Онақ үй бизнесі, шаруашылығы

Қ азіргі таң да қ онақ жайлылық индустриясы – мемлекет шаруашылығ ының кү шті жү йесі жә не туризм экономикасының маң ызды табыс ә келетін қ ұ рамдас бө лігі. Қ онақ жайлылық индустриясын ұ жымдық жә не жеке орналастырудың ә р тү рлі қ ұ ралдары қ ұ райды: қ онақ ү йлер, мотельдер, жастар мотелі жә не жатақ ханалары, апартаменттер, туристік ауылдар, сонымен қ атар туристерді орналастыруда белсенділік танытатын жеке сектор.

Қ онақ ү й бизнесі – ә р тү рлі дең гейде талдау жасауғ а қ олжетімді экономикалық категория. Мұ ндай бизнес ө ндіру мен сатуды біріктіреді. Қ онақ ү й бизнесі қ онақ ү й ө німін сату тұ рғ ысынан пайдаланатын тапсырушылармен ө те жақ ын жә не тығ ыз қ арым-қ атынаста болады. Басқ аша айтқ анда келген адамдарды тұ рғ ын ү ймен, тамақ пен қ амтамасыз етуге, сонымен қ атар олардың бос уақ ыттарын ұ йымдастыруғ а бағ ытталғ ан бизнес.

Экономикалық ә дебиеттерде қ онақ ү й бизнесі қ ызмет кө рсетуге, қ онақ ү й шаруашылығ ына қ атысты туризмнің қ ұ раушы элементі жә не экономикалық іс-ә рекеттің бір тү рі ретінде қ арастырылады.

Осылайша автордың пікірінше қ онақ ү й бизнесі саласындағ ы кә сіпорын іс-ә рекетіне жасалатын салыстырмалы талдау қ онақ ү й бизнесіндегі жалпы теорияларғ а бейімделуден гө рі, одан басқ а шынайы мә селелердің тууымен тү сіндіруге негізделген.

Қ онақ ү й бизнесі қ онақ жайлылық тың ажырамас бө лігі екені тү сінікті. Алайда қ онақ ү й бизнесін қ арастырудағ ы мә селелердің кү рделілігі анық тамасын іздеу кезең інің ө зінде-ақ, яғ ни «Қ онақ ү й шаруашылығ ы дегеніміз не жә не оның мә ні неде?» деген сұ рақ қ а жауап беруден басталады.

Ғ ылыми айналымғ а енген аталғ ан тү сінік барынша кө мескі жә не кө п қ ырлы. Кей жағ дайларда қ онақ ү й шаруашылығ ын инфрақ ұ рылым элементі, қ ала шең беріндегі ә леуметтік кең істіктің, мә дени іскерлік объектілердің, ө ндірістердің орналасу кө рсеткіші деп тү сінеді. Қ онақ ү й шаруашылығ ы – ә р тү рлі қ арым-қ атынастар мен байланыстарды нығ айтудың бірден бір жолы, ол таным мә дениетін дамытумен, ә леуметтік-мә дени алмасуды жү зеге асырумен болатын интеграция жү йесіне айналдырумен айналысады; басқ аша жағ дайда қ ызмет кө рсету саласының басты қ ұ рамдас бө лігі болып табылады, тұ рғ ындарғ а қ ызмет кө рсетуге бағ ытталғ ан іс-ә рекеттің барлық жиынтығ ын ұ сына алады. Аталғ ан іс-ә рекеттің ерекшелігі де оның ө німінің қ ызмет тү рінде ұ сынылатындығ ында; ү шіншіден – орналастыру жө ніндегі қ ызметті кө рсетумен байланысты туатын шаруашылық іс-ә рекетті де қ амтиды. Тұ тынушылардың талаптарының ө суімен жә не кешенді қ ызмет кө рсетуді кең ейтуге деген талпыныспен байланысты қ ызмет тү рлері тамақ тандыру жә не сусын саудасын жү ргізу қ ызметімен де толық ты; тө ртіншіден, мұ ндай кең ейту тұ тынушылар қ арым-қ атынасының туындауы арқ ылы да ерекше қ ажеттілікке ие болып отыр, мұ ндағ ы ең басты қ асиет қ онақ жайлылық тан тұ ратыны белгілі; бесіншіден – аталғ ан қ ызмет туристік сервис дең гейінде маң ызды орын алатындық тан туризм индустриясында да мекен ету орындарының сапасы жө нінен жетекші мә селелердің біріне айналып отыр; алтыншыдан тікелей тұ тынушығ а жасалатын жә не ұ сынылатын қ ызметтің бейматериалдығ ымен байланыстырылады.

Бір мә селесінің ә р тү рлі пайымдалуы қ онақ ү й шаруашылығ ын дамыту жө ніндегі кез келген ұ сыныстардың теориялық тү сініксіздігіне жә не практикалық жақ тан дә лә лденбеуіне алып келетіні тү сінікті.

Оның себебі қ онақ ү й шаруашылығ ы мә селесі не бұ рынғ ы кең естік, не қ азіргі қ азақ стандық жә не ресейлік экономикалық ғ ылымдарында басы ашылмағ ан мә селелер қ атарына енуімен тү сіндіріледі, жоспарлы экономикада бұ л мә селеге кө ң іл бө лу аса ө зекті деп танылғ ан жоқ, керісінше посткең естік кең істіктегі ұ лттық шаруашылық тарды трансформациялау мейлінше жылдам ә рі кең ейтілген тү рде жү ріп отырды, яғ ни ғ ылым жаң а шынайы мә ліметтерге кө ң іл аударуғ а ү лгермей жатты.

Осылайша біздің ойымызша қ онақ ү й шаруашылығ ы – қ онақ тарды қ абылдау мен оларғ а қ ызмет кө рсетуге арналғ ан барлық қ онақ ү й кә сіпорындарының жиынтығ ы.

«Қ онақ ү й» жә не «қ онақ ү й шаруашылығ ы» тү сініктерін салыстыра отырып бірінші мә селе бойынша қ ызмет кө рсетуге (қ онақ жайлылық қ ызметтері) ерекше кө ң іл бө лінеді, ал екінші ұ ғ ым аталғ ан қ ызмет тү рлерін ұ сынуғ а арналғ ан материалдық техникалық базаның қ амтамасыздығ ын (мысалы, қ онақ ү й кә сіпорнының нө мірлік қ оры жә не туристерге қ ызмет кө рсетуге арналғ ан басқ а да мекен-жайлар) сипаттайды. Зерттеу пә німіз қ онақ ү й қ ызметтері болғ андық тан «қ онақ ү й» жә не «қ онақ ү й ө німі» деген ұ ғ ымдарғ а тоқ талайық. Осымен бірге «қ онақ ү й индустриясы» жә не «қ онақ ү й ісі» ұ ғ ымдары да синонимдер ретінде қ олданылады[3].

Қ онақ ү й – жай талдауғ а келмейтін ө зінің жеке ө німдері мен нарық тары, технологиялары мен ә дістері бар бизнес.

Қ онақ ү й ә лемдік нарық та ә р тү рлі ү йлесімде бір бірінен ерекшеленетін ө німдерді сатуды ұ сынады.

Келітірілген «қ онақ ү й» дефинициясы тү рлі авторлар ойымен жә не тұ тынушылар кө зқ арасы тұ рғ ысынан ә р тү рлі тү сіндіріледі. Қ онақ ү й – коммерциялық негізде мекен ету тұ рағ ын бере алатын жә не ө з жағ дайлары мен қ ызметтерін сатуғ а жеке жә не тү рлі сә йкестіктерде ұ сынатын мекеме, бұ л ұ ғ ым бірнеше элементтерден тұ рады; кең мағ ынада бұ л қ ысқ а мерзімге тұ рақ етуге арналғ ан жиһ аздалғ ан бө лмелері бар ү й; жә не қ ызметтер (қ онақ ү й ө німдері) ө ндіретін жә не ұ сынатын кү рделі шаруашылық кешені ретінде; жә не ү йлерінен тыс жерде болатын адамдарғ а орналастыру жә не тамақ тандыру қ ызметтері (кешен қ ұ раушы) тең дә режеде ең маң ыздылары болып табылатын кешенді қ ызметтер ұ сынатын кә сіпорын ретінде; келушілерді қ абылдап жә не оларғ а қ ызмет кө рсететін қ онақ жайлылық индустриясының негізгі кә сіпорны ретінде; келушілерге арналғ ан мекен-жайы, қ ызметшілері бар, тамақ тандыратын кіретін аула немесе ү й ретінде; қ онақ ү й – туристерді орналастыратын кә сіпорынның негізгі, классикалық типі, оның негізгі белгілерінің бірі саны белгілі бір минимумнан асатын нө мірлері бар болуында. Қ онақ ү й анық тамасы бұ рынғ ыдай ө зекті болып қ алуда, Dictionnaire Touristique International (Халық аралық туристтік сө здік) бойынша: қ онақ ү й – саяхатшылар алғ ыс ретінде ақ ы тө леп тү нейтін жә не сонымен қ атар тамақ танатын кә сіпорын; Статистика бойынша Қ азақ стан Республикасының Агенттігі арнайы анық тама береді, қ онақ ү й – ережеге сай уақ ытша мекен етуге арналғ ан жабдық талғ ан мекен-жайлар (ғ имараттар кешені) ұ сынатын заң ды тұ лғ а. ЮНВТО (Дү ниежү зілік туристік ұ йым) анық тамасы бойынша қ онақ ү й – белгілі бір нө мірлер санынан тұ ратын, бірің ғ ай басшысы бар, қ ызметтер жиынтығ ын ұ сынатын (минимум – тө сек ауыстыру, нө мір мен санитарлық орындарды тазалау) жә не ұ сынылатын қ ызметтері мен нө мір жабдық тарына сә йкес сыныптарғ а жә не категорияларғ а топталатын орналастырудың ұ жымдық қ ұ ралы.

Қ онақ ү й ісі – технологиялық, ұ йымдастыру жә не экономикалық аспектілер бойынша орналастыратын туристік кә сіпорындардың, сонымен қ атар туризм индустриясының бө лімдері ретінде қ онақ ү йлік қ ызмет кө рсетудің іс-ә рекеті.

«Қ онақ ү й» жә не «орналастыру қ ұ ралы» ұ ғ ымдарының мазмұ ндарын салыстыру арқ ылы «орналастыру қ ұ ралы» ұ ғ ымы «қ онақ ү й» ұ ғ ымына қ арағ анда ауқ ымы кең деген қ орытынды жасауғ а болады. Мысалы, Дү ниежү зілік туристік ұ йымның (ЮНВТО) ұ сыныстарына сә йкес барлық орналастыру қ ұ ралдарын екі – ұ жымдық жә не жекелеген категорияларғ а бө луге болады.

Туристерді орналастыру қ ұ ралдары болып оларғ а тү неу ү шін эпизодты жә не тұ рақ ты тү рде ұ сынылатын кез келген объектілер (ә детте ғ имарат ішінде) болып табылады. Қ осымша жағ дайлар ретінде тө мендегілер қ абылданады:

а) тү неу орындарының жалпы саны кейбір минимумнан асады;

ә) орналастыру объектісінің басшысы бар;

б) объектіні басқ ару коммерциялық негізде қ ұ ралады.

Одан басқ а «қ онақ ү й» ұ ғ ымымен бірге талғ ампаздық пен жасалғ ан жайлылық пен қ онақ жайлылық атмосферасын жаса йтын аясы кең жә не жоғ ары сапалы қ ызмет тү рлерін ұ сынатын «отель» термині қ олданылады.

Қ азақ стан Республикасының 2001 жылғ ы 13 маусымындағ ы «Қ азақ стан Республикасындағ ы туристік қ ызмет» туралы Заң ының 1бабының 4 бө ліміне сә йкес тө мендегідей анық тама қ олданылады: «туристерді орналастыру орындары – қ онақ ү йлер, мотельдер, кемпингтер, туристік базалар, қ онақ жайлар, демалыс ү йлері, пансионаттар жә не басқ а да туристердің мекен етуіне жә не оларғ а қ ызмет кө рсетуге арналғ ан ғ имараттар мен қ ұ рылыстар. Заң да орналастырудың барлық тү рлеріне бірдей анық тама беріледі, онда «орналастыру орны», «қ онақ ү й» ұ ғ ымдарына толық тай тү сінік берілмейді. Мұ ның ө зі қ азақ стандық тә жірибеде «қ онақ ү й кешені», «туристік қ онақ ү й кешені», «қ онақ ү йдің кешені» жә не тағ ы басқ а ұ ғ ым-тү сініктер туралы, жалпы орналастыру қ ұ ралдары жайлы бірізді кө зқ арастардың болмауы туралы кү мә нді ойғ а итермелейді.

Қ онақ ү й кә сіпорнының қ ызметтерінде «турист», «саяхатшы», «тұ тынушы», «клиент», «қ онақ», «тұ тынушы», «келуші» жә не «мекен етуші» терминдері қ олданылады. Г.И. Зорина, Е.Н. Ильина жә не Е.В. Мошняги ең бектерінде «туристер ғ ана саяхат жасамайды, сонымен қ атар саяхатшылар, келушілер, тү нейтін келушілер, бір кү ндік келушілер де саяхаттауғ а ық ыласты». Туризммен айналысатын аталғ ан саяхатшылардың барлық типтеріне келушілер деген анық тама беріледі. «Клиент», «келуші» жә не «қ онақ» терминдерінің арасындағ ы айырмашылық кә сіпорнынның корпоративтік мә дениеті мен қ ызмет кө рсету концепциясынан білінеді. Тұ тынушылардың қ ажеттілік қ ұ ндылық тарындағ ы басымдылық, қ онақ ү й қ ызметкерлері тарапынан болатын оларғ а деген бауырмалдық қ арым-қ атынасы «келуші» терминін қ олданудың қ ажеттілігін байқ атады. Осы орайда «келуші» (visitor) термині туризм жә не қ онақ ү й секторындағ ы барлық жү йелер статистикасының негізгі концепциясын бере алады.

Біздің пікірімізше қ онақ ү й кә сіпорны бірнеше типтерді – мейрамханасы бар қ онақ ү й, мейрамханасы жоқ қ онақ ү йлер, жастар туристік лагерлері жә не таулы туристік базалар, кемпингтер жә не ө зге де мекен ету жайларын қ амтуы тиіс. Олар мекеме балансында болумен қ атар, ө з бетінше дербес баланста тұ руы да ық тимал, яғ ни қ ұ қ ық тық ұ йымдастыру нысандары мен жекшелендіру нысандарына тә уелді болмауы мү мкін.

Осығ ан байланысты, Қ азақ стан Республикасының 2001 жылғ ы 13 маусымындағ ы «Қ азақ стан Республикасындағ ы туристік қ ызмет» туралы Заң ының 1бабының 4 бө ліміне «туристерді орналастыру орындары» терминін «қ онақ ү й кә сіпорындары» терминімен ауыстырып, ө згерту енгізген жә не осы жерде мынадай анық тама ұ сынғ ан жө н: «қ онақ ү й кә сіпорны – бұ л орналастыру, тамақ тандыру жә не қ осымша қ ызмет тү рлерімен маманданғ ан кә сіпорын», сонымен қ атар дефинициялардың Қ Р Статистика бойынша Агенттігінің мә ліметтерімен бірлікте болуы ү шін 1 бабының 1 бө ліміне «келуші» терминін енгізу керек.

Халық аралық қ онақ ү й тә жірибесінде орналастыру, тамақ тандыру жә не ө зге де қ ызмет тү рлері бірін бірі толық тырады, кө п жағ дайда олар біріне бірі тә уелді болып келеді, сондық тан қ онақ ү шін ү лкен бү тіннің бө лшектері ретінде қ абылданады. Олар негізгі, қ осымша жә не кезекті қ ызмет тү рлері болып бө лінеді. Соң ғ ысы ақ ылы не ақ ысыз болуы мү мкін.

Негізгі қ ызмет тү рлеріне мекен ету мен тамақ тану кіреді. Мекен етушілерді тіркеу мен оларды шығ ару тә улік бойында жү зеге асырылуы тиіс. Қ онақ ү й тұ рғ ындарына қ оғ амдық тамақ тандыру, тұ рмыстық жә не байланыс қ ызметін кө рсету орындарында кезексіз қ ызмет кө рсетіледі. Қ онақ тар ү шін қ осымша ақ ысыз мынадай қ ызмет тү рлері ұ сынылады:

- жедел жә рдем шақ ыру;

- медициналық дә рі қ обдишасын қ олдану;

- корреспонденция келген жағ дайда оны нө мірге жеткізу;

- белгілі бір уақ ытта ояту;

- қ айнағ ан су, ине, жіп, бір бү тін ыдыс-аяқ жиынтығ ын ұ сыну.

Қ онақ ү йлердің міндетті тү рдегі кө рсетуге тиісті қ ызметтер жиынтығ ы: тө сек жабдығ ын кү нделікті ауыстыру, нө мірлер мен санитарлық орындарды жинау, тағ ы басқ а қ осымша жә не кезекті қ ызмет тү рлері: кондиционер, дыбысты изоляциялау, бэби-ситтинг, нө мірдегі сервис, фитнес орталық, сұ лулық салоны, бау-бақ ша, сылап-сипау, сувенир дү кені, бассейн, мейрамхана, бар, кір жуатын орын, ойынхана, жағ ажай, паркинг, автомобильді жә не велосипедті жалғ а алу, минимаркет, турбюро жә не т.б. Міндетті жә не ақ ысыз қ ызмет тү рлерінен басқ а қ онақ ү й ә р тү рлі қ осымша қ ызмет кешенін ақ ылы тү рде ұ сына алады.

Ақ ылы қ осымша қ ызмет тү рлерін ұ сыну сапасы мен олардың тізімі категориялық қ онақ ү й талаптарына (Қ Р МЖСТ 28681.4-95 Туристік-экскурсиялық қ ызмет кө рсету. Қ онақ ү йлердің классификациясы) сә йкес келуі тиіс. Отандық тә жірибеде нө мірлерді – жоғ арғ ы («сюит», апартамент», «люкс», «студия»), бірінші, екінші, ү шінші, тө ртінші жә не бесінші категорияларғ а бө лу орын алғ ан. Қ онақ ү йлерді категорияларғ а жіктеу тө мендегідей талаптар кешеніне негізделген:

- материалдық -техникалық қ амтамасыздық;

- ұ сынылатын қ ызмет тү рлерінің сапасы мен номенклатурасы;

- қ ызмет кө рсету дең гейлері.

Орта жә не ірі туристік кешендері (туристік қ онақ ү йлер, толық сервистік отельдер жә не т.б.) ө здерінің орта жә не жоғ арғ ы дең гейдегі жайлылық сипаттарына қ арай кө птеген қ осымша қ ызмет тү рлерінен тұ рады.

Кезекті қ онақ ү й қ ызметінің ө німдері ретінде негізгі ө німді қ олдану ү шін қ ажет болатын барлық тұ тынушы мұ қ таждық тары ескеріледі. Жоғ арғ ы класты қ онақ ү йлер ү шін бұ лар – нө мірдегі телефондар, мейрамханалар, барлар, кір жуатын орындары мен химиялық тазалау қ ызметтері, шаштараз қ ызметі, транспорт ұ сыну қ ызметі, дә ретхана (косметика) жабдық тары жә не т.б.

Қ осымша қ онақ ү й қ ызметтері – негізгі ө німге қ осымша пайда тү сіретін жә не аталғ ан ө німді ө зге бә секелес компания ө німдерінен ерекшелеуге кө мектесетін ө нім. Қ осымша ө нім ретінде – ірі кешенді бизнес орталығ ын, кең ейтілген сұ лулық салонын, қ ызмет тү рлері сан алуан сауық тыру орталығ ын, кино-концерт залын, қ оры бай кітапхананы, кө рме алаң ын жә не т.б. атауғ а болады. Ә лемде қ осымша қ ызмет тү рлерінің 300-ге жуық тү рі бар[2].

Кезекті жә не қ осымша ө нім арасында айтарлық тай айырмашылық жоқ. Бір қ онақ ү йдегі кезекті ө нім екінші қ онақ ү йде қ осымша ө нім деп қ абылданады.

Шетелдік зерттеушілер Р.А. Браймер, Ю.Ф. Волков, А.Д. Чудновский қ онақ ү й типологиясын кө леміне, орналасу мекеніне, қ ызмет кө рсетуіне, бағ асына, тұ тынушыларына, (мекен ету жағ дайларына) шарттарына, басқ ару жү йесіне қ арап жеті тү рге бө леді. Олар қ онақ ү йдің мынадай типтерін ұ сынады: отель-люкс; қ онақ ү й (орта сыныпты); қ онақ ү й-апартамент; мотель; экономикалық класс қ онақ ү йі; жеке қ онақ ү йі (тү неу жә не таң ертең гілік ас); курорттық қ онақ ү й; кондоминиум типіндегі қ онақ ү й (таймшер); мекемеге тиесілі ү йді иелену.

Қ онақ ү й ө німіне (Қ Ө) тә н ерекшеліктер мыналар:

- қ ызметтің бір кезде ө ндірілуі жә не қ олданылуы;

- ө ндіруші территориясындағ ы тікелей қ арым-қ атынастағ ы ө ндіруші мен тұ тынушының сатып алу кезіндегі ө зара ә рекеті (Қ Ө сапасының қ онақ ү й қ ызметкеріне байланыстылығ ы);

- қ онақ ү й ө німінің ө лшеусіздігі. Қ ызмет оны орындағ аннан кейін ғ ана бағ аланады жә не ол бірден тө ленбеуі де мү мкін;

- клиенттің кез келген сұ ранысын уақ ытында қ анағ аттандыру;

- қ онақ ү й ө німін алдын ала ө ндірудің, қ оймағ а қ оюдың жә не сақ таудың мү мкін еместігі (қ ызметтің сапалы жә не дер кезінде кө рсетілмеуінен потенциальный-мү мкін болатын пайданы жоғ алту);

- жыл сайынғ ы ұ дайы шығ ындалумен (клиенттердің санына тә уелсіз) жә не салыстырмалы тү рде ауыспалы аз шығ ындалумен (клиенттерге байланысты) тү сіндірілетін қ онақ ү й ө німіне деген сұ раныстың тұ рақ сыздығ ы (маусымдық ауытқ улар).

Қ онақ ү й ө німін сатуғ а тә уелділік дең гейі:

а) қ онақ ү й ө німінің ішкі сапасына (сервис, имидж, жайлылық, қ ызметкердің мә дени дең гейіне);

ә) туроператорлар мен турагенттерге, транспортқ а, орналасқ ан жеріне, маркетингтік шешімдерге, бағ ағ а, ауа-райына, қ оршағ ан ортағ а, аймақ тың рекреациондық жә не мә дени-тарихи мү мкіндіктеріне, оның имиджіне, бә секелестерінің саны мен сапасына байланысты.

Қ ызмет сапасының тұ рақ тылығ ы – кә сіпорынның дамуы мен жетістікке жетуінің бірден бір кепілі. Егер қ онақ ө зінің қ онақ ү йдегі ө ткізген уақ ытында қ ызмет кө рсетудің барлық тү рлерін дер кезінде алғ анына кө зі жетсе келесі жолы да қ ызмет сапасының тө мендемейтініне сенімді болады.

Қ онақ ү й қ ызметінің ө німі бірегей жә не сан алуан. Ол материалдық сипатқ а ие (мейрамханадағ ы тү скі ас), сондай-ақ қ ызмет кө рсетудің бір тү рі (нө мірдегі тазалық дең гейі), немесе екеуінің комбинациясынан тұ руы мү мкін. Оғ ан нақ ты сипаттамалар тә н.

Қ онақ ү й ө німі – бұ л нарық та тұ тынушының назарына сатып алуғ а, пайдалану немесе қ олдану ү шін ұ сынылатын ө німдердің жиынтық тү рі. Ол физикалық нысандардан, қ ызметтерден, орындардан, ұ йымдастыру мен идеялардан тұ рады. Мысалы, туристте немесе кә сіпкерде қ онақ ү й туралы жалпы ә сер сапарғ а шығ удан (келуден) бұ рын қ алыптасады жә не визалар, саяхаттау ә дістері, ұ лттық мә дениет ерекшеліктері, олардың асханалары, ойын-сауық тары жә не т.б. туралы тү сініктерінен қ ұ ралады. Ол кө птеген бірқ атар ерекшеліктерден тұ рады жә не негізінен оны орындайтын қ ызметкердің кө зқ арасы арқ ылы бағ аланады. Басқ аша айтқ анда, қ онақ ү й қ ызметкері мейлінще маманданғ ан болуғ а тиісті, басты мақ саты клиентке сапалы қ ызмет кө рсетуге бағ ытталғ андығ ын дә лелдей алғ аны жө н. Қ ызметкердің іс-ә рекеті ө ндірілетін ө німнің белгілі бір бө лігі ретінде қ онақ ү й ө німінің жалпы қ ұ рамдас бө ліктерінің ең маң ыздысы болып табылады.

Материалдық қ ызметтер (Нө мірлік қ ор, жиһ аз, жабдық тар, азық -тү лік, сусындар, бассейн, кө лікке арналғ ан тұ рақ жә не т.б.)

Бейматериалдық қ ызметтер (Сервис, атмосфера, бауырмалдылық, қ арым-қ атынас, ниет-идеялар жә не т.б.)

Ө німнің қ ұ рамдас екі бө лігін бағ алау мү мкіндігі

Шынайы, объективті, салыстырмалы, ө зге орналастыру нысандары мен ө лшеуге келетін, «қ ызмет – бағ а» ара-қ атынасындағ ы клиенттің тү сінігі

Абстрактылы, субъективті, алдын ала бағ алау мү мкіндігі жоқ, қ онақ ү йдің ішкі бейнесін қ ұ райды

Қ онақ ү й клиентіне ә сер ету типі: қ ысқ а мерзімдік, ұ зақ мерзімдік.

Қ онақ ү й қ ызметінің нарық жағ дайын талдау ү шін ә ртү рлі индекстерді пайдалануғ а бағ ытталғ ан индекстік ә діс қ олданылады. Бұ л индекстер ә детте нө мірді сатудың орташа бағ асына жә не оны бағ алау кө рсеткішіне негізделеді.

Қ онақ ү й қ ызметі нарығ ын зерттеуде кө бінесе нарық жағ дайындағ ы индексті пайдалану байқ алады. Бұ л ү шін бағ алау индексін нө мірдің орташа бағ асының индексіне кө бейтеді. Бұ дан басқ а қ онақ ү йдің нарық жағ дайына бейімделу индексі айқ ындалады. Халық аралық тә жірибеде бұ л МРІ индексі, ол салыстырылатын отельдердің толтырылу коэфициенті жә не загрузки нарық сигментіндегі орташа кө рсеткіші арқ ылы айқ ындалады.

Осылайша қ онақ ү й қ ызметі сапасының теориялық аспектілерін жалпылай отырып автор аталғ ан дефиницияғ а анық тама беруге талпынады: «қ онақ ү й қ ызметінің сапасы – келушінің қ ажеттіліктерін қ онақ ү й шең берінде стандарттармен белгіленген талаптар бойынша қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан қ ызмет тү рлерінің жиынтығ ы». Қ онақ ү й қ ызметтерінің сезілмейтіндігімен, орындаушы мен тұ тынушының арасындағ ы тікелей қ арым-қ атынаспен, сапаның тұ рақ сыздығ ымен, сақ тауғ а мү мкінсіздігімен, қ ызметті жасау мен тұ тыну ү рдістерінің сә йкестігімен, маусымдық фактордың ә серімен сипатталатын ерекшеліктері айқ ындалғ ан. Қ онақ ү й қ ызметтері негізгі, қ осымша жә не кезекті қ ызметтерден тұ рады, жә не сондай-ақ, олар материалдық -техникалық базамен ә рі адам ресурстары мен тікелей байланысты.

Ұ ғ ымдық терминологиялық аппарат бірлігінің жоқ тығ ы статистикалық мә ліметтерді келісілген жә не кешенді тү рде жинақ тауғ а кедергі келтіреді жә не қ онақ ү й қ ызметінің сапасын басқ ару принциптерін толығ ымен қ олдануғ а мү мкіндік бермейді. Сондық тан, Қ азақ стан Республикасының 2001 жылғ ы 13 маусымындағ ы «Қ азақ стан Республикасындағ ы туристік қ ызмет» туралы Заң ының 1-бабының 4 бө ліміне «туристерді орналастыру орны» терминін «қ онақ ү й кә сіпорындары» терминімен алмастыру жә не тө мендегідей анық тама берумен ө згеріс енгізу ұ сынылады: «қ онақ ү й кә сіпорны – бұ л орналастыру, тамақ тандыру жә не қ осымша қ ызмет кө рсету тү рлерін ұ сынуғ а маманданғ ан кә сіпорын»[1].

Соң ғ ы кездері қ онақ ү й қ ызметіне деген қ ажеттілік экономиканың жедел дамуымен байланысты ө зекті мә селелер қ атарына еніп отыр. Бұ л ірі қ алалар мен қ атар аймақ тық елді мекендерге де қ атысты. Алайда, қ азақ стандық қ онақ ү й бизнесі дә л қ азіргі уақ ытта іскери туризм кең істігінде ғ ана даму бағ ытын алып келеді жә не мейлінше тың ө згерістер туристік кластердің қ ұ рылуымен байланыстырылады.

Сапаның маң ызы клиенттің шешім қ абылдауының жә не нарық жетістігінің негізгі себебі ретінде қ ызмет тү рінің осы ерекшелігіне қ ысқ аша жинақ ты анық таманың қ ажет екендігіне кө ң іл аудартуды талап етеді.

Сапаны анық таудағ ы қ иындық тар «жақ сы», «ә депті», «сү йкімсіз», «дә мді», «ық тиярсыздық» секілді сапаларды сипаттайтын анық тамаларды ә ркімнің ө зінше тү сінуімен айшық талады. Бұ л «талғ амғ а талас жоқ» ұ ғ ымының қ онақ ү й қ ызметіне толығ ымен қ атысты екендігін растайды.

Қ онақ ү й кә сіпорындарын жекешелендірудің арқ асында нарық та қ онақ ү й қ ызметін ұ сынатын кө птеген жеке ө ндірушілер қ атары пайда болды. Осылайша қ онақ ү й шаруашылығ ының субъектілері маркетинг пен ө ндіру технологиялары бойынша ө згере отырып жеке мақ сатқ а бағ ытталғ ан жә не ө з қ ызығ ушылығ ындағ ы мақ сатын жү зеге асыруды жеделдету жолдарын ө зінше тү сінуге бейімделген. Бұ л қ азақ стандық туризм индустриясының қ ұ рылымында бар екендігін дә лелдеуге мү мкіндік бермейді.