Түйіршіктеу

Тү йіршіктеу – белгілі бір қ асиеті бар белгілі бір пішінді жә не ө лшемді қ атты бө лшектерді алу. Тү йіршіктердің ө лшемі материал тү ріне, оның ары қ арай ө ң деуге жә не қ олданылуына байланысты жә не оның ә деттегі ө лшемі (мм) тө мендегідей болады:

· минералдық тың айтқ ыштар ү шін 1-4;

· термопласттар ү шін 2-5;

· реактопласттар ү шін 0, 2-1, 0;

· каучуктер мен резең келік қ оспалар ү шін 15-25;

· дә рі-дә рмектер (таблеткалар) ү шін 3-25;

1 мм-ден кіші тү йіршіктерді алуды кейде микротү йіршіктеу деп атайды.

Ө зінің табиғ аты бойынша тү йіршіктену флуидизация мен тозаң дануғ а қ арама-қ арсы ү деріс болып табылады. Тү йіршіктену ұ нтақ тә різді материалдарды байланыстырушы агенттің кө мегімен немесе онсыз тығ ыздауғ а негізделген. Ол заттардың сақ талу жағ дайлары мен тасымалдауды жақ сартады; ө німдерді кезекті қ олдауын механикаландыруғ а жә не автоматтандыруғ а кө мектеседі; ө німділікті жоғ арылатады жә не ең бек жағ дайларын жақ сартады; дайын ө нім мен шикізат шығ ынын азайтады.

Тү йіршіктердің маң ызды ә дістері: қ ұ рғ ақ тү йіршіктеу, ылғ ал домаландыру жә не престеу.

Қ ұ рғ ақ тү йіршіктеу. Арнайы айналмалы барабандарда домаландыру жолымен қ ұ рғ ақ тү йіршіктегенде ұ нтақ тә різді массағ а сол заттың немесе басқ а заттың (қ ант кристалы, ө сімдіктер дә ні т.б.) тығ ыз тү йірлерін – «туынтектерді» енгізеді, ең бастысы олар ұ нтақ затынан ауыр болмау керек. Домаландыру кезінде ұ нтақ туынтектерге жабысып сфералық тү йіршіктер тү зіледі. Ә детте тү йіршіктер саны туынтектер санына тең болады, ол ұ нтақ пен туынтек мө лшерінің қ арым-қ атынасын ө згерте отырып, тү йіршіктердің кө лденең қ имасының ө лшемі 1-2 см дейін кез-келген ө лшемін алуғ а мү мкіндік береді. Айта кету керек, «ұ нтақ -туынтек» қ атынасы ө скен сайын тү йіршіктер мық тылығ ы тө мендейді.

Орташа жылдамдық ты домаландыруда тү йіршіктеу тиімді жү ретіні анық талды. Ө те ү лкен жылдамдық тарда ортадан тепкіш кү ш барлық ұ нтақ ты барабан қ абырғ асына қ ысады да ұ нтақ домаланбайды. Ө те тө мен жылдамдық та ұ нтақ тың айналу қ озғ алысы жү рмей, бір қ абат екінші қ абатқ а домаланады, домалауғ а қ ажетті бө лшектердің кедергісі болады. Ұ нтақ тың жеке бө лшектері молекулалық кү штер ә серінен ә рекеттесуге тү сіп агрегаттар тү зеді. Бө лшектер арасындағ ы айтарлық тай берік байланыстың пайда болу себебі немесе аса белсенді бө лшектердің ерекше белсенді бетпен жанасуы немесе бө лшектердің жазық қ абырғ аларымен беттесуі, соның нә тижесінде молекулааралық кү штер салыстырмалы тү рде ү лкен алаң да ә сер етеді.

Егер ұ нтақ ты араластырса немесе жоғ ары емес жылдамдық пен сепсе агрегаттардың бұ зылуына алып келеді, ұ нтақ та біртіндеп бө лшектердің агрегаттары жиналады. Бұ л (бө лшектердің) беттік қ исық тылығ ы аз болғ андық тан олардың жеке бө лшектердің соқ тығ ысу кезінде соң ғ ылары оларғ а ерекше тығ ыз жабысады. Бұ ның бә рі ұ нтақ тың біртіндеп агрегат – тү йіршікке айналуынан. Бұ л агрегаттардың пішіні сферағ а жақ ын болуы керек, ө йткені бұ л бө лшектер беттерінің кедір-бұ дырлары араластырғ анда немесе сепкенде тегістеледі. Туынтектердің тү йіршіктегендегі оң рө лін олардың ұ нтақ бө лшектермен салыстырғ анда олардың ү лкендігі массасының қ исық тығ ының аздығ ымен тү сіндіруге болады, сол себептен жеке бө лшектер туынтектерге жабысады. Домаландырудың ұ зақ тығ ы артқ ан сайын тү йіршіктердің тығ ыздығ ы мен мық тылығ ы артады.

Қ ұ рғ ақ тү йіршіктеу қ арқ ынды механикалық ә серлерде де орын алады. Мысалы, ұ ндарды елгезер арқ ылы елегенде олардың бетінде кө п жанасулар болады да, ө те мық ты домалақ тар тү зіледі.

Ылғ ал домаландыру. Бірінші сатысында ұ нтақ та байланыстырушы ретінде су, сульфит-спирттік барда, ә ктің сулы қ оспасы, шлактар мен басқ а да тоқ итын материалдардың жұ ғ уы болып табылады.

Нә тижесінде жеке бө лшектер агломераты тү зіледі жә не майда бө лшектердің ірі бө лшектерге қ абаттануы іріленеді.

Екінші сатыда, агломераттардың материал қ абаттарында бекінуі жү реді. Бұ л ү деріс барабанды, тә релкелі немесе вибрациялық тү йіршіктегіштерде жү зеге асады.

Престеу – ол қ ұ рғ ақ ұ нтақ тарды ылғ алдылығ ы 15% бар плиткалар, таблеткалар, брикеттер тү рінде тығ ыздау арқ ылы тү йіршіктер алу, кей жағ дайда тығ ыздалғ ан материалды ә рі қ арай ұ сақ тау. Престеу ү шін валкті, вальцті немесе дә рі-дә рмектік машиналар қ олданылады.

Престеу формаларда жоғ ары қ ысымда жү реді. Энергия бө лшектердің деформациясы мен олардың кеуектерге ығ ысуының нығ ыздалуына жә не бө лшектер арасындағ ы қ ақ тығ ысу мен форма қ абырғ асында жұ мсалады. Қ ысым жоғ арылағ анда материал тығ ыздығ ы жә не бө лшектер арасында жанасу ауданы артады. Жанасу ауданы неғ ұ рлым ү лкен болғ ан сайын, соғ ұ рлым бө лшектер арасындағ ы байланыс берік болады. Дайындамаларды берігірек қ ылу ү шін оларғ а кейде байланыстырушылардың кейбір мө лшерін қ осады.