Алалияның механизмі

Алалия –сө йлеу тілінің уақ ытша функциональды тежелуі ғ ана емес. Сө йлеу тілінің қ алыптасу процесі бұ л бұ зылыста орталық жү йке жү йесінің патологиялық қ алпы жағ дайында ө теді. М.Совак (1971) жә не басқ а зерттеушілер, «алалия» тү сінігін кең ейте отырып, оғ ан сө йлеу тілінің жоқ тығ ы, оның неврологиялық тұ рғ ыдан сө здің жоқ тығ ын мутизммен байланыссыз кешігіп қ алыптасуын, деменция мен шизофрениядағ ы сө йлеу тілінің тоқ ырауы, олигофрениядағ ы есту қ абілетінің жоқ тығ ы сияқ ты барлық жағ дайларын қ осады. К.П.Беккер мен М.Совак (1981) биологиялық, ә леуметтік себептермен байланысты сө йлеу тілінің жетілмеуінің компоненттерін белгілейді. Бұ рын естімеу сө йлемеу деп аталатынның бә рі, зерттеушілердің ойынша, моторлы-кинестетикалық бұ зылыстармен немесе жағ ымсыз ә леуметтік ә сермен кү рделенген спецификалық сипаттағ ы сө йлеу тілі дамуының тежелуінде байқ алады. Бұ зылыстың симптоматикасы кө п болып, біркелкі нозологиясы жоқ тығ ымен сипатталады. Симптомдары ә ртү рлі дең гейде (тотальдыдан ішінара мылқ аулық қ а дейін) белгісін табады.Сө йлеу тілі дамуының қ арапайым тежелулеріне қ арағ анда, сө йлеу тілінің ауыр тү рлерін сипаттай келе, М.Критчли (1974) оральды-фасциальды дискоординациялардың, ерін мен тілдің кеміс қ имылдарының болуы, сө з белгілерін дұ рыс қ олданбай тү сінбеуі туралы айтады. Балалар афазиясы (алалия) баланың сө йлеу ү шін белгілерді қ олдануғ а мү мкіндігінің жоқ тығ ымен (сө з асимволиясы) белгіленеді. М.Критчлидің айтуынша, Бү кілә лемдік неврология федерациясы (Италия, Варенна, 1966) сө йлеу тілінің жете дамымауын белгілейтін «афазия» терминінен бас тарту туралы айтқ ан. Алайда, оның орнына ұ сынғ ан «туа біткен алогия», «дисфазия» кең інен таралмады. Алалияда белгілі қ атынастағ ы сө здік жә не сө зсіз симптомдар орын алады. Алалиядағ ы бұ зылыстар симптоматикасында негізгі болатыны тіл бұ зылыстары.

Алалия механизмін тү сіндіретін қ азіргі кездегі концепциялар сенсомоторлы, психологиялық жә не тілдік болып бө лінеді. Сенсомоторлы концепцияны жақ таушылар алалиядағ ы сө йлеу тілінің жетілмеуін сенсомоторлы функциялардың (есту агнозиясы, апраксия) патологиясымен байланыстырады. Психологиялық концепцияларғ а сә йкес алалияда психикалық ә рекеттің кейбір жақ тарының патологиясы байқ алады. Тілдік концепция жақ таушылары сө йлеу тілінің жетілмеуін қ абылдау процесінің тілдік операцияларының жә не сө здің пайда болуының қ алыптаспауымен байланыстырады. Соң ғ ы кө зқ арас аса негізделген жә не сө йлеу тілі туралы қ азіргі заманғ а сә йкес ғ ылыми тү сініктерге сай болып отыр. Себебі сө йлеу тілі кө п сатылы ә рекет, оның қ ұ рылымы кү рделі жә не тек қ ана сенсомоторлы дең геймен байланыстырылмайды.