Этникалық тазарту[өңдеу

Этникалық " тазарту" – 1992 ж. бұ рынғ ы Югославиядағ ы ә сіресе Босниядағ ы соғ ыс аясында қ олданысқ а енген ұ ғ ым. Бү ғ ан дейін ол серб жә не хорват баспасө здерінде осы соғ ыстың мақ саты жө ніндегі хабарламаларда пайдаланылды. Соғ ысушы жақ тар жарияланғ ан этноұ лттық мемлекет аумағ ын мемлекет қ ұ рушы этникалық ұ лтқ а жатпайтын халық тан " тазарту" жү ргізуге талпынды. " Этникалық " сө зі 1940-50 жж. ғ ылыми ең бектерден кү нделікті ө мірге аяқ басты. Алайда, " тазарту" ұ ғ ымы бү гінгі біздің тү сінігіміздегі этникалық тазарту мағ ынасында бү рын да қ олданылды. Ең алғ аш осы тү сініктің қ олданылуын Познань қ аласында 1918 ж. қ ұ рылғ ан поляк ұ йымының атауынан кездестіреміз - " Познанды еврейлер мен немістерден тазарту ұ йымы". Бұ л ұ йым аталғ ан топтарды қ аладан жә не тө ң іректен аластауды кө здеді. Ү шінші рейхте еврейлер қ ырылғ ан аймақ тар" Judenrein" (еврейлерден тазартылғ ан) деп аталды. Этникалық тазартулар ескі замандардан бері келеді. Мысалы: б.д.д. VI ғ. еврейлер Палестинадан Вавилонғ а қ оныс аударылды; б.д. IV-X ғ ғ. герман, славян, тү ркі жә не финн-угорлық этникалық топтар, Орталық Азия, Батыс Еуропа мен Солтү стік Африка арасында ү немі бірін-бірі тық сырып келді; VIII ғ. Византия армиясы павликиандық діни сектаның мү шелерін Армениядан Балқ анғ а ысырды; XII ғ. Батыс жә не Орталық Еуропадан еврейлерді ауық -ауық қ уғ ындау орын алды; 1609-1614 жж. морискілер (католик дінін қ абылдағ ан мұ сылмандар) Испаниядан қ уғ ындалды; отыз жылдық соғ ыстан кейін, XVII ғ. ортасында, протестанттарды жиі католик аймақ тарынан, ал католиктерді - протестанттық аймақ тардан қ уды; XVIII ғ. ортасында Акадияның франк тілді тұ рғ ындары (Канададағ ы ағ ылшын отары болып табылатын) бұ л ауданнан тық сырылды; 1820-1880-шы жылдар аралығ ында АҚ Ш-тың шығ ыс аудандарында жергілікті ү ндістерді батыста резервацияғ а ү шыратты; XIX ғ. ортасында британ қ оныс аударушылары Тасманияның бү кіл тү пкілікті халқ ын жойып жіберді; 1907 ж. неміс армиясы Оң тү стік-Шығ ыс Африкадағ ы гереро этникалық тобын тү п-тамырымен қ ұ ртты.

Бұ л мысалдардың барлығ ында ә ртү рлі этникалық немесе діни топтар келтірілсе де, оның барлығ ы империялық саясаттың (империялар негізінен моноэтникалық болып келеді) жемісі болды, немесе бір мемлекеттің бақ ылауында болғ ан аумақ тарда жү ргізілді, я болмаса діни біркелкілікке ү мтылудан туындады (діндер ә детте этнос шекарасымен сә йкес келе бермейді). Осылайша, бұ л мысалдарды біртекті этноұ лттық мемлекет қ ұ ру ү шін жасалғ ан этникалық тазартулармен тең қ арастыру жаң ылыс бол ар еді. Тек осындай мемлекет қ ана мемлекет қ ұ рушы ұ лтпен сің ісіп кете алмайтын барлық адамдар мен топтардан тазартуғ а мұ қ таж болады. Этникалық ұ лтшылдық қ исынына сә йкес, ө зіндік этноұ лттық мемлекет қ ұ руғ а талпынатын этникалық ұ лт ө з мемлекетін " ө згелерден" " тазарту" ү шін этникалық тазартуды жү ргізеді.

Этнократия[ө ң деу]

Этнократия - [грек, ethnos - ру, тайпа, халық, kratos - билік] - кө пэтникалы мемлекетте бір этностың, ә детте, елдің, байырғ ы тұ рғ ыны болып табылатын мемлекет қ ұ рушы титулды ұ лттың биліғ і.

Этнофобия[ө ң деу]

Этнофобия - " ө зіміз" емес, ө згелерге қ атысты ұ стамсыздық, тікелей жауығ умен сипатталады. Ә сіресе, ол этносаралық қ арулы қ ақ тығ ыстарда жиі кө рініс табады.

Этношектеулік[ө ң деу]

Этношектеулік - ө з этносының шең берінен тыс байланыстарғ а баруғ а қ ұ лық сыздық. Бұ л ә детте моноэт- никалық отбасын қ ұ руғ а ғ ана талпынудан, бірэтникалық ү жымдарда жұ мыс істеуді дұ рыс кө руден, жетекші лауазымды орындарының барлық дең гейінде билік тізгінін тек ө з ұ лтының ө кілдерінің қ олына ү статып, монополиялаудан кө рініс табады.
Іс жү зінде кез келген, ә сіресе, ө з ұ лттық -мемлекеттік немесе ұ лттық - аумақ тық автономиясы барлары этникааралық келісімнің бұ зылуына апаратын бұ л " аурумен" ауырады.

Этноцентризм]

Этноцентризм - [грек, ethnos - тайпа, халық, centrum - шоғ ырлану, орталық ] - адамның ө мірдегі барлық қ ұ былыстарды ө з этникалық тобының қ ұ ндылық тарымен ө лшеп, бағ алауғ а бейімдігі; ө з ө мір салтын артық кө ріп, басқ аларғ а таң у. Ұ ғ ымды 1883 ж. Л.Гумплович енгізіп, 1906 ж. У.Г. Самнер дамытты. Оның пікірінше, этникалық топтың ішіндегі қ атынастар мен топаралық қ атынастардың арасында айырмашылық алшақ. Егер топтың ішінде жолдастық жә не ынтымақ тастық басым болса, топтар арасында кү дікті, шү бә лі, кү мә нді жә не жауласу басым. Этноцентризм бір жағ ынан этникалық топтың бірлігін қ алыптастырып, кө рсетеді. Қ арабайыр дең гейде басқ а этникалық топтарғ а салқ ын қ арайды.Этноцентризм идеология ретінде - ұ лттық -этникалық санасезімнің теориялық дең гейі дамуының ө німі.