Жиынтық сұраныс және оны анықтаушы факторлар. Жиынтық сұраныстың қисығы

Жиынтық сұраныс - ел нақты сатып алушылық қабілетінің көрсеткіші, яғни елдегі сатып алушылар бағаның белгілі бір деңгейінде сатып алғысы келетін тауарлар мен көрсетілетін қызметтердің құндық тұлғадағы жиынтық көлемі. Жиынтық сұраныс халықтың жиынтық табыстың белгілі бір деңгейінде жоспарлайтын тауарлар мен көрсетілетін қызметтерге жұмсалатын шығысының деңгейін көрсетеді. Сондықтан Жиынтық сұранысты жиынтық шығыс деп те атайды, бұл шығысқа мемлекеттік тұтыну шығысы, жеке меншік сектордың тұтынуы, жиынтық инвестициялар және экспорт-импорт шығыстың сальдосы кіреді.

Бағалы факторлар АД сызығын өз бойымен жылжуына әкеледі, сөйтіп жиынтық сұраныс көлемін өзгертеді. Бағалы факторларға жататындар: 1) Байлық эффектісі (Пигу эффектісі) – бағаның жалпы дәрежесі өскенде (азйғанда) жиналған қаржылық активтердің нақты құны төмендейді (өседі), АД азаяды (өседі); 2) Пайыз мөлшерінің эффектісі (Кейнс эффектісі) – бағалар өскенде ақшаға сұраныс өседі және пайыз мөлшері өседі, содықтан АД қысқарады. 3) Айырбас курсының эффектісі (Манделл – Флеминга эффектісі) – бағалар төмендегенде, ақшаға сұраныс азаяды, пайыз мөлшері төмендейді, ұлттық валютаның нақты айырбас курсы төмендейді, экспорт өседі, АД өседі. Жиынтық сұраныстың (АД) бағасыз факторларына жататындар: 1) Тұтыну шығындарының өзгеруі (тұтынушылардың табыс деңгейі, олардың келешекте өзгерістерді күтуі, тұтынушылардың қарызы, салықтар); 2) Инвестициялық шығындардың өзгеруі (пайыз мөлшері, инвестициядан пайда күту, кәсіпорындар салықтары, өндірістің күш – қуатының артуы); 3) Мемлекет шығындарының өзгеруі; 4) Экспорт пен импорт шығындарының өзгеруі. Бағасыз факторлар әсерінен АД қисығы орнынан жылжиды (оңға - өсуі; солға - азаюы).

Анықтаушы факторлар

1. Байлық эффектісі (Пигу эффекті) - бағаның жалпы дәрежесі өскенде (азайғанда) жиналған қаржылық активтердің нақты құны төмендейді (өседі). Сондықтан, жиынтық сұраныс (AD) азаяды (өседі).

2. Пайыз мөлшерлемесі эффектісі (Кейнс эффекті) – бағалар өскенде, ақшаға сұраныс өседі және пайыз мөлшерлемесі де өседі, сондықтан жиынтық сұраныс (AD) қысқарады.

3. Айырбас курсының эффектісі (Манделл - Флеминг эффекті)- бағалар төмендегенде, ақшаға сұраныс азаяды, % мөлшерлемесі төмендейді, ұлттық валютаның нақты айырбас курсы төмендейді, таза экспорт өседі және жиынтық сұраныс (AD) өседі.

4. Тұтыну шығындарының өзгеруі:

- Тұтынушылардың табыс деңгейі.

- Тұтынушылардың күтуі

- Тұтынушылардың қарызы.

- Салықтар.

5. Инвестициялық шығындардың өзгеруі:

- Пайыз мөлшерлемесі.

- Инвестициядан пайда күту

- Кәсіпорындар салықтары.

- Өндірістің күш - куатының артуы.

6. Мемлекет шығындарының өзгеруі.

7. Экспорт пен импорттық шығындардың өзгеруі.

18. Жиынтық ұсыныс және оны анықтаушы факторлар. Жиынтық ұсыныс қисығының үш кесінділеріЖиынтық ұсыныс – бұл әрбір мүмкін болатын баға деңгейіндегі нақты ұлттық өнім көлемі. Яғни, фирмалар мен үй шаруашылықтарының таңдаған жиынтық өнім көлемінің экономикадағы қалыптасқан бағалар мен жалақы құрылымына тәуелділігін көрсетеді. Ол баға деңгейі мен нақты ұлттық өнім көлемінің арасындағы тікелей тәуелділік көрсетеді. Жиынтық ұсыныс AS қисығымен сипатталады. AS қисығы бір бірлік өнімге шығынның өзгеруін көрсетеді, демек, нақты ұлттық өнім көлемі бағасының жоғарылауы немесе төмендеуі. AS қисығы үш бөліктен тұрады: 1 – кейнстің шектік жағдайы; 2 – кейнстің қалыпты жағдайы; 3 – классикалық жағдай.

Жиынтық ұсынысқа бағасыз факторлар әсерін тигізеді:

- Өндіріс ресурстар бағаларының деңгейі.

- Нарықтың құрырылымы

- Өнімділік.

- Құқық заңдылық нормалардың өзгеруі.

Жиынтық сұраныстың ұлғаю нәтижелері жиынтық ұсыныс қисығының әр бөлігіндегі өзгерістерге байланысты болады.

Жиынтық ұсыныстың кенет өзгеруі жиынтық ұсыныстың сілкіністері (шоктары) деп аталады. Шоктар жағымды және жағымсыз болады. Жиынтық сұраныс жағынан және жиынтық ұсыныс жағынан болатын шоктар – экономикалық тербелістердің себептері. Ұсыныс жағынан болатын шоктар – бұл тауар өндірісін тоқтату салдарынан фирмалардың бағаны орнатуын қозғайтын экономикалық жағдайлардың күрт өзгеруі. Ұсыныс жағынан болатын шоктар баға деңгейіне тікелей әсер ететіндіктен, кейде оларды баға шоктары деп те атайды. Олар жаңалық ашу, мұнайға әлемдік бағалардың кенет өзгеруі арқасында пайда болуы мүмкін.