Тау – кен өндірісінің қалдықтарын өндеудің қазіргі заманғы қалдықсыз және комплексті әдістері.

Ө ндірісте қ алдық тарды сақ таудың ә дістері.

Жаң а ресурсақ тау жә не экологиялық технологиялық процестерді уйымдастырғ анда, технологиялық процесстен шығ у кезінде залалсыздандыру керек, бірақ та жаң а заманғ ы технологияларды қ олданғ анда қ алдақ тардың зиянды заттарғ а ыдырауының алдын алуғ а болады. Ол ү шін арнайы ө ндірістік қ алдық тарды кө метін жерлерде оларды болашақ та қ олдану ү шін кө меді.

Зиянды ө ндірістік қ алдық тардың термиялық залалсыздандырылуы.

Жаң а заманғ ы сатыды утилизацияланатын қ алдық тардың саның азайтатын кө птеген мү мкіндіктері ашылуда, олар кү рделі химиялық қ ұ рамды, сондай-ақ олардың пайдалы ө німге ө нделуі немесе жаң а заманғ ы сатыда экономикалық мақ сатсыз.

Сұ йық фазалы тотық сыздандыру.

Сұ йық фазалы тотық сыздандыру ө ндірістің сұ йық қ алдық тарын жә не ағ ынды сулардың тұ нбаларын залалсыздандыру ү шін қ олданылады. Бұ л ә дістің мә ні ағ ынды сулардағ ы органикалық заттарды жә не элементті органикалық қ оспаларын 150 – 350° температурада жә не 2 – 28 МПа қ ысымда оттегімен тотық сыздандыру.

Гетерогенді катализ

Бұ л ә діс газ тә різді жә не сұ йық қ алдық тарды залалсыздандыру ү шін қ олданылады. Ө ндірістік қ алдық тарды гетерогенді катализдеудің ү ш тү рі болады. Термокаталитикалық тотық сыздандыруды қ ұ рамында аз жангыш қ оспасы бар газ тә різді қ алдық тарды ө ндегенде қ олдагуғ а болады. Катализаторлардағ ы тотық сыздандыру процессі газ ұ ү рамындағ ы жанғ ыш қ оспалардың жану температурасынан тө мен температурада ө теді. Қ оспалардың табиғ атына жә не катализаторда тотығ у активтілігіне байланысты 250 - 400° С температурала жә не ә ртү рлі ө лшемдегі қ ондырғ ыларды ө теді. Термокаталитикалық тотық сыздандыру залалсыздандыруды қ ұ рамында NOX – нитрозды газдары бар қ оспаларды ө ндеу ү шін қ олданылады. Профазалық каталитикалық тотық сыздандыруды ағ ынды сулардың органикалық қ оспаларын бугазды қ оспағ а жә не ары қ арай оттегімен тотық сыздандыруғ а қ олданылады.

Тотық сыздандыру пиролизі.

Тотық сыздандыру пиролизі – ө ндірістік қ алдық тардың біразінің немесе жанармайлық заттармен термиялық ыдырау процесі. Бұ л ә діс кө птеген қ алдық тарды залалсыздандыруда қ олданылады. Мысалы: жағ уғ а немесе газификациялауғ а " ың ғ айсыз" қ алдық тар: созылмалы тұ нбалар,, пластмасса, қ ұ рамында кө міртегі кө п шалмдар жә не т.б.

Қ ұ рғ ақ пиролиз

Бұ л термиялық ө ндеу ә дісі қ алдық тардың жоғ ары эффективті залалсыздандырады жә не оларды жанармай жә не химиялық шикізат ретінде қ олдануғ а мү мкіндік береді. Ол аз қ алдық ты жә не қ алдық сыз технологиялардың пайда болуына жә не табиғ и ресурстарды рационалды қ олдануғ а мү мкіндік береді. Қ ұ рғ ақ пиролиз – оттегінсіз термиядық ыдырау процесі. Процесс нә тижесінде жоғ арғ ы жану жылу бар, сұ йық ө нім пиролизді газ жә не қ атты кө міртекті қ алдық тү зіледі.

Жалындық қ айта ө ндеу.

Жалындық қ айта ө ндеу ә дісінің негізінде жоғ ары температуралы ыдырау жә не зиянды заттардың тотық сыздану жатыр. Процесс нә тижесінде зиянды емес немес аз зиянды тү тін газ жә не кү л тү зіледі. Айтылғ а ә діс бойынша қ ұ нды ө німдер алуғ а болады: жер ағ артқ ыш, белсендірілген кө мір, ә ктас, сода жә не т.б. Химиялық қ ұ рамына байланысты тү тін газдары қ ұ рамында SO_Х, N₂, H₂SO_4, P, HCl, сілтілі жә не сә лтілі жер элементтердің тұ здары, инертті газдар болады.

Плазма кө мегімен қ алдық тарды қ айта ө ндеу жә не залалсыздандыру.

Ыдыраудың жоғ ары дә режесін алу ү шін пештердің қ ұ рылымы бірқ алыпты теиператураны ұ зақ ұ стап жә не белгілі температурада бастапқ ы заттарды оттегімен жақ сы араластырып тұ ру керек. Галогендердің тү зілуіне бө гет болу ү шін жә не олардың галогенсутектерге айналуына жол бермеу ү шін суды артық мө лшері жә не оттег аз мө лшерде болу керек, сонғ ысы кү лдің тү зілуіне себеп. Хлорорганикалық ө німдерді ыдыратқ анда температураның тө мендеуі жогары токсинді жә не тұ рақ ты заттардың – токсиндердің тү зілуіне ә келеді.

Тө менгі теппературалы плазманы қ олдану зиянды қ алдық тарды жоюдағ ы перспективті бағ ыттардың бірі. Қ алдық тарды залалсыздандыру ү шін плазмалы ә діс екі жолмен қ олданылады:

- Жоғ ары токсинді ө те қ ауіпті қ алдық тардың плазмохимиялық ө ндеуі;

- Тауарлық ө нім алу ү шін қ алдық тарды плазмохимиялық ө ндеу.

Ө ндірістік қ алдық тарды қ олдана отырып аз қ алдық ты жә не қ алдық сыз технологияларды жә не комплексті ә дістерді ойлап табу.

Табиғ и ресурстарды экономикалық жә не рационалды қ олдануғ а негіз қ ажет емес. Ә лемде шикізатқ а деген сұ раныс кү ннен кү нге артуда, ал оларлы алу қ ымбатқ а тү суде.

Екіншілік материалдар жә не ресурстар (ЕМР) – ө ндірістің жә не қ олданудың қ алдық тары, оларды ғ ылымның жіне техниканың қ азіргі даму сатысында халық шаруашылығ ынла қ олданылуы мү мкін. ЕМР ө ндірістін қ айтымды қ алдық тары жатпайды.

Оларды іске асырудың бірнеше ә дісі бар:

1) Қ алдық тарды тү збестен шикізатты комплексті қ айта ө ндеу процестерді қ ұ ру жә не ендіру;

2) Қ алдық тырдың барлық тү рлерін қ айта ө ндеу жә не қ олдау, тауарлық ө нім алу;

3) Жаң а ө нім тү рлерін олардың қ айта қ олдану мү мкіндігін ескере отырып шығ ару;

4) Ө ндірісті сумен қ амтамасыз етудін жабык тү рлерін тазалау қ ондырғ ыларының кө мегімен қ олану;

5) Қ алдық сыз территориялы ө ндірістік комплекстерді жә не экономикалық аймақ тарды ұ йымдастыру.