Күкіртті мұнай өнімдері – тиофендер

Кү кіртті мұ найдан айдау арқ ылы алынғ ан дистиляттың қ ұ рамында болатын қ осылыстарғ а сульфид жә не тиофен гомологтары жатады. Кейбір мұ найлардың 150 – 300⁰С шық қ ан фракциясында тиофеннің мө лшері 3% - дан жоғ ары болады. Тиофеннің сульфидтерден ерекшелігі олар қ айнау температурасы тө мен дистиляттан қ айнау температурасы жоғ ары дистилятқ а ө ткен сайын артады жә не қ айнау температурасы жоғ ары дистиляттарда сульфидтердің мө лшерінен анағ ұ рлым асып тү седі. Бензинді фракцияларда негізінен кү кірторганикалық қ осылыстардың жалпы мө лшеріне қ атысты 2 – 4% - ды қ ұ райтын алкилтиофендер анық талды. Дизельді фракцияның тиофен бө лігінде алкил бензолтиофен қ ұ рылымы кө п (60 – 80). Дистиляттың қ айнау температурасы артқ ан сайын кү кірторганикалық қ осылыстардың қ ұ рылымдық - топтық қ ұ рамындағ ы айырмашылық тар жойылады.

Кү кірттің мұ найдың керосинді – газойлды фракцияларында сульфидтерді бө ліп алғ аннан кейін негізінен тиофендер қ алады (смолалар мен ондағ ы кү кіртті қ осылыстар, кү кірт қ ышқ ылының экстракциялаудан кейін қ ұ рамында тиофені бар кө мірсутекті фракция тиофенді алатын ең жақ сы шикізат кө зі болып табылады. Бірақ мұ най тиофенін тікелей алудың химиялық инерттілігіне жә не қ асиетіне (қ оспада біоге болатын ароматтық кө мірсутектер қ асиетіне ө те ұ қ сас болуына) байланысты кү рделі қ иыншылық тар тудырады. Тиофенді мұ най фракцияларынан селективті шығ ару ә дісін ә лі ойлап табу керек.

Қ азіргі кезде кө біне жоғ ары кү кіртті жә не кү кіртті мұ найдың ө ң делген ө німдерін қ олдануғ а негізделген синтетикалық ә діс қ олданады. Тиофенді синтетикалық жолмен ө ндіру ең бірінші рет АҚ Ш – тың Sokony – Vakuum CO. Фирмасы жү зеге асырды. Ол бутан мен кү кірттің катализаторсыз жоғ ары температурада газдық реакцияның жү руіне негізделген. Осы кезде бутанның бутенге кезекпен дигидрленуі жү реді, одан ә рі бутадиен дигидрлену кезінде тү зілетін кү кіртсутекпен қ осылады.

Температура 650⁰С, ә рекеттесу уақ ыты 0, 07 с жә не шикізаттағ ы кү кірт пен бутан мө лшері тең болғ ан кезде ең жақ сы нә тиже алынады. Бір рет жү ріп ө ткенде бутанғ а айналу дең гейі 50% - ды қ ұ райды.

Сондай – ақ қ азіргі кезде қ анық пағ ан кө мірсутектер мен кө мірсутектен тиофендер мен оның гомологтарын каталитикалық синтездеуге негізделген ә дістер ө неркә сіпте қ олданыс тапты. Дигидрлену қ асиеті бар катализаторды қ олдану реакцияғ а ә ртү рлі С⁴ фрагменті бар алкандарды енгізуге мү мкіндік береді. Рсылай Американың Peniwalt Corp. Фирмасы ө ң деген процесте тиофен мен оның гомологтарын синтездеу қ анық қ ан кө мірсутектердің кө мірсутекпен каталитикалық дегидратациялау арқ ылы жү ргізіледі. Кү кіртсутектің негізгі кө зі бутанды дигидрлегенде тү зілетін сутек пен кү кірт реакциясы болып табылады. Осы кезде шығ атын жылу алюмохромды катализатор ү стінен жү ретін процестің температурасын (500⁰С) ұ стап тұ ру ү шін қ олданылады. Осындай химиялық механизм арқ ылы жү зеге астын Sokony – Vacuum Corp. ә дісіне ұ қ сас процесс айтарлық тай дә режеде кемшіліктерден арылғ ан жә не ү здіксіз каталитикалық режимде жү ргізіледі.

Қ азіргі кезде тиофендер мен олардың негізінде алынғ ан композициялар мұ най ө німдерін ө ндіруде қ олданылатын ә ртү рлі реагенттер арасында маң ызды орын алады. Мұ най ө німдерін ө ндіруде олар жаң а улы емес антидетонатордарды қ олдану кезінде қ озғ алтқ ыштардың ауыр металл қ осылыстардан шығ армайтын тө зімділігі жақ сы, сипаттамасы жоғ ары дә режедегі жану процесін жақ сартатын зат ретінде қ олданылады. Тиофендерді қ олданудың тағ ыда бір қ олданатын маң ызды сала бұ л – физиологиялық активті қ осылыстар саласында. Кө птеген ө ндірістік тиофендер дә рі – дә рмек ретінде де қ олданылады