Лттық шоттар жүйесі. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштер және олардың өзара байланысы

Ұ лттық есеп жү йесi – елдегi экономикалық процестердiң нә тижесiн, экономиканың қ ұ рылымын, ұ лттық шаруашылық тағ ы ө зара байланысты макродең гейде кө рсететiн нарық тық экономиканың статискалық ү лгiсi. Бұ л ү лгiде қ олданылатын кө рсеткiштер белгiлi бiр шоттар мен баланстық кестелер тү рiнде берiледi. Ұ лттық есеп жү йесi халық аралық анық тамаларғ а, конвенцияларғ а (халық аралық шарт), топтастыруларғ а, тұ жырымдарғ а жә не есепке алу ережелерiне негiзделген.
Ұ лттық есеп жү йесiнiң негiзгi мақ саты – экономиканың жә не оның секторларының дамуын талдау, экономиаклық саясатты жете зерттеп, белгiленген бағ дарлама бойынша шешiм қ абылдау ү шiн ә леуметтiк – экономикалық статистиканың ә р тү рлi кө рсеткiштерiн ү йлесiмдi тү рде қ олдану.

Белгілі бір мерзім аралығ ында ұ лттық экономиканың қ ызмет етуінің нә тижесіне жалпы сипаттама беру ү шін макроэкономикалық кө рсеткіштер қ олданылады.

Жалпы ішкі ө нім - елдің аумағ ында орналасқ ан барлық отандық жә не шетелдік ө ндірушілердің бір жыл ішінде ө ндірген тү пкі тауарлар мен қ ызметтерінің ақ шалай сомасы.

Жалпы ұ лттық ө нім - тек осы мемлекеттің аумағ ында орналасқ ан барлық отандық ө ндірушілердің ғ ана емес, сонымен қ атар шет мемлекеттерде қ ызмет кө рсететін, осы елдің ө ндірушілерінің де бір жыл ішінде ө ндірген тү пкі тауарлар мен қ ызметтерінің ақ шалай сомасы.

ЖІӨ - амортизация = Таза ұ лттық ө нім

ТҰ Ө - жанама салық = Ұ лттық табыс

Ұ лттық табыс - ә леуметтік сақ тандыру жарнасы - корпорациялар табысына салық - корпорациялар пайдасын қ айта бө лу - транспорт тө лемдері + дивидендтер + алынғ ан пайыздар = жеке табыс

Жеке табыс - жеке табыс салығ ы = қ олдағ ы табысы

Осымша қ ұ н ә дісі

Батыс статистикасында қ айталама есептеуді болдырмау ү шін қ осымша қ ұ н кө рсеткіші пайдаланылады. Қ осымша қ ұ нғ а тек қ арастырылып отырылғ ан кә сіпорында ө ндірілген ө німдер мен қ ызметтердің ғ ана қ ұ ны жатады. Басқ аша айтар болсақ, егер ө ндірілген ө німнің қ ұ нынан жұ мсалғ ан материалдың, шикізаттың, отынның жә не т.б. қ ұ нын шегеріп тастағ андағ ы қ алатын қ ұ нның бір бө лігі қ осымша қ ұ нғ а жатады.

ЖІӨ -ді шығ ыс бойынша есептеу ә дісі

ЖІӨ -ді шығ ыс бойынша есептеуде тө мендегі ө лшемдер қ олданылады:

Y = C + I + G + NX

С – ү й шаруашылығ ының тұ тыну шығ ыстары, олар азық -тү лікке, киімге, демалысқ а жұ мсалғ ан жә не дә рігер, адвокат, шаштараз жә не т.б. қ ызметтеріне кеткен шығ ыстар;

I – ө ндірушілердің қ ұ рылысқ а, шикізатқ а, материалдарғ а жә не техника сатып алуғ а жұ мсағ ан инвестициялық шығ ыстары;

G - мемлекеттің тауарлар мен қ ызметтерді сатып алуына кеткен шығ ыстары;

NX- таза экспорт, яғ ни экспорт пен импорт арасындағ ы айырма.

ЖІӨ -ді табыс бойынша есептеу ә дісі

ЖІӨ -ді табыс бойынша есептеуде келесідей ө лшемдер қ олданылады:

Y = W + P + R + I + T + A

W- ең бек ақ ы; P - пайда; R - рента;

I - пайыз; T - салық тар; A – амортизациялық аударымдар.