Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






ОРЫТЫНДЫ. Қазақстан жерінде, оның ішінде Бөкей Ордасында бүкіл салаларды реформалай отырып






 

Қ азақ стан жерінде, оның ішінде Бө кей Ордасында бү кіл салаларды реформалай отырып, жаң а ө ркениетке ұ мтылып, білім саласы арқ ылы жү зеге асырды. Бұ л реформалауды қ азақ қ оғ амында жаң а ө ркениет қ алыптастыруына тү рткі болып, Жә ң гір хан сол себептен ағ артушылық саясатын мық ты ұ станып, ө ркендетуге билікке келгеннен бастап, қ айтыс болғ анша дамытқ ан.

Сондық тан қ азіргі заманғ ы ө ркендеу жолының негізін қ алағ ан болатын. Қ азіргі сә улет ө нерінің негізін салып, алғ ашқ ы бастау жолы болып, ұ лттық қ ұ рылыстың дамуына себеп болды.

Ресей билеуші таптарының Жә ң гірді оқ ытып, тә рбиелеп, дала деспотына айналдыруында да кө зделген зияндық мақ саттар жоқ емес еді. Біріншіден, қ азақ тарды орыстандыру, шоқ ындырып, дінінен, тілінен, бірте-бірте алшақ танып, «қ азақ» деген ұ лтын ұ мыттырып, қ ұ л есебінде пайдаланғ ысы келді. Сондық тан да Ресей ү стем тап ө кілдері қ азақ тың ө зінің қ олымен ө з отын кө сеттірмек болды. Бұ л жағ дайды Жә ң гір хан да сезді.

Бө кей хан баласы Жә ң гірге жаң а білім керек екенін жә не патшалық Ресейдің орта жә не жоғ ары білімін беру қ ажет екенін білгенмен, Жә ң гірді оқ у орындарында оқ ытуғ а ү лгермей кеткен. Ал патшалық Ресейдің Жә ң гір хан арқ ылы отарлауды терең дету саясатын ұ станғ аны рас. Бірақ Жә ң гірді толық тә уелді етіп, қ азақ халқ ын оның ішінде қ азақ балаларын шоқ ындырып, орыстандырып, тілінен, дінінен айырғ ысы келгенін тарихи деректер мен мұ рағ ат материалдары дә лелдейді. Бұ л патшалық Ресейдің отарлау, мә ң гү рттендіру саясаты шындығ ында Жә ң гір хан керемет ұ лттық саясат жү ргізгендіктен жү зеге аспады. Ресей империясына тә уелді бола отырып, ұ лттық идеологияны мемлекеттік дең гейде жү ргізгенінен кө руге болады.

Бө кей Ордасында Ставкада Жә ң гір хан ө зінің жанынан қ азақ халқ ының арасында жұ мыс істейтін идеологиялық мү ше қ ұ рғ ан болатын. Алғ аш рет Қ азақ стан тарихында ахундар хандық та басты рухани тұ лғ а ретінде лауазымдылығ ын бекітіп, жә не оғ ан қ оса хандық ты рухани қ азылар міндетін атқ арғ ан. Хандық та дін басылары ханның ең жақ ын жанында отырғ ан жоғ арғ ы ү стемдік билігінің қ олдауына сү йенген.

Жә ң гір Ордада ұ лттық идеологияны жү ргізу ү шін арнайы мү ше жұ мыс істеген. Ондағ ы саясаты қ азақ халқ ын орыстандырудан, шоқ ындырудан, мә ң гү рттендіруден сақ тау ү шін. Бө кей Ордасында ұ лттық идеологияны жү зеге асырғ ан «ахундық» лауазымдағ ылар немесе қ ызметкерлер болатын. Бө кей Ордасында ұ лттық идеологияны қ алыптастыру ү шін Жә ң гір хан білім саласы арқ ылы дамытуды мақ сат етті. Осы мақ сатты жү зеге асыру ү шін Бө кей Ордасында мұ сылмандық жаң а ү лгідегі бастауыш ауыл мектептері мен медреселерді салғ ан. Жә ң гір ө з басшылығ ымен ұ лттық идеология негізіндегі ұ лттық тә рбие модельін қ азақ мектептері мен медреселер арқ ылы жү зеге асырғ ан.

Ә сіресе Бө кей Ордасындағ ы ұ лттық идеологияны арнайы мү шеге жү ктеп, қ азақ халқ ының арасында патриоттық тә рбиені қ алыптастыруды міндеттеген. Ә сіресе қ азақ халқ ының сана-сезіміне діни идеологияны сің діріп енгізген татар молдаларының іс-ә рекеті болатын. Жә ң гір хан Бө кей Ордасында мұ сылман дінін дамыту ү шін татар дінбасылары мен молда-мұ ғ алімдерін шақ ыртты. Ө йткені татар молда-мұ ғ алімдер арқ ылы ислам мә дениетіне негіздеп ұ лттық идеологияны қ алыптастыруғ а тырысты. Жә ң гір хан оқ ығ ан молда-мұ ғ алімдерді ұ лттық идеологияны қ азақ арасына барып терең ірек жұ мыс істеуге пайдалана білді. Жә ң гір ханның ұ лттық идеологияны жү зеге асыру ү шін татар дінбасылары мен молда-мұ ғ алімдерін Ордада тұ руына жағ дай жасағ ан болатын. Сондық тан ә рбір мемлекеттік ұ лттық идеологиясы болмаса, ұ лт біріге алмай ыдырауғ а ә келеді, болашағ ы белгісіз болады. Осының нә тижесінде ұ лттық идеологиясы жоқ елдер ұ лттық, идеологиясы мық ты жә не ең кү шті мемлекеттердің бұ ғ ауында болып, басқ а елдердің мә дениетін қ абылдайды. Бірінші кезек қ азақ халқ ының ұ лт болып бірігуіне кедергі жасайтынын Жә ң гір хан ө те жақ сы тү сінгендіктен, мемлекеттік дең гейде ұ лттық идеологияны арнайы органғ а айналдырып, ө зі қ адағ алап отырды. Қ азіргі кезе Жә ң гір сияқ ты ұ лттық идеология ұ лттық оқ у-тә рбие негізінде, ә сіресе ұ лттық патриоттық тә рбие ұ лттық мә дениетке негізделіп жасалынбаса ұ лттық оқ у-тә рбие жә не ұ лттық мә дениет арқ ылы қ алыптастырғ ан ұ лттық идеологиясының тә жірибесіне қ азіргі Қ азақ стан сү йену қ ажет.

Жә ң гір басқ арғ ан жылдары Орданың ә кімшілік қ ұ рылымдары, жетілген шаруашылығ ы кемелденген, сауда дамығ ан тауар-ақ ша қ атынасы ене бастағ ан, европалық білім мен мә дениетке ден қ ойғ ан кезең болды [6]. Жә ң гір ханның саясатын, істеген істерін жә не мемлекеттік шараларын ө те дұ рыс кө рсеткен. Жә ң гір хан Бө кей Ордасында барлық салаларда ә лемдік стандартқ а сай, жаң а ө ркениетке негіздеп, ұ лттық ерекшелікті сақ тай отырып, реформалағ ан болатын. Осындай даму жолдарымен ө ркендеу ү шін, білім саласын жү йелі тү рде дамытты.

Жә ң гір хан Ресей империясына қ арсы шық қ анымен ештең е шық пайтынын ө те жақ сы сезіп, патша ө кіметіне қ арсы шығ ып соғ ысқ аннан гө рі Жә ң гір хан жаң а ө ркениетке жә не европалық білім жү йесіне негізделген білім саласын дамытуды кө здеді. Болашақ қ азақ халқ ын, қ азақ қ оғ амын ө ркендетуге бағ ытталғ ан ұ лы саясатты таң дап алды. Жә ң гір хан Николай патшаны қ орғ ап, саясатын ұ станды деген тарихи шындық қ а сә йкес келмейді. Ө йткені Жә ң гір хан Николай патшаның шіркеулік саясатына қ арама-қ айшы ислам дінін дамыту саясатын жү ргізді. Жә ң гір Ресейге тә уелді болғ анымен Бө кей Ордасында қ ұ рғ ан қ азақ қ оғ амына жә не қ азақ тың ұ лттық мә дениетіне, ұ лттық ерекшеліктерге қ айшы келген патша ө кіметінің саясатына қ арсы тұ рып, ө з алдына ұ лттық саясат жү ргізгенін тарихи деректер дә лелдейді. Ең бастысы ұ лттық мә дениет пен имандылық тан ұ лттық рух, патриоттық сезім, солар арқ ылы ұ лттық идеология жас ұ рпақ бойына қ алыптасуы, жан тә ні мен психологиялық сана-сезімінде ұ лттық оқ у-тә рбие арнауы бала қ аншалық ты орыстық рухта білім алса да, бастапқ ыда қ алыптасқ ан ұ лттық тә рбиені жең е алмайды, қ азақ балаларының бұ зылуына жол бермейді. Осыны Жә ң гір хан жақ сы тү сінген еді.

Сондық тан ұ лттық мә дениет пен ислам мә дениеті арқ ылы ұ лттық идеологияны соғ ан негіздеп, Қ азақ станда алғ аш рет ұ лттық білім жү йесін қ ұ руды ойластырды. Осы саясатын іске асыру ү шін Қ азақ станда, оның ішінде Ішкі Бө кей Ордасында білім саласында тұ ң ғ ыш рет «Жә ң гір білім реформасын» жасап, оны жү зеге асыруды қ олғ а алды. Бұ л ұ лттық білім реформасы бойынша Қ азақ станда алғ аш рет ұ лттық педагогиканың негізі қ аланып, дами бастады. Мұ ндағ ы басты шараның бірі – Жә ң гір ханның Қ азақ станда, оның ішінде Ішкі Бө кей Ордасында Еуропалық ү лгідегі тұ ң ғ ыш ұ лттық мектепті ашуы. Ол алғ ашқ ы ұ лттық мектеп 1841 жылы 6 желтоқ санда Хан ордасында ашылғ ан болатын. Оның мұ сылман мектептері мен медреслерден ү лкен айырмашылығ ы сол, бірінші қ азақ -орыс мектебі болды.

Орталық мектепте қ азақ балаларына орыстық білім мен мә дениетті жә не Ресейлік ү лгідегі білім жү йесімен оқ у-тә рбие берген, білімге деген ынтасын кө терген. Бұ л орыстық білім қ азақ тарды орыспен жақ ындауында ү лкенді-кішілі жетістіктерге жеткізеді.

Бұ л орталық мектептің нә тижелерін орыстық білім мен орыстық мә дениет арқ ылы жетістіктерге жетті деуге болмайды. Орыс білімі мен орыс мә дениеті арқ ылы Еуропалық ү лгідегі білім жү йесі Бө кей Ордасында Жә ң гір хан саясатымен енгізіліп қ алыптасты жә не ол бү кіл қ азақ жеріне Бө кей Ордасы арқ ылы тарады деген дұ рыс. Білім алуғ а қ азақ балаларының ынтасы жоғ ары болды. Тарихтан мә лім Ресей білім жү йесі еуропалық білімге негізделіп жасалып, орыс жерінде тарала, сол білім жү йесі арқ ылы Ресей жә ң гірдің білім саясатына қ олдау жасап, кө мектесіп отырды. Жә ң гір ханның білім саласындағ ы саясаты ғ ана қ азақ халқ ының оқ уғ а деген сана сезімін оятты, қ азақ балаларының білімге деген ынтасын арттырды. Бұ л орыстың рухына, мә дениетіне деген ұ мтылыс емес екенін тү сінген жө н. Қ азақ балаларының ойлары жаң а ү лгідегі оқ у – тә рбие алу болды. Қ азақ балаларының сол ұ мтылыстарын іске асыруда Жә ң гір хан ашқ ан мектеп сол кездегі мү мкіндіктерді пайдалана білді. Халық тың – мұ ң мұ қ тажын талқ ылап, шешіп отыратын хан ордасын, онда қ ызмет ететін қ азақ, орыс, татарлар ү шін тұ рғ ын ү й салды. Хан ордасында ө з қ аржысына халқ ының мү ддесі ү шін мектеп, дә ріхана, аурухана ашты. Хан қ аржысымен Ресей оқ у орындарында қ азақ жастарын жіберіп оқ ытты. Жыл сайын оқ уғ а жіберілетін жастардың санын анық тауғ а қ ол жеткізді.

Тоқ сан ауыз сө здің тобық тай тү йіні айтсақ Бө кей, Жә ң гір секілді қ айраткерлер Ішкі Ордада табан тіреп отарлаушыларғ а қ арсы ә рекет істемесе, ол жерлерге орнық паса онда қ азіргі Батыс Қ азақ стан, Атырау облыстары Астрахан, Сарытау, Қ ұ лынды даласы секілді Ресей жерінің бір пұ шпағ ы болып кетуі кү мә нсіз еді. Бө кей де, Жә ң гір де халқ ы ү шін қ абырғ асы қ айысқ ан қ айраткерлер. Халқ ымен тағ дырлас, халқ ымен мұ ң дас. Тарихи деректердегі ақ иқ аттар осыны кө рсетеді.






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.