ОРЫТЫНДЫ. Қазақстанда қызмет көрсету нарығындағы ұсынылатын өнім жалпы алғанда да немесе жекелеген

Қ азақ станда қ ызмет кө рсету нарығ ындағ ы ұ сынылатын ө нім жалпы алғ анда да немесе жекелеген сегменттерінің ө зінде де тауарлық нысандағ ы ө німдерден ө з сипаты жағ ынан анағ ұ рлым ерекшеленіп тұ рады.

Қ онақ ү й қ ызметіндегі басты ерекшеліктер тауарғ а қ арағ анда негізінен экономикалық категория ретіндегі қ ызметтің маң ыздылығ ынан туып жатады. Ғ алымдардың ең бектерінде қ ызмет кө рсету ең алдымен ө ндірісті жү зеге асырудағ ы қ ызметтің тү рлері жә не оғ ан жұ мсалатын шығ ын тұ рғ ысынан пайдалы нә тиже кө рсету позициясы тұ рғ ысынан тұ тынушының қ ажеттілігін қ анағ аттандыру немесе одан пайда кө ру ә рекет ету тү рлері жағ ынан, тұ тынушыларғ а арналғ ан ә р тү рлі қ ызметтерді орындайтын кең ауқ ымдағ ы сала ретінде сондай-ақ жалпы ең бек ө німі кө зқ арасы тұ рғ ысынан қ арастырылғ ан.

Осылайша, қ ызмет кө рсетудің ө ндіруші мен тұ тынушы кө зқ арастары тұ рғ ысынан екі жақ тылық мағ ынасы бар: ө ндіруші ү шін қ ызмет кө рсету ү рдісі немесе тұ тынушығ а қ ызмет кө рсету шығ ындарғ а байланысты ө ндірістік іс-ә рекетті білдіреді, ал тұ тынушы ү шін қ ызмет кө рсету – пайдалы ә сер немесе қ ажеттілікті қ анағ аттандыру. Оның анық тамасынан «қ ызмет кө рсету – бір жақ екінші жақ қ а ұ сынатын негізінен сезілмейтін жә не бір нә рсені иемденуге алып келмейтін кез-келген іс-шара немесе пайда» екендігі айқ ындалады.

Сан алуандығ ына қ арамастан қ ызмет кө рсету тү рлерінің барлығ ы ортақ тө рт тү рлі арнаулы ерекшеліктерден тұ рады. Бұ л негізінен қ онақ жайлылық индустриясы қ ызметінде кө рінетін қ онақ ү й қ ызметіне тә н.

Қ онақ ү й қ ызметі сапасының теориялық аспектілерін жалпылай отырып, «қ онақ ү й қ ызметінің сапасы – келушінің қ ажеттіліктерін қ онақ ү й шең берінде стандарттармен белгіленген талаптар бойынша қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан қ ызмет тү рлерінің жиынтығ ы». Қ онақ ү й қ ызметтерінің сезілмейтіндігімен, орындаушы мен тұ тынушының арасындағ ы тікелей қ арым-қ атынаспен, сапаның тұ рақ сыздығ ымен, сақ тауғ а мү мкінсіздігімен, қ ызметті жасау мен тұ тыну ү рдістерінің сә йкестігімен, маусымдық фактордың ә серімен сипатталатын ерекшеліктері айқ ындалғ ан. Қ онақ ү й қ ызметтері негізгі, қ осымша жә не кезекті қ ызметтерден тұ рады, жә не сондай-ақ, олар материалдық -техникалық базамен ә рі адам ресурстары мен тікелей байланысты.

Қ ызмет тү рлерін анық тайтын ғ ылыми тә сілдерді қ арастырып, кө птеген қ ызметтердің сезілмейтіндігі мен кө зге тү спейтіндігі себебінен оларды кейде кө рінбейтін экспорт жә не импорт деп атайды. Оғ ан қ оса, тауарлардан бө лек, қ ызмет кө рсету ө ндірісі бір келісім шарттың аясында олардың экспортына байланысты жә не олардың сатушысы мен сатып алушысының тікелей кездесулерін талап етеді. Алайда бұ л жағ дайда да кө птеген шектеулер кездеседі. Мысалы, кейбір қ ызмет кө рсетулер толығ ымен сезіледі (кең ес берушінің басып шығ арылғ ан баяндамасы немесе дискідегі компьютерлік бағ дарлама), толық тай кө рінеді (кейінгі ү лгіге сай шаш ү лгісі немесе театрлық қ ойылым), сақ тауғ а болады (телефон автожауапбергішінің қ ызметтері) жә не ә рқ ашан да сатып алушы мен сатушының тікелей ө зара ә рекетін талап етпейді (карточка бойынша банкомат арқ ылы жалақ ыны автоматты тү рде беру).

Қ онақ -ү й бизнесінің дамуына мемлекет те ө з ү лесін қ осуы тиіс.Қ онақ -ү йлер ауқ ымды қ аражат сала қ ызметіне жататындық тан жергілікті жеке капитал арқ ылы оны кө теру мү мкін емес. Мемлекет ү кімет арқ ылы қ онақ -ү йлермен бірлесіп, бағ алардың, салық салу жә не кедендік алымдар процесінің мемлекеттік реттелуін кө здейтік заң дық базасын жасау тиіс.

Сө йтіп, қ ызмет кө рсететін салалар белгілі дә режеде дамитын болады, ал қ онақ -ү й бизнесінде ұ қ састығ ы жоқ, ө зіндік таң басы бар, қ айталанбайтын ерекше қ ызмет тү рлерінің жү йесі қ ұ рылады.

Бұ л тұ рғ ыдан қ арағ анда экономикалық келусішіліктің маң ызы ө те зор, себебі ортақ проблемалар бойынша қ атысушылар шешімді тез ә рі тиімді қ абылдайды жә не де қ онақ -ү й сервисінің толық қ анды рыногы ү шін сыртқ ы жағ дай жасайтын макроортағ а ық пал етеді. Дә л осындай тездік рыноктың ең басты жетістігі, себебі шешімді қ абылдау мерзімінен бастап оны жү зеге асыру мен тү пкілікті мақ сатқ а қ ол жеткізуге дейін эффектіні кө ру жылдамдығ ы бү кіл саланың даму тиімділігін қ амтамасыз етеді. Бұ л ө з кезегінде жалпы экономиканың даму нә тижесіне ық пал жасайды. Сондық тан саладағ ы іс-ә рекеттер нә тижелілігі кө пшілік қ абылдағ ан шешімдердің экономикалық келусішіліктің нә тижесі ретінде қ абылдағ ан жө н, ал осы процеске қ ажет ауқ ытты аталғ ан саладағ ы нарық тық қ атынастардың ө ркениеттілік критерий деп бағ алағ ан дұ рыс. Тү пкі нә тижесі бар шешімдер анағ ұ рлым тез қ абылданса, сол ғ ұ рлым қ оғ амдағ ы ө ркениеттілік дең гейі жоғ арылайды жә не шешімдердің нә тижелі жылдамдығ ын жоба-жоспарынан бастап алынғ ан нә тижеге дейін салалық басқ арудың тиімділігін бағ алауғ а болады.