Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Халықтардың мінез-құлқының белгілері 1 страница






Ең бекті сү, қ айырымдылық, селқ остық, қ аталдық, бостандық ты аң сау, қ онақ жайлық.

Сонымен, бү гінгі полиэтникалық Қ азақ станда этностардың даму динамикасын, ұ лттық ерекшеліктерді зерттеу ө те ө зекті мә селелердің бірі. Қ азіргі кезге дейін қ арастырылып келе жатқ ан этнопсихологиялық тұ жырымдамалардың барлығ ы дерлік жеке сипатқ а ие.

Қ азіргі тә уелсіз елімізде қ азақ ұ лтының ө зіне тә н ерекшеліктерін жан-жақ ты зерттеумен кө птеген ғ алымдар айналысуда. Олардың ішінде: Қ.Жарық баев, С.Жақ ыпов, С.Бердібаева, Н.Елікбаев жә не т.б.

72. «Этностың дамуындағ ы тілдің рө лі» мини-шығ армасын жазу.

 

Тіл – этнос қ ұ рушы, ұ лтты біріктіретін бағ а жетпес қ ұ ндылық болып табылады. Тіл – адамды жануардан ерекшелейтін қ асиет. Тіл – қ арым-қ атынас арқ ылы адамзат қ ауымын қ ұ рушы қ ұ рал. Тіл этносаралық бірліктің негізін қ алайды. Ана тілі – халық тың ғ асырлар бойы жиғ ан ө мірлік тә жірибесін жеткізудің табиғ и тетігі, тұ лғ а ү шін халық тың кө пғ асырлық даналығ ына, оның мә дениеті мен болмыс бейнесіне қ осылудың бірден бір жолы. Ұ лттық тіл – адамзат ө ркениетінде ә лемді тү сіну мен ә лемді сезіну ерекшеліктерін, ө мір сү ру жә не мә дениет, адамгершілік жә не эстетикалық қ ұ ндылық тар бейнесін ұ рпақ тан ұ рпақ қ а жеткізудің негізгі жолы. Кез келген этностың этностың ең басты ү ш тү рлі қ асиетін бө ліп кө рсеткен неміс психологы В.Вундт ең бірінші орынғ а тілді қ ойғ андығ ы мә лім.Тү птеп келгенде тіл – этнос­тық ө зіндік сананы туғ ы­за­­ды да этностың даралануына, тұ тастануына алып келеді. Этностық ө зіндік сана этностық қ ауымдастық ты сақ тап, дамытады. Қ ауымдастық тың басқ аларғ а ұ қ асамайтын ө зіндік ерекшелігі бар екенін кө рсетеді. Ұ лттың қ алыптасуында тіл басты этностық қ ұ ндылық. Қ оғ амда болатын саяси тартыстар, ө згерістер, ә ртү рлі шиеленістер, ө тпелі кезең дер тұ сында халық тың есін жинайтын, сыртқ ы кү штерден қ орғ анатын ең соң ғ ы ұ ясы – ұ лт. Бір тілде сө йлеп, бір дә стү рде ө мір сү ріп, бір табақ тан ас ішетін кез де осы сә т. Тү рік ойшылы Зия Кө калып: «Ұ лт дегеніміз тіл, дін, мораль жә не барлық кө ркемө нер салалары тұ рғ ысынан ортақ, яғ ни бірдей тә рбие алғ ан адамдардан тұ ратын бірлестік», – деп анық тама береді. Тіл – ұ лттың ең бірінші, ең қ асиетті сипаты, халық тың ғ асырлар бойы жинағ ан рухани қ азынасының жиынтығ ы. Тіл мен ұ лт – біртұ тас. Кө не тари­хи ақ парат, мә дениет, салт-дә стү р кейінгі ұ рпақ қ а тіл арқ ылы же­теді, тіл ұ лтты тұ тастандырады, ұ йыстырады, басқ алардан ерек­шелейді, тә рбиелейді, кейінгі ұ р­пақ пен сабақ тастырады, жалғ ас­тырады, ө ркенің ді ө сіреді.Сондай-ақ тілді этностық қ ұ ндылық деп те айта аламыз. Қ азақ халқ ының негізгі қ ұ ндылығ ы болып саналатын ұ лттық тіліміз бү гінгі кү ні жан-жақ ты даму ү стінде.Қ азақ стан кө птілді мемлекет ретінде елдегі этностар мен этностық топтардың бірінің де тіліне қ ысым жасамай, демократияшыл жә не жауапты тіл саясатын жү ргізуде.

73. Кө пұ лтты ұ жым ө кілдерінің ұ лттық -психологиялық ерекшеліктеріне кесте қ ұ ру.

74.Қ азақ тар мен орыстардың ұ лттық -психологиялық ерекшеліктеріне салыстырмалы талдау жү ргізу.

75.Кө рнекі мысалдармен халық тың этникалық санасының ө суі немесе тө мендеуін кө рсету.

76.Ұ лттық мінез бен темперамент мысалдар келтіру.

«Ұ лттық мінез термині» ХVIII екінші жартысында жә не ХIХ басында батыс европалық философиялық жә не ә леуметтік зерттеулердің объектісі болып, сол уақ ыттағ ы атақ ты философтардың жұ мыстарында байқ алып, ғ ылыми салағ а алғ ашқ ы рет енгізілді. Мінездің ә ртү рлі типологиялық дең гейлері болады: тұ лғ а мінезі, жыныс мінезі, халық мінезі, т.б. Ежелгі философиялық зерттеулерде тарихи даму барысында қ алыптасқ ан мінез туа пайда болатын жә не жү ре пайда болатын кө рсетеді. Бірақ, ұ лттық мінезді туа пайда болатын қ асиет ретінде немесе белгілі бір халық тың бірігіп ө мір сү ру барысындағ ы пайда болғ ан ә деттер жү йесі ретінде қ арастыру немесе ұ лттық мінез қ асиеттерінің табиғ и жағ дайларғ а байланысты болуы дә лелсіз болып табылады.

Ұ лттық мінезді зерттеулердегі бір халық тың

басқ алардан ӛ зін жоғ ары ұ стауы немесе басқ а халық тарды тӛ мендетуіне байланысты

идеялар гуманистік, адамгершілік сипатта болды. ХХ ғ асырда ұ лттық мінездің мә нін

зерттеуде американдық этнопсихологиялық мектептің ӛ кілдері А. Кардинер, Р. Бенедикт

жә не М. Мид табысты зерттеулер жү ргізді. Аталғ ан антропологиялық мектептермен

ӛ ң делген бағ ыт жаң а ә дістемелік негіздемелерден, зерттеу принциптерінен, басқ а

мақ саттардан жә не концептуалдық идеялар мен позициялардан тұ рады. Олардың барлығ ы

зерттеуге тү скен этникалық қ ауымдастық тардың шынайы ӛ міріне, кү нделікті тұ рмысына

жә не ө мір салтына жақ ын болып келеді. Ө здерінің антропологиялық зерттеулерінде олар

мә дениеттің роліне кӛ п кӛ ң іл бӛ лген жә не ұ лттық мінез қ асиеттерінің қ алыптасуындағ ы

негізгі фактор ретіндегі балалық шақ пен ә леуметтік институттардың роліне кӛ п кӛ ң іл

бӛ лген. Этникалық темперамент – ұ лттық мінез-қ ұ лық тың сыртқ ы кө рінісі; кө біне адамның сө йлеген сө здері мен дене қ имылдарымен айқ ындалынады.

Ә рбір ұ лтқ а тә н қ адір-қ асиеттер кө біне кө ршілері тарапынан бағ аланып, ұ лттың ө зіндік этникалық темпераменті белгіленеді. Ол ұ зақ ғ асырлар бойы қ алыптасады. Оғ ан саяси жағ дайлар, табиғ и орта, мә дени-экон. даму, т.б. жайттар ө з қ олтаң басын қ алдыруы мү мкін

Холерик Бұ л темперамент ө кілі тездігімен, шапшаң дығ ымен, ұ стамсыздығ ымен, тым қ озғ алғ ыштығ ымен ерекшеленеді.Оларда психикалық процестер шапшаң ө теді.Кү йгелектік сондай адамдарғ а тә н.Ол жұ мыс істеуге жақ сы қ арқ ынмен кірісіп, кү ші таусылғ анда оны тастап кете береді.Адамдармен қ арым-қ атынаста тынымсыз, агрессивті, шамданғ ыш болып келеді

Флегматик Бұ л типтің ө кілі баяу, байсалды, асық пайды. Істі ойланып, тө зімділікпен істейді. Жинақ ылық ты, қ алыпты жағ дайды ұ натады. Ө згерістерді ұ натпайды. Бастағ ан ісін аяғ ына дейін жеткізеді. Психикалық процесстер флегматикте баяу жү реді

Сангвиник Бұ л тип ө кілі- еті тірі, қ абілетті, қ озғ алғ ыш оқ ушы. Ондай оқ ушы ақ кө ң іл жә не қ ызу, жең іл мінезді, ренжігенде тез қ айтып кетеді, сә тсіздігін жең іл ө ткізеді

Меланхолик Бұ л темперамент ө кілінде психикалық процесстер ө те баяу жү реді. Қ атты тітіркендіргіштерге жауап бере алмайды, ұ зақ жә не қ атты кү ш тү сірсе, олар жұ мыс істей алмайды. Олар ө те тез шаршайды. Бірақ қ алыпты қ оршағ ан ортада, мысалы, ү йде ондай балалар ө здерін жақ сы ұ стап, іс-ә рекеттерді жақ сы орындайды

77.Ұ лттық менталитеттің (діл) қ ұ рылымын сипаттау.

Қ абдеш Жұ ма­ділов: – Менталитет деген бұ л қ азақ тың мінез-қ ұ лқ ы, ұ лттық сипаты деген ұ ғ ымғ а саяды. Менің ше, заман ө згерген сайын, ұ лт та, ұ лттың мінез-қ ұ лқ ы, мен­та­ли­те­ті де ө згереді. Мысалғ а, 1916 жылы империяғ а қ арадық. Бірінші дү ниежү зілік соғ ыс тұ сында қ азақ тардан адам аламыз дегенде, қ азақ тар адам бермейміз деп асау­лық танытты. Талай кө терілістер болып, біразы кетті. Бірақ, ә скер бермейміз деген ұ рық қ алды. Арада 25 жыл ө тті. Ұ лы Отан соғ ысына бармаймыз деп айту­ғ а қ азақ тың шамасы келмеді. Себебі, қ азақ тың рухы ө згерді. Бұ нда жиырма бес жылдық коммунистік тә рбие де бар. 1932 жылғ ы аштық, 1937-38 жылдардағ ы репрессия, міне, осының бә рі қ азақ қ а ә серін тигізді. Бұ лар қ азақ тың омыртқ асын ү зіп жіберген нә рселер. Міне, менталитет те осылай ө з­гереді. Ара­да ғ асыр емес, 25 жыл ө т­кенде, халық ­тың мі­незі, тағ дыры осы­лай ө згеріп, жуасып, жасиды екен.
Жарас Сейіт­нұ р: – Ұ лттық мінез деген тақ ырыпты ғ а­лым­дардан гө рі философ, ақ ын-жазу­шылар бір ауыз сө збен тү сін­ді­ріп жатады. Ал, ғ ы­лымда, ұ лттық мі­нез бен ұ лттық діл ұ ғ ым­дарын бө лек қ арастырады. Яғ ни, ұ лттық діл деп ойлау ү лгісін, рухани мінез-қ ұ лық ты жатқ ызамыз. Ал, ұ лттық мінезге адамның ә рекеттік жағ ын, типтік мінез бітістерін, белгілерін ғ ана қ арастырамыз. Мұ ны ғ ылым тұ рғ ысында зерттеу де қ иын. Жаң а Абайдың да 39-қ ара сө зін мысалғ а келтірдік. Ә рине, мінез­дің ө згермелі динамикалық жағ ы жә не тұ рақ ты жағ ы бар. Тұ рақ ты жағ ы ғ а­сыр­лар бойы табылады, кө рінісін табады. Бір мысал, қ азір кә сіп таң дағ анда қ азақ тар сот, заң гер болғ анды қ алап жатады. Бұ л да қ анымызғ а сің істі ата-бабамыздың би болғ анын аң ғ артады. Сол сияқ ты, этностың ішінде тү птік, генетикалық тұ рғ ыда жатқ ан ақ па­рат­тар бар. Олар бейсаналы тү рде де кө рініс беруі мү мкін. Сондық тан, бұ л екіжақ тылық тың бірлігі, яғ ни, тұ рақ тылық пен динамикалық тың кө рінісі. Мә селе, біз қ аншалық ты ұ лт­тық тұ рақ тылығ ымызды сақ тай алғ а­нымызда. Қ азақ ұ лты 300 жылдан астам бодан ел болғ ан соң, мінезімізге ішкі фактордан гө рі, сыртқ ы фактор да ә се­рін тигізді. Қ азір біз моноэтносты емес, полиэтносты болып кеттік. Ұ лтымызғ а тә н емес жаман қ асиеттер де сің ді. Айталық, кез келген ұ лтта қ ай ортағ а тү ссе де, инкультуризация ұ ғ ымы бар. Яғ ни, тө л мә дениет таныту. Сонымен қ оса, сол ортамен бірге ә леуметтану ұ ғ ымы да бар. Бізде сол ә леуметтану бар да, тө л мә дениеттену жоқ. Шынына келсек, қ азір бә ріміз қ ала­дамыз, урбанизацияғ а ұ шырадық. Сондық тан, алдың ғ ы ұ рпақ кейінгілерге ұ лттық салт-дә стү рді беріп кету керек. Ал, бізде сол механизм бұ зылып кетті. Отаршылдық арасына басқ а нә рсені салып кетті. Табиғ атымызғ а жат ұ ғ ымдарды да сің ­дірді. Міне, менің ше, біз осы себепті, жасық бо­лып кеттік.

78. «Қ азақ стан халық тарының этникалық сә йкестілігі» сызбасын қ ұ ру.

Этникалық сә йкестілік ә леуметтік сә йкестіліктің бір бө лігі болып саналады, бұ л ө з алдына психологиялық категория, сондық тан этникалық қ оғ амды анық тауда ө зіндік тү сінікке ие болады. Этникалық сә йкестілік – бұ л тек қ ана ө зіндік ұ қ састық, тепе-тең дік ұ ғ ымды білдіруші ғ ана емес, сондай-ақ этникалық топтарғ а бағ ыныштылық ты білдіреді.

Сә йкестілік (оның ішінде, тілдік) таң далынатындық тан, кейде «сә йкестілік дағ дарысы» пайда болуы мү мкін, сондай жағ дайда «Сү йкімсіз ү йректің» кү йіне тап болады. Мұ ндай жағ дайлар, мысалы, этникалық жә не тілдік сә йкестілік арасындағ ы қ айшылық та, бір тілдік сә йкестіліктен басқ асына кө шу жағ дайында туындағ ан жағ даяттар қ азіргі уақ ытта жә не сол мезгілде (мысалы, тіл мә ртебесінің ауысуы кезінде) қ оғ амда болып жатқ ан тү бірлі ө згерістерді шынайы бағ алай алмауына жә не сә йкестілікке байланысты таң дауды дұ рыс жү зеге асыра алмағ андық тан аса ө зекті; мысалы, этникалық топтың ө з тілін ауыстыруы (жоғ алтуы) жағ дайында ұ жым бө лігінің қ оғ амдағ ы басымдылық тың жә не басқ аларының ауысуына қ арамастан, бұ рыннан қ алыптасқ ан стереотиптерді сақ тап қ алуы кезінде маң ызды.

Этникалық сә йкестілікке байланысты зерттеу тә жірибелері тө мендегідей ғ алымдардың ең бектеріне сү йене отырып қ арастырылғ ан: Б.Б. Ә бдіғ алиев, О.Б. Алтынбекова, Р.А. Авакова, Р.С. Амренова, В.Н. Белоусов, В.Н. Бирин, А.М. Гафуров, Э.А. Григорян, Н.М. Губогло, Н.В. Дмитрюк, Н.М. Жанпейісова, А.Т. Забирова, Ж.К. Ибраева, Г.И. Исимбаева, А.Е. Карлинский, А. Қ ұ лжабаева, В.М. Лейчик, Г.М. Мендекулова, А. Орусбаев, А.К. Таусоғ арова, Г.В. Хруслов, Н.Ж. Шә ймерденова.

Қ азақ станда, кең естік, сондай-ақ кең естік кезең нен кейінгі барлық мемлекеттердегі сияқ ты тілдік сә йкестілік ү дерістері тікелей этникалық сә йкестілікпен дә стү рлі тү рде байланысты (кең інен таралғ ан примордалистік теорияның ө зінде этникалық сә йкестілік этникалық жә не тілдік сә йкестіліктің ө зара тікелей тә уеділігін селбестіріп, адамғ а туа біте берілген деп есептеледі). Идеологиялық тұ рғ ыдан маркерленіп, насихатпен енгізілген «Қ ос ана тіл» туралы тезис те кең інен таралып, айтарлық тай ық палғ а ие болғ ан. Тілдік сә йкестілік бұ л жағ дайларда кү рделеніп, қ иындай тү сіп, «сә йкестілік дағ дарысы» ә рбір адамның басына тү суі мү мкін.

«Сә йкестілік дағ дарысы» тілдің идеологияның қ алыптасуы мен қ оғ амның саясатануында негізгі қ ұ рал тұ рғ ысындағ ы маң ызды қ асиетін бұ рынғ ыдан бетер кө рсете отырып, қ азіргі ө згеріс ү стіндегі қ оғ амда да жалғ асын табуда. Сондық тан ұ лттық жә не тілдік сә йкестілік арасындағ ы, ана тілі арасындағ ы қ атынастарды, оларды игеру дә режесін, оның қ олданылу салаларын, халық тың жаң а мемлекеттіліктің символы ретінде мемлекеттік мә ртебе берілген қ азақ тіліне қ атынасын анық тау сә йкессіздену ү дерістерін жә не жаң а тілдік сә йкестіліктің қ алыптасуын тү сінуде мейлінше қ ажетті болып шық ты

 

79. «Этнопсихологияның негізгі категориялары мен принциптері» сызбасын қ ұ ру.

Этнопсихологияның принциптері:

1. Ұ лттық психологияны зерттеу жә не анализ принципі.

2. Дамудың тарихи шарттарын есепке алу принципі

3. Ұ лттық психиканы басқ а ә леуметтік кластармен бірігіп алағ андағ ы анализ принципі – ұ лттық -психологиялық ерекшеліктерді зерттеудегі маң ызды принциптердің бірі. Қ оғ амдық психиканың кө ріністерінің барлығ ын ұ лттық қ а кіргізуге болмайды.

Ұ лттық -психологиялық ерекшеліктердің сан алуан кө ріністерін есепке алу принципі Ұ лттық -психологиялық ерекшеліктердің анализі кезіндегі салыстырмалылық принципі арқ ылы біз ұ лттық типтікті тек басқ а ұ лттардың ө кілдерінің біртиптік мінездемесін салыстырғ анда ғ ана-ақ анық тай алатындығ ын білеміз.

Ұ лтшылдық пен расизмді жең у ү шін саяси-ә леуметтік, экономикалық, мә дени, ұ лтаралық жә не басқ а да шаралардың кешені қ ажет.

Б.Ф.Поршневтың ә леуметтік этностық принциптерін қ ұ растырудағ ы ү лесі. «біз» жә не «олар» принципін қ азіргі заманғ ы ұ ғ ым.

Ә лемдік цивилизация дамуының тарихында адамдарды олардың сан алуан белгілеріне қ арай жіктеу болғ ан. Олардың біріне сә йкес адамдар расаларғ а бө лінсе, екіншісіне сә йкес адамдар этностарғ а байланысты бө лінеді. Этнос дегеніміз – белгілі бір территория аймағ ында тарихи тү рде қ алыптасып, ө зінің этникалық бірлігін саналы тү рде сезінетін жә не мә дениетінің тұ рақ ты ерекшеліктері болатын, соның ішінде ортақ тілі бар ә леуметтік топ.

Этностардың ө мір сү руінің негізінде олардың ө зінің жалпылығ ын тү сінуі болып табылады. Бұ л ортақ тық ты этностар «Олар» тү сінігімен салыстырғ анда «Біз» тү сінігінің басым болуынан кө рініс табады. Бұ л қ ұ былыстың деформациясы этноцентризм атауына ие болды, яғ ни адамдардың ә р тү рлі қ ұ былыстарды ө зінің этникалық тобының мә дени стереотиптерінің негізіндегі қ абылдауы. Этноцентризмнің мә ні – басқ а топтарғ а қ арағ анда ө з ұ лтының қ асиеттерін асырмалауда жатады.

Ұ лт тайпадан сапалы тү рде ажыратылады, біріншіден, ә леуметтік тең сіздікпен сипатталатын ә р тү рлі мемлекеттердің адамдарын біріктіреді. Екіншіден, мемлекеттің пайда болуымен, кө шпелі шаруашылық тың қ ысқ артылуымен, негізгі этникалық топтың мә дениеті, дә стү рлері мен ә дет-ғ ұ рыптарының таралуымен жә не мемлекеттік тілдің енуімен байланысты. Ү шіншіден, белгілі бір этникалық сана-сезімнің қ алыптасуы мен дамуы, ұ лтшылдық пен шовинизмнің байқ алуы тә н болады.

Ұ лт дегеніміз – бұ л ұ лттық -психологиялық ерекшеліктер, дә стү рлер мен ә дет-ғ ұ рыптарда кө рініс табатын психикалық қ ұ рылымның, материалды жә не рухани мә дениеттің, тілдің, территорияның, ұ лттық сана-сезімнің ортақ тығ ының негізінде қ алыптасатын белгілі бір экономикалық формацияғ а сә йкес болатын этникалық топ дамуының ең жоғ арғ ы сатысы болып табылады.

Нақ ты этникалық топтардың ө кілдерінің ұ лттық психологиясы – кө птеген факторлар іске кірістірілген ұ зақ жә не спецификалық дамудың нә тижесі. Осы факторлардың ең маң ыздылары – саяси-ә леуметтік жә не экономикалық даму болып табылады. Олардың ә серінен ұ лттық психиканың барлық негізгі сипаттамаларының ө згешелігі қ алыптасады, себебі ұ лттық психика кө бінесе ө ндірістік жә не қ оғ амдық қ атынастардан тә уелді блады екен.

Ұ лттық психика – қ оғ амдық сананың, оның негізгі компонентінің – қ оғ амдық психологияның қ ұ рамдас бө лігі.

Ұ лттық психология оның мазмұ нын қ ұ райтын ұ лттық -психологиялық қ ұ былыстардың жиынтығ ы болып абылатын ө з қ ұ рылымына ие.

Ұ лттық сана-сезім – адамдардың белгілі бір этникалық топ қ атарына жататындығ ын жә не оның қ оғ амдық қ атынастар жү йесіндегі орнын тү сінуі.

Ұ лттық мінез-қ ұ лық – белгілі бір этникалық топ ө кілдерінің тарихи тү рде қ алыптасқ ан тұ рақ ты психологиялық белгілерінің жиынтығ ы.

Ұ лттық қ ызығ улар мен бағ дарлар – белгілі бір этникалық топ ө кілдерінің мотивациялық приоритеттерін бейнелейтін қ оғ амдық -психологиялық қ ұ былыстар.

Ұ лттық сезімдер мен кө ң іл-кү йлер – адамдардың ө з этникалық тобына, оның қ ызығ уларына, басқ а елдер мен қ ұ ндылық тарғ а деген эмоционалды қ атынас.

Ұ лттық дә стү рлер мен ә деттер – Ұ лттың тіршілік ә рекетінің ұ зақ тә жірибесінің негізінде қ ұ рылғ ан жә не кү нделікті ө мірде берік тамырын жайғ ан, этникалық топтың жаң а мү шесіне берілетін қ ылық -ә рекеттің ережелері, нормалары мен стереотиптері.

Этнос дегеніміз – белгілі бір территория аймағ ында тарихи тү рде қ алыптасып, ө зінің этникалық бірлігін саналы тү рде сезінетін жә не мә дениетінің тұ рақ ты ерекшеліктері болатын, соның ішінде ортақ тілі бар ә леуметтік топ.

Этностардың ө мір сү руінің негізінде олардың ө зінің жалпылығ ын тү сінуі болып табылады. Бұ л ортақ тық ты этностар «Олар» тү сінігімен салыстырғ анда «Біз» тү сінігінің басым болуынан кө рініс табады. Бұ л қ ұ былыстың деформациясы этноцентризм атауына ие болды, яғ ни адамдардың ә р тү рлі қ ұ былыстарды ө зінің этникалық тобының мә дени стереотиптерінің негізіндегі қ абылдауы. Этноцентризмнің мә ні – басқ а топтарғ а қ арағ анда ө з ұ лтының қ асиеттерін асырмалауда жатады.

Этнология-грек тілінен аударғ анда тайпа, халық туралы ғ ылым жә не этнография-грек тілінен аударғ анда жазамын деген мағ ынаны білдіреді. Ғ ылыми білімдердің бір саласы болғ андық тан, материалдық мә дениетті, туыстық жү йені, ө мірлерін қ амтамасыз ету, тә рбиелеу, ә р тү рлі ұ лттардың ә леуметтік жә не саяси қ ұ рылымын, энтогенез, мә дени аралық қ атынастар проблемасын, этностарды орналастыру, олардағ ы демографиялық процесстерді, белгілі бір ұ лт ө кілдерінің мә дени қ асиеттерін салыстыруды зерттеуге бағ ытталғ ан. Этнография қ ұ былыстарды сипаттайтын ғ ылым, ал этнология оның теориясы болып табылады. Сонымен қ оса этнология, ұ лттық салт-дә стү рлерді, дағ дыралды, ә деттерді, ә р тү рлі ұ лт ө кілдерінің ә рекет-қ ылығ ының спецификалық ерекшелігін де қ арастырады. 80. «Этникалық ерекшеліктердің белгілері мен факторлары» сызбасын қ ұ ру.

 

81. «Этникалық жә не ә леуметтік психологиядағ ы тұ лғ а» кесте қ ұ ру.

Адамдардың физикалық ерекшеліктеріне, олардың ұ лттық, этностық ерекшеліктеріне қ арамастан, олардың барлығ ы адам болып табылады. Барлығ ы да Homo sapiens, яғ ни саналы адамғ а жатады. Тарихты дамытып, тасушы субъектісі, негізі – жалпылама адамзат болып келеді. Адамның ә рекеті 20 ғ асырда глобальды, дү ниежү зілік сипат алады.

Қ азіргі кездегі ғ алымдар адамзатты зерттеуде адамның ғ арыштық прогрестерімен т.б. мистикалық кү штермен ө зара ә рекеттесуін қ арастыра бастады. Ең ә йгілі ғ ылыми білім тұ рғ ысынан, адамның ө мірі мен ә рекеті, дү ниежү зілік процестің бір бө лігі ретінде қ арастырылады. Бірақ тұ рмыстық ө мірде адам конфликтіге барады, соғ ысады. Неге адамдар тұ тастығ ын, ортақ тағ дырларын тү сінбейді? Неге бірнеше достардың ө зі келіспей қ алады деген сұ рақ тар туындайды?

Себебі, кө птеген адамдарды оларды біріктіретін қ асиеттер емес, жіктейтін, бө летін қ асиеттерге мә н береді. Адамдарды ә р тү рлі қ асиеттер бойынша жіктеуге болады. Белгілі бір мағ ынада, адамзат бір ұ рпақ ты емес, ол кө птеген ә леуметтік топтардан тұ рады. Кейбір топтарда миллионннан, миллиард адамдар болады. Мысалы, нә сілдер.

Нә сіл (расы) – биологиялық тү рдің бір категориясы, латын тілінен аударғ анда нә сіл дегеніміз – пайда болу бірлігі мен тарауы, дамуы белгілі бір жиынтық пен байланысты ортақ физиологиялық ерекшеліктерімен сипатталады. Нә сілдің негізгі ү ш тү рі бар:

1. негроидты;

2. европеодты;

3. монголоидты.

Нә сілдерді бір-бірінен ерекшелейтін негізгі қ асиет-сапаларғ а бө лінеді:

1. терісінің тү сі;

2. кө зінің, шашының тү сі;

3. бас сү йектің формасы бойынша;

4. денесінің ұ зындығ ы бойынша.

Кез-келген топтың қ ұ рылымында ә рбір адамның ә леуметтік рольдері, статусы болады. Мысалы: ежелгі кездің ө зінде дү ниежү зілік нә сілдің бірі – индуизм - ә рбір адам денесін ұ стау ү шін, жұ мыс істеу керек деген. Адами қ оғ ам жасайтын ә рекеттеріне байланысты 4 ә леуметтік классқ а жіктелген, олар:

1. интелегенция класы;

2. администрациялық класс;

3. сатушы класс;

4. жұ мысшы класс.

Кө птеген адам жө ніндегі ғ ылым саласындағ ы мамандар – осы этнопсихологияның жетістіктері ә леуметтенуді зерттеумен байланысты. Кейбір теоретиктер балалық этнографияны еркін тә ртіп сапасымен ө зіндік теориямен зерттеу ә дістерден ерекшелейді. Қ азіргі заманда – салыстырмалы мә дени зерттеу ә леуметтенуді бала кең ауқ ымды мең гереді. Жә не оны тө рт бө лімге бө леді.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.