Дәріс. Сөйленістердегі кірме сөздер

💸 Как сделать бизнес проще, а карман толще?

Тот, кто работает в сфере услуг, знает — без ведения записи клиентов никуда. Мало того, что нужно видеть свое раписание, но и напоминать клиентам о визитах тоже. Проблема в том, что средняя цена по рынку за такой сервис — 800 руб/мес или почти 15 000 руб за год. И это минимальный функционал. Нашли самый бюджетный и оптимальный вариант: сервис VisitTime.
⚡️ Для новых пользователей первый месяц бесплатно. А далее 290 руб/мес, это в 3 раза дешевле аналогов. За эту цену доступен весь функционал: напоминание о визитах, чаевые, предоплаты, общение с клиентами, переносы записей и так далее.
✅ Уйма гибких настроек, которые помогут вам зарабатывать больше и забыть про чувство «что-то мне нужно было сделать».
Сомневаетесь? нажмите на текст, запустите чат-бота и убедитесь во всем сами!

4. Татар, ноғ ай, башқ ұ рт тілдерінің элементі

Дә ріс тезисі: Қ азақ сө йленістері тек кө не замандағ ы ру, тайпа тілдерінің қ алдығ ы ретінде сақ талып қ алғ ан байырғ ы, дә стү рлі сө здер мен тұ лғ алардан қ ұ ралмайды. Оның ішінде кейінгі замандарда, тіпті кеше ғ ана пайда болғ ан сө здер де бар. Осы кейінгі замандарда келіп қ осылғ ан диалектілік ерекшеліктердің бірсыпырасы-кө рші тілдерден ауысып келген сө здер мен тұ лғ алар. Қ азақ стан жері бірнеше халық пен шекаралас жатыр. Олардың бірқ атарының тілі туыстас та, кейбіреулері басқ а типологиялық тілдер тобына жатады. Қ азақ халқ ының кө ршілес елдермен ерте кезден-ақ тығ ыз қ арым-қ атынас жасап, олармен аралас қ ұ ралас отырғ андығ ы белгілі. Бұ л жағ дай қ азақ тілінің сө здік қ ұ рамына ә сер етпей қ ойғ ан жоқ. Кө рші халық тың тілі арқ ылы тілімізге ауысқ ан сө здер мен тұ лғ алар ә сіресе Қ азақ станның шет аймақ тарында кө п кездеседі.

Орыс тілінен енген сө здер: бедре (ведро), қ ұ рамыс (корамысло), кә стең ке (косынка), кә ртө шке (картошка), қ арбыз(арбуз), пірнә бес(принавес) т.б. орыс тілінің оң тү стік говорлардан гө рі батыс, ә сіресе орталық -солтү стік жә не шығ ыс говорларына кө бірек ә сер еткендігі диалектологиялық экспедициялардың материалдарынан анық байқ алады. Мысалы: Кә стең ке (Орал, Чап). Басқ а тартатын ү шкіл орамал Кә неу (Орал, Жымп, ор.канава). Арық, канал. Кә нә уден аттай алмай қ ұ лап қ алдым. (Орал, Жымп) Манат//мә нет (монета). Сом. Бір манат ақ шаң бар ма? (Орал, Чап) Скірт (ор.скирда). Бү гін бірнеше скірт шө п тасыдық. (Орал. Жым.) Совхоздың далада ү юлі тұ рғ ан скірттерінен 4 жү к пішенді тиеп апарып ү йіп қ ойды («Қ ызыл ту») Ағ лө п (Орал, Чап. Ор. оглобли) Тә рте, арбаның жетегі. Сә тнек. Всадник. Ертеде салт атпен хат-хабар тасушы.

Араб жә не иран тілдерінің элементтері. Тауша-текше. Қ абырғ адағ ы ыдыс-аяқ қ оятын қ уыс жер. Парсыша тагча. Біз текшеге кө рпе тө секті де қ оямыз. (Шымк.Лен.) Дә ліз (Шымк.Лен.) Сенек, ауыз ү й. Парсыша: даһ лиз-сенек, ауыз ү й. Айуан. Ауыз ү йдің алдындағ ы веранда. Парсыша: веранда. Жү р, айуанғ а шығ ып отырайық. Пиала. Пиялай. Бұ л сө здің парсы тіліндегі мағ ынасы-кесе, бокал. Бұ л сө з қ азақ говорларында бірде кесе мағ ынасында, бірде шамның шынысы мағ ынасында жұ мсалады. Шиша. Бө телке. Дү кенге барып бір шиша лимонад ә келші. Парсыша: шише-ә йнек, бө телке деген сө з. Тандыр. Нан пісіретін пеш. Парсыша: тандур. Тандырды тү стен кейін жағ айын деп отырмыз. Дарбаза. Қ ақ па. Қ ораның дарбазасын тү зету керек еді.

Тү ркі тілдерінен енген сө здер. Араб, иран жә не орыс тілдерінің элементтерін барлық говорларда кездестіруге болса, кө рші тү ркі тілдерінің элементтері барлық говорларғ а тарамай, тек ө здерімен шектес аудан, облыстарда ғ ана айтылады. Оң тү стікті мекендейтін қ азақ тардың тілінде ө збек тілі арқ ылы енген сө здер кө п. Ө збек тілінен енген кейбір сө здер тек бір-екі аудан кө лемінде ғ ана айтылса, енді бірқ атары бірнеше облыс кө леміне тарап, кең тү рде қ олданылады. Мысалы, жү дә //жү де-ө те, ауқ ат-тамақ, ә сел-бал, миман-қ онақ сияқ ты сө здер бірнеше облыста айтылса, мұ штау, шақ тау-бұ тақ тау, пісте, бадыраң // бә дірең, тағ а т.б.

Татар, ноғ ай, башқ ұ рт тілдерінің элементі Батыс Қ азақ стан облысы Орда, Жә нібек аудандарын мекендеген қ азақ тардың тілінде орам-кө ше, қ ауышу // қ ауысу - кездесу, аданас-туысқ ан, ің кә л-ет наны, ө тпек-таба нан, шеккі-таразы, опат болу-қ айтыс болу сияқ ты сө здер кездеседі. Орынбор қ азақ тарының тілінде тегірмеш-дө ң гелек, сабан-соқ а, тоқ ымаш-кө же, кеспе, сә ндіре-лапас, бастырма, қ ара бура - шыбық тан тоқ ылғ ан ашық қ ора т.б.