Палеолит дәуірі.

Азақ стан жеріндегі тас дә уірі.

-1958 жыл – археолог Х. Алпысбаев Қ аратау жотасынан (Оң тү стік Қ азақ стан) кө птеген тұ рақ тар тапты.

Палеолит дә уірі.

(б.з.б. 2 млн.500 мың.- 12 мың ж.ж.)

Палеолит дә уіріне жататын 5 мың нан астам қ ашау мен ү шкір ең бек қ ұ ралдары табылғ ан аймақ - Жамбыл облысы (Бө ріқ азғ ан, Шабақ ты тұ рақ тары).

Ерте тас ғ асыры тұ рақ тарының ең кө нелері:

-Шақ пақ ата (Маң ғ ыстау тү бегі)

-Арыстанды (Қ аратау)

Бұ л тұ рақ тардан табылғ ан қ ұ ралдар Олдувай (Шығ ыс Африка) тұ рағ ынан табылғ ан ең кө не қ ұ ралдармен бірдей.

Кейінгі тас ғ асыры тұ рақ тары:

-Шульбинка (Шығ ыс Қ азақ стан)

-Арыстанды (Оң тү стік Қ азақ стан)

Бұ л тұ рақ тардан ө те жақ сы ө ң делген қ ырғ ыштар табылды (бұ дан 25 мың.жыл бұ рынғ ы)

-Сезімбұ ғ ы (Орталық Қ азақ стан) жү зі тү зу, қ айқ ы тас пышақ тү ріндегі қ ырғ ыштар табылды.

-Батпақ (Орталық Қ азақ стан)

Жер бетінен 6м. терең діктен табылғ ан 300-ге таяу тас қ ұ рал табылды(б.з.б.30-25мың ж.)

Рулық қ ауым шық ты. Ә р руда бірнеше ондағ ан рулас адам болды. Қ ауымда ортақ меншік болғ ан. Кө сем басқ арғ ан.

3.Қ ола дә уіріндегі Қ азақ стан. Андронов мә дениеті.

Қ ола дә уірі.(б.з.б.2800жыл – б.зб. 900 жыл)

Қ азақ стан жерінде қ ола дә уірі осыдан 4 мың. жыл бұ рын, яғ ни б.з.б. 2 мың ыншы жылдық та басталғ ан.

Бұ л дә уірде Қ азақ стан даласын, Оң тү стік Сібірді жә не Орал аймағ ын шығ у тегі жағ ынан ұ қ сас, ө зіндік мә дениеті бар тайпалар мекендеді. Бұ л мә дениеттің алғ ашқ ы ескерткіші –Оң тү стік Сібірдегі Ачинск қ аласы маң ындағ ы Андроново селосынан табылды. Сондық тан Андрон мә дениеті деген атау алды(1914ж.-археолог А.Я.Тугаринов)

Андрон мә дениетінің аумағ ы: Орал (Жайық) – Енисей ө зендері –Батыс Сібір –Памир тауы.

Бұ л мә дениетті зерттеуші қ азақ стандық ғ алымдар - Ә.Х.Марғ ұ лан, К.А.Ақ ышев, А.Г.Максимова, С.С.Черников, А.М.Оразбаев.

1927 жыл –археолог М.П.Грязнов Андрон мә дениетінің ескерткіштерін Батыс Қ азақ станнан тапты.

1946 жыл – ғ алым Ә.Х.Марғ ұ лан басшылығ ымен қ ұ рылғ ан археологиялық экспедиция қ ола дә уірін жоспарлы зерттеуді бастады.Андрон тайпалары Қ азақ станның барлық аймағ ын мекендеген. Негізгі қ оныстанғ ан аумағ ы – Орталық Қ азақ стан. Бұ л ө ң ірден 30-дан астам қ оныс, 150-дей оба зерттелді.

Солтү стік жә не Батыс Қ азақ станда 80-нен аса қ оныс зерттелді.

Петровка, Боголюбов (Солтү стік Қ азақ стан) қ оныстары ор, дуалдар мен қ оршалғ ан. Ең ежелгі қ аласы – Арқ айым (Қ останай мен Челябы облыстарының шекарасы).

Андрондық тар еуропеодтерге ұ қ сас. Академик В.П.Алексеев: “Орал мұ рынды келген, бет сү йегі шығ ың қ ы емес, кө здері ү лкен. Кескін –кейпі ірі, дене қ ұ рылысы мығ ым, жігерлі, келбетті адамдар”.

Шаруашылығ ы:

-Мал бағ у

-балық аулау

-саз балшық тан ыдыс жасау

Баспаналары:

-жартылай жертө ле

-жер бетіне салынғ ан ү й

Табиғ ат кү штеріне табынғ ан. Андронов қ оғ амы: рулық – тайпалық қ ұ рылым.

4. Сақ тар туралы деректер. Сақ тайпаларының орналасу территориясы, шаруашылығ ы, ә леуметтік қ ұ рылысы, мә дениеті.

Сақ тардың саяси тарихы.Сақ тайпаларының атауы:

-гректер – азиялық скифтер.

-парсылар – қ ұ діретті еркектер.

-ирандық тар-жү йрік атты турлар.

Сақ тайпаларының негізгі 3 тобы:

АТАУЫ: Парадарайа (тең іздің арғ ы жағ ындағ ы сақ тар) – Арал тең ізі маң ы, Сырдарияның тө менгі ағ ысы.

Тиграхауда (шошақ бө рікті сақ тар) –Сырдарияның орта ағ ысы, Тянь – Шань, Жетісу.

Хаумаварга (хаома сусынын дайындайтын сақ тар) – Мургаб аң ғ ары, парадайаның оң тү стігі.

Шараушылығ ы:

Кө шпелі мал шаруашылығ ы, 3 тү рін ү йлестірді.

-Кө шпелі мал шаруашылығ ы

-Жартылай кө шпелі мал шаруашылығ ы – Жетісу, Шығ ыс Қ азақ стан, Батыс пен Орталық Қ азақ станның бір бө лігі, Тянь Шань, Алтай тауларының етегі.

-Отырық шы мал шаруашылығ ы –Оң тү стік Қ азақ стан, Талас, Шу, Сырдарья.

Мә дениеті-аң дар мен аң ыздар қ иял – ғ ажайып бейнелерді суреттеу.

Бесшатыр қ орымы – (Іле ө зенінің жағ алауы, Желшалғ ыр тауы) 31 обадан тұ рады.

Есік қ орымы (Алматы қ аласының шығ ысы, Іле Алатау баурайы), 40 – тан астам обадан тұ рады, 1969-1970жж. зерттелген.

5.Ғ ұ ндар мен ү йсіндер мемлекеттері туралы деректер, олардың саяси тарихы, шаруашылығ ы жә не ә леуметтік қ ұ рылысы.

Ндар.

Б.З.Б. 1 мың жылдық та Монғ олияның оң тү стігінен Каспий ө ң іріне дейінгі жерде ә р тү рлі тайпалар мекендеген. Б.з.б. 4 – б.з.б. 3ғ ғ. –ғ ұ н тайпалар бірлестігі қ ұ рылды. Аумағ ы. Қ ытайдың солтү стігі, Байкал, Ордос аралығ ы.

Билеушісі –шаньюй(тә ң ірқ ұ ты).Ғ ұ ндар қ оғ амы – кө шпелі патриархалды.

Саяси тарих.

-Б.з.б. 209 жыл – ғ ұ ндар оң тү стігіндегі кө ршілері дунхуларды басып алды.

-Хань ә улетінің негізін қ алаушы Лю-Банды бағ ындырды.

-Қ ытай билеушілері жыл сайын жібек мата, мақ та, кү ріш, ә шекей заттар жіберіп тұ руғ а мә жбү р болды.

-Енисей жағ алауы мен Алтай тауларында мекендеген тайпаларды жаулады.

Шаруашылығ ы.

Ғ ұ ндар ө мірінде мал шаруашылығ ының маң ызы ерекше болды. Кө шпелілер тұ рмысында мал қ ысы-жазы тебіндеп бағ ылғ ан. Жылқ ы ерекше маң ызды орын алды. Аң аулау мен қ олө нер болғ ан. Баспанасы – киіз ү й.