Терең сорапты қондырғылардың қолданылу аумағы

Ә лемдік практикада мұ най ө ндіру саласында келесі тү рдегі терең сорапты қ ондырғ ылар кең інен қ олданылады:

1. Ұ ң ғ ымалы штангалы сорапты қ ондырғ ылар (СШНУ).

2. Электржетекті батырмалы ортадан тепкіш сорапты қ ондырғ ылар (УЭЦН).

3. Гидравликалық поршенді сорапты қ ондырғ ылар (УГПН).

4. Электржетекті жә не винтті сорапты қ ондырғ ылар (УЭВН).

5. Электржетекті жә не диафрагмалы сорапты қ ондырғ ылар (УЭДН).

6. Арынды сорапты қ ондырғ ылар (УСН).

Жоғ арыда аталғ ан терең сорапты қ ондырғ ылардың барлығ ы да мұ най ө ндіруде бірдей қ ызмет атқ армайды.

Біздің еліміздегі мұ най кеніштеріндегі ө ндіру ұ ң ғ ымаларында кең інен қ олданылатын сораптарғ а - ұ ң ғ ымалы штангалы сорапты қ ондырғ ылар (СШНУ), ал ө ндіру кө лемі бойынша - электржетекті батырмалы ортадан тепкіш сорапты қ ондырғ ылар (УЭЦН) қ олданылады.

Бұ л, ұ ң ғ ымалы штангалы сорапты қ ондырғ ылар (СШНУ) - тө мен жә не орташа ө німді ұ ң ғ ымаларғ а, ал электржетекті батырмалы ортадан тепкіш сорапты қ ондырғ ылар (УЭЦН) – орташа жә не жоғ ары ө німді ұ ң ғ ымаларғ а арналғ ан. Қ алғ ан қ ондырғ ылар (УГПН, УЭВН, УЭДН, УСН) белгілі категориялы ұ ң ғ ымаларғ а арналғ ан, жә не ө ндіру ұ ң ғ ымаларының қ оры бойынша да, мұ най ө ндіру кө лемі бойынша да СШН мен ЭЦН қ ондырғ ыларына бақ талас бола алмайды.

Олай болса ұ ң ғ ымаларды тө мен, орташа жә не жоғ ары ө німді деп бө ліп қ арастыралық. Ұ ң ғ ымалардың ө німділік топтары бойынша, негізінен сұ йық ты кө теру дең гейіне байланысты, яғ ни сұ йық ты кө теру дең гейінің жоғ арылауына байланысты кө птеген терең сорапты қ ондырғ ыларда ө нім беру тез тө мендеп кетеді (бұ л жағ дайда сорапты қ ондырғ ының ө нім беру мү мкіндігіне байланысты, ұ ң ғ ыма ө німділігі де тө мендейді). СШНУ жә не УЭЦН қ ондырғ ылары ү шін сұ йық ты кө теру дең гейінің ара қ атынасы гипербола тең деуімен ө рнектелуі мү мкін:

Q = A/H, (12.1)

мұ ндағ ы Q — қ ондырғ ының берілісі (ұ ң ғ ыма ө німі), м³/тә у;

Н — сұ йық ты кө теру дең гейі, м;

А — тұ рақ ты сандық мә н, м⁴/тә у ө лшенеді жә не практикалық жолмен алынады.

Берілген тә уелділік беріліс пен сұ йық тың дең гейі бойынша шектелген аралық та қ олданылуы мү мкін. Сонымен СШНУ ү шін осындай шектеулер терең дік сораптардың плунжеріне жер бетіндегі жетек (тербелмелі қ ондырғ ы) арқ ылы ілгері-кері қ озғ алыс жасауда қ олданылатын, штанг тізбегінің нақ ты жұ мыс жасау қ абілетіне, ал УЭЦН ү шін шығ арылатын батырмалы ортадан тепкіш сораптардың Q—Н сипаттамалары бойынша шартты тү рде негізделген. Шындығ ына келгенде, ә ртү рлі терең сорапты қ ондырғ ылар ү шін сұ йық тың беріліс жә не кө терілу дең гейі бойынша шектеулер де ә ртү рлі болады. Осы себептен, ә р тү рлi терең сорапты қ ондырғ ылары ү шiн тө мен, орташа жә не жоғ ары ө німді ұ ң ғ ымалардың аралық шекаралардың бiр мә ндi болмауынан қ ашу мақ сатында, СШН қ ондырғ ылары ү шін ұ ң ғ ымалардың қ аралатын дә режелерiне бө лiнуді жү ргіземіз.

Бұ дан шығ атыны, (12.1) тә уелділігі келесі аралық тар қ олданылатын болады: беріліс бойынша Q ≤ 100 м³/тә у, кө терілу дең гейі бойынша Н≤ 3000м.

Қ азіргі таң да шағ арылатын СШН қ ондырғ ыларына 4∙ 10⁴ м⁴/тә у болатын А тұ рақ ты шамасын қ олдануғ а болады, жә не осы мә ндерді пайдаланып орташа жә не жоғ ары ө німді ұ ң ғ ымалардың ара қ атынасын анық тауғ а болады:

Q = 4∙ 10 ⁴/H (12.2)

(12.2) ө рнегін пайдаланып қ олдану шектерiне сү йене отырып, жоғ ары ө німді ұ ң ғ ымаларғ а кө теру дең гейіне тә уелсіз, 100 м³/тә у жоғ ары ө німі бар, жә не кө теру биiктiгіне тә уелсiз 3000 м-ден жоғ ары ұ ң ғ ымалар жатады.

Ө німділігі тө мен ұ ң ғ ымаларғ а кө терілу биіктігі 3000 м –де ө німділігі 5, 0 м³/тә у – тен аспайтын ұ ң ғ ымалар жатады. Жоғ ары немесе тө мен емес ө німділіктегі ұ ң ғ ымалар орташа ө німдегі ұ ң ғ ымаларғ а жатады.

11.1 − суретте ә ртү рлі топтардағ ы ұ ң ғ ымалардың ө німі жә не сұ йық ты кө теру биіктігі бойынша аймақ тары мен шекаралары кө рсетілген.

12.1 − сурет. Ә ртү рлі топтардағ ы ұ ң ғ ымалардың ө німі жә не сұ йық ты кө теру биіктігі бойынша аймақ тары мен шекаралары:

1 —тө мен жә не орташа ө німділіктегі ұ ң ғ ыманың шекарасы; 2 — орташа жә не жоғ ары ө німділіктегі ұ ң ғ ыманың шекарасы; 3 — терең жә не орташа терең діктегі ұ ң ғ ыманың шекарасы; 4 — терең емес жә не орташа терең діктегі ұ ң ғ ыманың шекарасы.

Сұ йық ты кө теру биіктігі бойынша ұ ң ғ ымалар келесі топтарғ а бө лінеді:

1. Терең емес — сұ йық ты кө теру биіктігі 450 м дейін.

2. Орташа терең діктегі — сұ йық ты кө теру биіктігі 450 ÷ 1350 м дейін.

3. Терең — сұ йық ты кө теру биіктігі 1350 м жоғ ары.Техникалық -экономикалық есептеулер, сонымен бiрге СШН жә не УЭЦН қ ондырғ ыларын тә жiрибеде ұ зақ қ олдану, терең сорапты қ ондырғ ыларды келтiрiлген облыстарда қ олдану жеткiлiктi негізделген екi қ орытындыларды жасауғ а мү мкiндiк болып табылатынын кө рсеттi:

1. Штангалы ұ ң ғ ымалы сорапты қ ондырғ ылар негізінен, ө німділігі тө мен жә не орташа, сонымен бірге терең емес жә не орташа терең діктегі ұ ң ғ ымаларды пайдалануғ а арналғ ан. Дегенмен, ө німділігі жоғ ары жә не терең ұ ң ғ ымаларды пайдалануда рентабелді болып қ ала алады (белгілі аралық та).

2. Батырмалы электрортадан тепкіш сорапты қ ондырғ ылар, негізінен ө німділігі орташа жә не жоғ ары, терең дігі ә ртү рлі ұ ң ғ ымаларды пайдалануғ а арналғ ан.

Ұ ң ғ ымаларды штангалы ұ ң ғ ымалы сорапты қ ондырғ ылармен пайдалану жайында толығ ымен қ арастыралық.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Мұ най ө ндіру саласында негізінен қ андай тү рдегі терең сорапты

қ ондырғ ылар кең інен қ олданылады?

2. Ө ндіру ұ ң ғ ымалары ө нім бергіштігіне байланысты қ андай топтарғ а

бө лінеді?

3. Сұ йық ты кө теру биіктігі бойынша ұ ң ғ ымалар қ андай топтарғ а

бө лінеді?