Глоссарий

Ағ у потенциалы (Квинкеэффектісі) – дисперсиялық орта бө лшектерінің қ озғ алуынан потенциалдар айырымының (электр ө рісінің) пайда болуы.

Адгезия – ә ртү рлі фазалар ө зара жанасқ анда пайда болатын фазалар молекулаларының арасындағ ы байланыс.

Адсорбат – фазааралық бө лу беттерінде адсорбцияланатын зат.

Адсорбент – бетіне басқ а зат адсорбцияланатын дене.

Адсорбтив – жү йедегі адсорбциялана алатын зат.

Адсорбция – фазааралық бө лу бетінде заттың ө здігінен шоғ ырлануы.

Ақ қ ыштық – тұ тқ ырлық коэфицентіне кері шама (1/η);

Амфолиттік БАЗ – бірі қ ышқ ылдық, екіншісі негіздік сипатта болатын екі функционалдық топтары бар БАЗ. Мысалы аминқ ышқ ылдары жә не т.б.

Аниондық БАЗ – сулы ерітіндіде беттік-активті анион тү зіп, диссоциацияланатын БАЗ. Мысалы карбон қ ышқ ылдары, олардың тұ здары, алкилсульфаттар жә не т.б.

Аэрокірнелер – дисперстік фазасы сұ йық тық немесе қ атты дене болатын, ал дисперсиялық ортасы газ, ә детте ауа болатын дисперстік жү йелер. Мысалы тү тіндер, тұ мандар, тозаң дар жә не т.б.

Байланысқ ан дисперстік жү йелер – дисперстік фаза бө лшектері ө зара байланысқ андық тан, дисперсиялық ортада еркін қ озғ ала алмайтын дисперстік жү йелер.

Бетті-активтік заттар (БАЗ) – гидрофильдік бө ліктен жә не гидрофобтық радикалдан тұ ратын, сондық тан қ ұ рылысы дифильді болатын, фазааралық бө лу беттерінде ө здігінен адсорбцияланып, беттік керілуді тө мендететін заттар.

Беттік керілу – сұ йық тық бетінің бірлік периметріне ә сер ететін ішкі (молекулалық) қ ысым, ө лшем бірлігі: н/м; немесе бірлік бет тү зілуге кететін энергия мө лшері, ө лшем бірлігі Дж/м². Беттік керілу σ ә рпімен белгіленеді.

Бірінші текті электркинетикалық қ ұ былыстар – берілген кернеудің (электр ө рісінің) ә серінен фазалар бө лшектерінің қ озғ алуы. Оларғ а электрофорез, электросмос жатады.

Больцман тұ рақ тысы (k_б) – газ тұ рақ тысын Авогадро санына қ атынасымен анық талады. k_б= ;

Броундық қ озғ алыс – дисперсиялық ортаның молекулаларымен соқ тығ ысуы нә тижесінде пайда болатын ұ сақ дисперстік фаза бө лшектерінің ү здіксіз, ретсіз жә не барлық бағ ытта бірдей қ озғ алуы.

БЭТ (Брунауэр, Эммет жә не Теллер) теориясы – адсорбент бетінде активті орталық тардың болатындығ ын жә не адсорбаттың полиқ абаты тү зілетінін еске алып, адсорбенттің меншікті бетін анық тау теориясы.

Газдың универсал тұ рақ тысы (R)- идеалдық газ кү йін тү сіндіретін пропорционалдық коэфициент R. R-дің мә ні қ ысым мен кө лемнің ө лшем бірліктеріне байланысты ә ртү рлі болады. R = 0, 82 л·атм/град·моль; R=8, 313 ·10⁷ эрг/град·моль; R=8, 3138·10³ Дж/град·моль; R=1, 987=2 кал/град·моль.

Гетерогендік жү йе – екі немесе одан да кө п фазалардан тұ ратын жү йе.

Гидратациялану жылуы – гидратация ү дерістерінде бө лінетін жылу.

Гидрофильдік – липофильдік баланс (ГЛБ)- су – май бө лу бетіндегі гидрофильдік жә не липофильдік ә рекеттесулердің арақ атынасы.

Гидрофобтық байланыстар – сулы ортада пайда болатын, полюссіз бө лшектер мен молекулалардың арасындағ ы жә не кү рделі молекулалардың кө мірсутек радикалдары арасындағ ы байланыстар.

Гомогендік жү йе – бір фазадан тұ ратын жү йе.

Десорбция – адсорбцияғ а қ арсы қ ұ былыс, яғ ни бетке адсорбцияланғ ан молекулалардың бетті босатуы.

Дзета (ξ) потенциал – тығ ыз қ абат пен диффузиялық қ абаттың арасындағ ы жылжу жазық тығ ына сә йкес келетін потенциал. Оның мә ні дисперстік фаза бө лшектерінің дисперсиялық ортада қ озғ алу мү мкіндігін анық тайды.

Диализ – коллоидтық ерітінді қ ұ рамындағ ы қ оспалардың (электролитердің) ө здігінен жартылай ө ткізгіш жарғ ақ арқ ылы ө ту қ ұ былысы. Оны коллоидтық ерітінділерді тазарту ү шін қ олданады.

Диспергациялау –бірің ғ ай денені немесе ірі бө лшектерді ұ сақ тау арқ ылы дисперстік фаза бө лшектерін алу.

Дисперстік анализ – дисперстік фаза бө лшектерінің ө лшемдерін, пішінін жә не концентрациясын анық тау.

Дисперстік жү йелер – кем дегенде екі фазадан тұ ратын жә не бірінші (дисперстік) фаза екінші фазада (дисперсиялық орта) ұ сақ бө лшектер тү рінде таралғ ан гетерогендік жү йелер.

Дисперстілік – дисперстік фаза бө лшектерінің ө лшеміне кері шама.

Диффузия – дисперстік фаза бө лшектерінің ерітінді концентрациясы басым аймағ ынан концентрациясы аз аймақ қ а ө здігінен тасымалдануы.

ДЛФО (Дерягин, Ландау, Фервей жә не Овербек) теориясы – дисперстік фаза бө лшектерінің тұ рақ тылығ ы мен коагуляциясын олардың арасында болатын (молекулааралық) тартылыс кү ші мен (электростатикалық) тебіліс кү шінің ө зара арақ атынасы арқ ылы тү сіндіретін теория.

Дюкло –Траубе ережесі – адсорбцияланғ ан БАЗ молекуласының беттік активтілігінің ө зінің кө мірсутек радикалының ұ зындығ ына тә уелділігін кө рсетеді. Бұ л ереже бойынша радикал ұ зындығ ы бір – СН₂ топқ а артқ анда оның беттік активтілігі 3, 2-3, 5 есе артады.

Екінші текті электрокинетикалық қ ұ былыстар – фазалар еріксіз салыстырмалы қ озғ алғ анда потенциалдар айырымының пайда болуы. Оларғ а ағ у потенциалы, шө гу потенциалы жатады.

Ерімталданбау(ерімталдандырмау) – еріген заттың ерігіштігінің тұ з қ атысында азаюы.

Ерімталдану(ерімталдандыру) – еріген заттың ерігіштігінің тұ з қ атысында артуы.

Еркін дисперстік жү йелер – дисперстік фаза бө лшектері дисперсиялық ортада еркін қ озғ ала алатын жү йелер.

Жұ ғ у – тамшының пішіні мен сұ йық тық тың қ атты дене бетімен жанасу беті анық талатын, сұ йық тық тың қ атты дене бетіндегі адгезиясы.

Кірнелер (зольдер) – қ атты дисперстік фазадан жә не сұ йық дисперсиялық ортадан тұ ратын, седиментацияғ а тұ рақ ты ұ сақ дисперстік жү йелер, олардың дисперстілігі коллоидтық жү йеге сә йкес келеді.

Изохорлық – эндотермиялық потенциал (немесе Гельмгольц энергиясы) (Ғ)– Ол келесі тең деу арқ ылы сипатталады: Ғ =U – ТS. Мұ ндағ ы U- ішкі энергия, Т- температура, S- энтропия.

Изоэлектрлік кү й – дзета потенциалдың мә ні нө лге тең болғ ан кездегі қ ос электрлік қ абаттың кү йі. Белоктар ү шін олардың молекулаларындағ ы оң жә не теріс зарядтардың ө зара компенсацияланатын кү йі.

Изоэлектрлік нү кте (ИЭН) – белоктың изоэлектрлік кү йде болатын рН-тың мә ні.

Иондық емес БАЗ – ерітіндіде иондарғ а диссоциацияланбайтын БАЗ. Оларды этилен оксидіне карбон қ ышқ ылдарын, спирттерді, аминдерді қ осып алуғ а болады.

Ісіну – полимердің немесе сірненің массасы мен кө лемінің еріткішпен жанасу кезінде уақ ыт бойынша кө беюі.

Ісіну дә режесі – ісінуді сандық тү рде сипаттайтын шама (α). Ол мына формуламен анық талады: ∙ 100% немесе ∙ 100%

Мұ ндағ ы: , - полимердің немесе сірненің бастапқ ы массасы мен кө лемі; ісінген полимердің массасы мен кө лемі

Ішкі энергия – жү йенің энергиясының жалпы кү йін кө рсетеді (оғ ан атомдардың, электрондардың, ядролардың, молекулалардың қ озғ алысы мен ә рекеттесу энергияларының барлық тү рі кіреді)

Катализ (ө ршу) – кү йі мен массасы реакция соң ында ө згеріссіз қ алатын заттың қ атысуында химиялық реакция жылдамдығ ының ө ршуі. Реакцияны ө ршітетін затты катализатор (ө ршіткі) деп атайды.

Катиондық БАЗ – сулы ерітіндіде беттік - активті катион тү зіп, диссоциацияланатын БАЗ. Мысалы: алифаттық жә не ароматикалық аминдер, пиридиндік қ осылыстар жә не т.б.

Кең істіктік полимерлер – мономердің функционалдығ ы екіден кө п болып жә не тізбек ө скен кезде макромолекуланың функционалдығ ы артатын жағ дайда болады. Мысалы: фенолформальдегид шайырлары жә не т.б.

Коагуляция – дисперстік фаза бө лшектерінің ә ртү рлі факторларының ә серінен бірігіп, іріленіп, агрегаттар тү зуі. Кө п факторлардың ішінде электролит ә серінен коагуляцияланудың ә рі теориялық, ә рі практикалық маң ызы зор.

Коалесценция (ұ ю – қ озғ алғ ыш дисперсиялық (сұ йық тық немесе газ) ортадағ ы сұ йық тық тамшыларының немесе газ кө піршектерінің ө зара бірігіп, ірілену қ ұ былысы.

Когезия - бір фазалы дене қ ұ рамындағ ы молекулалар (атомдар, иондар) арасындағ ы байланыс.

Коллоидтық БАЗ-дың мицеллалары – ө лшемі жоғ ары дисперстік жү йелердің ө лшеміне сә йкес келетін, БАЗ молекулаларының агрегаттары.

Коллоидтық бетті-активтік заттар – тек беттік керілуді азайтып қ ана қ оймай, белгілі бір концентрацияда молекулалары мицеллалар тү зетін заттар.

Қ ұ рамдас (компонент)- жү йені қ ұ райтын заттарды оның қ ұ рамдастары (компоненттері) деп атайды.

Концентрация(қ оюлық -) деп ерітіндінің белгіл бір мө лшеріндегі еріген зат мө лшерін айтады.

Кө біктер – дисперстік фазасы газ, дисперсиялық ортасы сұ йық тық (немесе қ атты) фаза болып келетін дисперстік жү йелер.

Кө біктің еселігі – кө бік кө лемінің (V_к) сұ йық тық кө лемінен (V_с) неше есе артық екенін кө рсететін шама.β = V_к/V_с

Дағ дарыстық температура – сұ йық тық тың беттік керілуі нө лге айналатын температура, таза сұ йық тық тар ү шін ол сол сұ йық тық тың абсолютті қ айнау температурасы, екі сұ йық тық ү шін олардың ө зара еру температурасы.

Қ ос электрлік қ аб ат – қ атты дене сұ йық фазааралық бө лу беттерінде пайда болады. Ол потенциал анық тағ ыш ион адсорбцияланғ ан беттен жә не қ арама - қ арсы зарядталғ ан, сұ йық тық кө лемінде таралғ ан қ арсы иондардан тұ рады.

Қ ұ рамдастардың саны (К) – тепе тең дік жү йені қ ұ райтын, барлық фазалардың тү зілуіне қ ажетті қ ұ рамдас бө ліктердің ең аз саны.

Ле – Шателье – принципі (тепе тең діктің ығ ысу ережесі) –бағ ытталғ ан тепе – тең дік кү йдегі жү йеге сырттан ә сер етілсе (қ ысым, температура жә не т.б. ө згерсе), онда жү йенің ішінде сол ә серді ә лсірететін ө здігінен жү ретін ү дерістер пайда болады.

Лиофильдік дисперстік жү йелер – ө здігінен тү зілетін, сұ йық дисперсиялық ортамен жақ сы ә рекеттесетін, сондық тан термодинамикалық тұ рғ ыдан қ арағ анда тұ рақ ты болатын дисперстік жү йелер.

Лиофобтық дисперстік жү йелер – ө здігінен тү зілмейтін, дисперсиялық ортамен ә рекеттеспейтін немесе ә лсіз ә рекеттесетін, сондық тан термодинамикалық тұ рғ ыдан қ арағ анда тұ рақ сыз болатын дисперстік жү йелер.

Меншікті бет ауданы – заттың бірлік массасына немесе бірлік кө леміне сә йкес келетін беттің ауданы.

Мицелла тү зілудің дағ дарыстық концентрациясы – мицелла тү зілетін БАЗ-ң ең аз концентрациясын айтады. Мицелла ерітіндідегі БАЗ-ң молекулаларымен термодинамикалық тепе – тең дік кү йде болады.

Монодисперстік жү йелер – дисперстік фаза бө лшектерінің ө лшемі (дисперстілігі) бірдей дисперстік жү йелер.

Нефелометрия – жоғ ары дисперстік жү йелердегі жарық тың шашырау қ ұ былысына негізделген, кірнедегі бө лшектердің ө лшемі мен концентрациясын анық тайтын ә діс.

Опалесценция – коллоидтық ерітінділердегі жарық тың шашырау қ ұ былысы.

Осмос – еріткіш молекулаларының еріткіш кө лемінен жарғ ақ арқ ылы ерітіндіге (немесе концентрациясы аз ерітіндіден жоғ ары ерітіндіге) ө здігінен кө шу қ ұ былысы.

Панет–Фаянс ережесі – иондарының таң дамалы адсорбциясының ерекшеліктерін кө рсетеді. Бұ л ереже бойынша кристалл бетіне сол кристалл торында болатын иондар немесе сол иондармен диссоциацияланбайтын қ осылыстар беретін иондар ғ ана адсорбцияланады.

Пептизация – тұ нбадағ ы дисперстік фаза ә ртү рлі факторлар ә серінен ұ сақ бө лшектерге айналатын, яғ ни коагуляцияғ а кері қ ұ былыс.

Полидисперстік жү йелер – дисперстік фаза бө лшектерінің ө лшемі (дисперстілігі) ә ртү рлі дисперстік жү йелер.

Ү деріс (процесс)– жү йе кү йінің қ андай болса да параметрлерінің ө згеруі.

Ребиндер ережесі – адсорбцияланғ ан БАЗ молекулалары арқ ылы жанасушы фазалардың полярлық тарының айырмасының азаятынын кө рсетеді.

Ребиндер эффектісі – қ атты дененің бетіне БАЗ молекулалары адсорбциялануы нә тижесінде оның беріктілігінің тө мендейтіндігін кө рсетеді.

Седиментаци я – ауырлық кү ші ә серінен дисперстік фаза бө лшектерінің сұ йық (немесе газды) ортада шө гуі.

Синерезис – кең істіктік тордың сұ йық тық ты біртіндеп сыртқ а шығ арып сығ ылуы.

Сірнелер – сұ йық дисперсиялық ортадан тұ ратын, кең істікте қ ұ рылым тү зген жоғ ары дисперстік жү йелер.

Солюбилизация – суда ерімейтін немесе нашар еритін заттардың (кө мірсутектердің, жоғ ары спирттердің), коллоидтық БАЗ-дың судағ ы ерітінділерінде еру қ ұ былысы.

Жү згіндер (Суспензиялар) – дисперстік фазасы қ атты, дисперсиялық ортасы сұ йық тық болатын, седиментацияғ а тұ рақ сыз, микрогетерогендік жә не дө рекі дисперстік жү йелер.

Сыналық қ ысым – екі бө лшек бір-біріне жақ ындасқ анда олардың беттік қ абаттарының бү ркемеленісуі нә тижесінде пайда болатын, термодинамикалық тепе - тең дік кү йге сә йкес келетін жұ қ а сұ йық қ абаттағ ы қ ысымның ө сімшесі.

Тоң азытпалар – қ аң қ асы жоғ ары молекулалық қ осылыстардың макромолекулаларынан қ ұ ралғ ан жә не арасы сұ йық тық пен толтырылғ ан, қ ұ рылымдық жү йелер.

Термодинамика – (термо - температура, жылу, ал динамика – кү ш, жұ мыс, қ озғ алыс дегенді білдіреді) жылу мен жұ мыстың бір-біріне тү рленуін, энергияның бір тү рден басқ а тү рге айналу заң дылық тарын қ арастырады.

Тиксотропия – қ ұ рылым тү згіш жү йелердің механикалық ә серден бұ зылғ аннан кейін ө зінің бастапқ ы кү йіне қ айтып келе алу қ абілетін сипаттайтын қ ұ былыс.

Турбидиметрия – жоғ ары дисперстік жү йелердің жарық ты жұ ту қ асиетіне негізделген зольдегі дисперстік фаза бө лшектерінің ө лшемі мен концентрациясын анық тайтын ә діс.

Тұ рақ тылық – дисперстік жү йелердің қ ұ рамын ө згеріссіз сақ тай алу қ абілеті; дисперстік фаза бө лшектерінің концентрациясы мен бө лшектердің ө лшемі бойынша таралуы уақ ытқ а байланыссыз тұ рақ ты болып қ алады.

Тұ тқ ырлық коэффициенті (η) – бірлік аудандағ ы сұ йық тық ты парралель қ озғ алыста жылжытатын кү ш мө лшері. Оның бірлік ө лшемі – г∙ см^-1∙ сек^-1. Бұ л шаманы пуаз деп атайды. Ө Ж (СИ) жү йесі бойынша бір пуазда 0, 1Па∙ сек (паскаль - секунд) болады.

Фаза – бө ліну беті арқ ылы жү йенің басқ а бө ліктерінен бө лінген, кез келген нү ктелердің физика – химиялық қ асиеттері бірдей болатын жү йенің бір бө лігі.

Фазалық тү рлену – заттың бір фазадан екінші фазағ а ауысуы.

Химиялық потенциал – ол мынадай тең деумен сипатталады: µ_і= Р, Т, n_і мұ ндағ ы G- Гиббс энергиясы, n_і - берілген заттың моль саны; Р- қ ысым, Т – температура.

Шеттік бұ рыш – ү ш фаза (қ атты дене, сұ йық тық жә не газ) тү йіскен нү кте арқ ылы сұ йық тамшы бетіне жү ргізілген жанаманың сұ йық тық жағ ындағ ы бұ рышы.

Шө гу (тұ ну, седиментациялық) потенциал (Дорн эффектісі) – дисперстік фаза бө лшектерінің шө гуінің (седиментациялануының) нә тижесінде потенциалдар айырымының пайда болуы.

Шульце – Гарди ережесі – электролиттердің коагуляциялық қ абілеттіліктері иондардың валенттіліктері ө скен сайын артатының кө рсетеді.

Экзотермиялық ү дерістер жү йе сің іргенде жү ретін ү дерістер.

Экстенсивтік (сыйымдылық) параметрлер – жү йедегі заттардың ө лшеміне пропорционал болатын параметрлер. Мысалы кө лем, масса жә не т.б.

Электросмос – сыртқ ы электр ө рісінің ә серінен дисперсиялық орта бө лшектерінің жылжу қ ұ былысы.

Электрофорез – сыртқ ы электр ө рісінің ә серінен дисперстік фаза бө лшектерінің жылжу қ ұ былысы.

Майғ ындар (эмульсиялар) – дисперстік фаза мен дисперсиялық ортасы ө зара ерімейтін немесе нашар еритін екі сұ йық тық тан тұ ратын дисперстік жү йелер.

Энтальпия (Н) - ол ішкі энергия мен мынадай қ атынаста болады: Н= U + РV. Мұ ндағ ы ρ, V қ арастырылып отырғ ан жү йенің қ ысымы мен кө лемі, U- ішкі энергия.

Энтропия (S) – термодинамикалық функцияның бірі, ол мынадай тең деумен анық талады: . Мұ ндағ ы: Q- жылу, Т- температура.

Кірнелер (зольдер) – дисперстілігі коллоидтық жү йелердің дисперстілігіне сә йкес келетін дисперстік жү йелер. Егер дисперстеуші орта сұ йық тық болса олар монокірнелер (лиос- сұ йық тық деген мағ ына береді), су болса гидрокірнелер, органикалық сұ йық тық болса органокірнелер деп атайды. Дисперстеуші ортасы газ болатын кірнелерді аэрокірнелер, ал дисперстеуші орта қ атты болса, онда оларды крио- немесе солидокірнелер деп атайды.

Қ ұ рамдас (компонент) – деп жү йені қ ұ райтын бө ліктерді айтады.

Седиментация тұ рақ тылық – бұ л дисперстік жү йелердің бө лшектерді уақ ыт бойынша бү кіл кө лемде таралуын сақ тау қ абілеті, басқ аша айтқ анда дисперстік жү йенің бө лшектердің ауырлық кү шіне қ арсы ә рекет ету қ абілеті.

Агрегаттық тұ рақ тылық – бұ л дисперстік жү йелердің уақ ыт бойынша бө лшектердің дисперстілік дә режесін, басқ аша айтқ анда бө лшектердің ө лшемі мен олардың жеке қ асиеттерін ө згеріссіз сақ тау қ абілеті.

Тұ рақ тандырғ ыштар (стабилизаторлар) – дисперстік жү йелерге қ осқ анда олардың агрегаттық тұ рақ тылығ ын жоғ арылататын, басқ аша айтқ анда бө лшектердің бірігуіне кедергі жасайтын заттар. Тұ рақ тандырғ ыштар ретінде ә детте электролиттер, коллоидтық БАЗ-дар жә не Ү МҚ қ олданылады.

Қ ойыртпақ тар (пасталар) – қ ұ рылымданғ ан жоғ ары концентрленген жү згіндер. Қ ұ рылым – ол араларында дисперстеуші ортасы бар дисперстік фаза бө лшектерінен пайда болғ ан кең істік тор.

Қ ТДК (қ ұ рылым тү зілудің дағ дарыстық концентрациясы) – бұ л қ ұ рылым пайда болатын дисперстік жү йелердің (жү згіндер, қ ойыртпақ тар жә не т.б.) ең аз (минималды) концентрациясы.

Майғ ындағ ыштар (эмульгаторлар) – майғ ындарғ а салыстырмалы тұ рақ тылық беру ү шін қ осатын заттарды (тұ рақ тандырғ ыштарды) майғ ындағ ыштар деп атайды. Майғ ындағ ыштар ретінде бейорганикалық электролиттер, коллоидтық БАЗ-дар, Ү МҚ -тар, дисперстілігі жоғ ары ұ нтақ тар қ олданылады.

Лиофильдік майғ ындар – ө здігінен тү зілетін жә не сә йкесінше термодинамикалық тұ рақ ты болатын майғ ындарды лиофильдік майғ ындар деп атайды.

Майғ ын фазаларының ауысуы – ә ртү рлі факторлардың ә серінен майғ ындардағ ы дисперстік фазаның дисперстеуші ортағ а жә не керісінше ауысуын фазалардың ауысуы деп атайды. Оғ ан ә сер ететін факторлар: қ ұ рамдастардың кө лемдік концентрациялары, майғ ындағ ыш концентрациясы, температура жә не майғ ындау ү дерісінің динамикасы.

Термофорез – аэрокірнелерде дисперстік фаза бө лшектерінің температураның тө мендеу бағ ытымен ө здігінен қ озғ алысы. Ол «ыстық» жақ тан «суық» жақ қ а қ арай ығ ысудан болады.

Термопреципитация – аэрокірнелерде бө лшектердің жақ ын аралық та ыстық дененің болуынан суық беттерде тұ рады. Оғ ан радиатор, ыстық қ ұ быр, пештер жә не т.б. маң ында шаң -тозаң дардың қ абырғ а жә не тө бе жақ қ а тұ нуы жатады.

Фотофорез – біржақ ты сә улелендіру кезінде аэрокірнелер бө лшектерінің қ озғ алуы; оны термофорездің дербес жағ дайы ретінде қ арастыруғ а болады.

Аутогезия – адгезияның дербес жағ дайы ретінде қ арастыруығ а болады. адгезия жә не аутогезиялық ә рекеттесулер жанасу ауданында перпендикуляр бағ ытталғ ан. Адгезия нә тижесінде ұ нтақ бө лшектері бетке, ал аутогезия ә серінен бір-біріне жабысады.

Ұ нтақ тардың жанасу беті – ол – молекулалық кү штердің ә сер ету аймағ ында (~0, 1 нм) орналасқ ан екі бө лшектің жанасу беті.

Тү йіршіктеу – белгілі-бір қ асиеттері бар белгілі-бір пішінді жә не ө лшемді қ атты бө лшектерді алу.

Микротү йіршіктеу – тү йіршіктердің бір тү рі. Бұ л кезде алынатын тү йіршік ө лшемі 1 мм-ден кіші болады.

Нығ ыздалу – сусымалы ұ нтақ материалдардың ұ зақ уақ ыт бойы қ озғ алыссыз қ алуынан болатын ү деріс. Ол кезде сусымалы заттар ағ уғ а қ абілетсіз монолитке айналады. Нығ ыздалу ә сіресе ұ нты, қ антты, крахмалды, ашытқ ыны жә не т.б. тағ амдық ұ нтақ заттарды сақ тағ анда кө п зиян келтіреді.