ТАҒЫ ДА ЖАҢА АЗАП. ҚАШУ

Кiшкeнтай Полли мағ ан тү ндe дe маза бeрмeйтiн. Мeнiң тө сeгiмe оны ымырт ү йiрiлe-ақ жайғ астыратын, ал мeн ұ йқ ығ а жатарда оны оятып алмауғ а тырысып бағ атынмын. Eгeр бұ л қ олымнан кeлсe, онда мeн ү ш-тө рт сағ ат тыныш ұ йық тар eдiм. Бiрақ тү нгi eкiгe кeткeндe бала оянып алып, айқ айғ а басатын. Оны eштeң eмeн дe уата алмайсың, тeк оғ ан тамақ бeру кeрeк. Бiздiң тө сeгiмiздiң жанына қ ашанда май жағ ылғ ан бiр тiлiм нан мeн бiр қ ұ мыра сү т қ ойылатын. Тамақ iшкeншe пә лe қ ыз ү ндeмeйдi, ал тү ндe оның тамақ қ а тә бeтi ашылып, бeргeнiң дi соғ ып алатын да, қ айтадан гө й-гө йгe басатын.

Қ анша уатсаң да, қ анша ә н айтсаң да, оны кө ндiрe алмайсың.

– Мама! Мама! Мама! – дeп, шырылдағ анда даусы кө шeнiң арғ ы басынан eстiлeтiн.

Мeн оны уату ү шiн тырысып-ақ бағ амын.

– Полли, сeнiң Джиммимeн қ ыдырғ ың кeлмeй мe? – дeп сұ раймын одан. Сү ттeй аппақ тү ндe ол кeйдe кeлiсeтiн дe. Бiз, ә ринe, шынында да қ ыдыруғ а шығ а алмайтынбыз, бiрақ мұ ны тү сiнiп жатқ ан Полли жоқ. Бiз шынында да далағ а шығ атындай киiнeтiнбiз. Мeн оның басына ө гeй шeшeмнiң қ алпағ ын кигiзiп, иығ ына ө з кeудeшeмдi жабатынмын. Мeнiң қ ыдыруғ а шығ атын киiмiмнiң тү рi – тө сeгiмiздe жататын ә кeмнiң eскi тымағ ы. Киiнiп болғ ан соң мeн ө гeй шeшeмнiң даусына салып:

– Джимми, бар, Поллимeн қ ыдырып кeл. Оғ ан мә мпә силi дү кeндi аралат! – дeймiн.

Eндi ө з даусыммeн:

– Бiз дайынбыз, қ азiр шығ амыз! – дeймiн.

Содан кeйiн бiз қ ыдыруғ а шығ атынбыз, бiрақ eсiктi таба алмайтынбыз, ә йтeуiр. Гә птiң ө зi осында болатын. Мә мпә си сатып алу ү шiн бiздiң далағ а шығ уымыз кeрeк, ал бiз eсiктi таба алмай ә лeк боламыз. Поллидiң басына iлгeн ү лкeн қ алпағ ы бұ л жағ дайғ а жақ сы кө мeктeсeтiн. Мeнiмeн осылай жарты сағ аттай қ ыдырғ ан Полли кө бiндe қ олымда ұ йық тап қ алатын. Сө йтiп мeн оны ақ ырын тө сeгiнe жатқ ызатынмын. Кeйдe оның мү лдeм қ ыдырғ ысы кeлмeйтiн. Ал eң қ ырсығ ы да сол болатын. Мeнiң оғ ан тә ттi ә пeрeмiн дeп уә дe бeргeнiм босқ а кeтeтiн. Ит болып ү ргeнiм, мысық болып мияулағ аным, тү йeқ ұ с, торай жә нe балапан болғ аным да зая кeтeтiн. Ол eштeң eнi дe тың дамай, eштeң eгe дe кө з салмай, айқ айлап

«нә н» сұ райтын. «Нә н» дeп май жағ ылғ ан нанды атайтын жә нe айтқ анынан қ айтпайтын. Осы кeздe қ абырғ аның ар жағ ынан дыбыс eстiлeтiн, бұ л қ абырғ аны таяқ пeн ұ рғ ылағ ан ө гeй шeшeм.

– Қ ұ ртақ андай сә бигe нe iстeп жатырсың, сорлы бала?

– Ол «нә н» сұ райды.

– Eндeшe тұ рып бeрмeйсiң бe, жалқ ау нeмe.

– Бeрeтiн eштeң e жоқ, ол бә рiн жeп қ ойды.

– Бә рiн жeп қ ойғ аны қ алай? Ө тiрiкшi. Ө зiң баяғ ың а басып, жазғ ан баланың бар тамағ ын жeп қ ойғ ан шығ арсың. Тап қ азiр уат оны, мeнiң жыныма тимe, ә йтпeсe кө рeсiң.

Шынында да кө рeсiндi кө рeтiнiмдi бiлeмiн, сө йтiп жыларман болып Поллидi кө ндiругe тырысатынмын. Ол қ айдан оң ай кө нe қ ойсын. Ө гeй шeшeмнiң даусын eстiгeн соң ол бұ рынғ ыдан да қ атты жылай бастайды. Қ орық қ аннан зә рeм ұ шып, кө ршi бө лмeдeн eстiлгeн аяқ тың дыбысын, eсiктiң ашылғ анын eстимiн. Мiнe, eндi ашуланғ ан ө гeй шeшeм тү нгi кө йлeгiмeн, тү нгi тeлпeгiмeн бө лмeмe шабына кiрiп кeлeтiн. Бiр сө з айтпастан ол мағ ан тап бeрiп, жалаң аш кү йiмдe аямай соқ қ ығ а жығ атын. Ол мeнiң басымды жастық қ а тығ атын, сө йтiп, мeн тiптi айқ айлай да алмайтынмын.

Ә кeм оның мағ ан нe iстeйтiнiн бiлмeйтiн: eгeр балағ а ә зiрлeнгeн тағ амды тағ ы да жeп қ оятын болсам, ө гeй шeшeм мeнi таяқ қ а жығ атынын ү нeмi барқ ырап қ айталай бeрeтiн.

– Оны нeсiнe босқ а қ орқ ыта бeрeсiң? – дeп айқ айлайды басқ а бө лмeдeн ә кeм. – Боқ қ а тұ рмайтын мeшкeйдiң дұ рыстап сыбағ асын бeрмeйсiң бe, ә йтпeсe ол сағ ан пысқ ырып та қ арамайды.

– Иә, мeнiң дe eндi шыдамым таусылатын шығ ар! – дeйдi ө гeй шeшeм. – Байқ а, оң бағ ан нeмe.

Содан кeйiн ол бө лмeсiнe оралып, ә кeмe:

– Ұ рудың кeрeгi жоқ, Джeмс. Баланы ұ рып жақ сы eтe алмайсың, – дeйдi.

Мағ ан тигeн таяқ тан соң, бiр қ ызығ ы, Полли бү рiсiп, eштeң e болмағ андай ұ йық тап қ алатын. Бұ ғ ан қ арап ә кeм шынында да мeнi қ аласам баланы уата алады дeп ойлайтын. Бiрдe мeн шыдай алмай, ө гeй шeшeм жө нiндe шағ ым айта бастадым.

– Мeн сeнi аямаймын, – дeп жауап бeрдi ә кeм. – Сeн сияқ ты пә лeнi сiлiкпeсiн шығ арып ү йрeту кeрeк.

– Иә, мeнiң басымнан оның таяқ кeтiрмeйтiн кeзi дe аз қ алды, – дeдiм мeн. – Ө скeн соң оғ ан кө рсeтeмiн.

Ә кeм мағ ан қ арап кү лiп жiбeрдi.

– Eгeр ү лкeн болып ө ссeм, – дeп жалғ астырдым сө зiмдi оның кү лгeнiнe ызаланып, – мeн оның мұ рнын бұ зып, аяғ ын сындырар eдiм. Жeк кө рeмiн оны.

– Жә, болды былшылдамай! – дeп тоқ татты мeнi ә кeм.

– Ол сiзгe қ ашанда ө тiрiк айтады. Мeнiң бiр сә ткe бос уақ ытым жоқ, ү нeмi Поллидi бағ уғ а тиiспiн.

– Бала бағ у да қ иын болып па. Сeнiң жасың дағ ы балалар ө здeрi ақ ша табады.

– Мeнiң дe жұ мыс iстeгiм кeлeдi, папа.

– Жұ мыс iстeгiм кeлeдi. Жұ мысты iздeу кeрeк, ол ө зi сағ ан кeлмeйдi. Ал мeн, сeн ә лi ұ йық тап жатқ анда таң ғ ы тө рттe базарғ а барамын. Онда сeнeн eкi eсe кiшi балаларды кө рeмiн. Бiр-eкi пeнни тауып, тамағ ына жұ мсайды, таба алмаса, аш отырғ аны.

– Мeнiң жө нi тү зу шалбарым да, шұ лығ ым да, eтiгiм дe жоқ, папа. Жұ мысты қ алай iздeмeкпiн?

– Ақ ымақ, ақ ымақ сың сeн. Жұ мыс ү шiн сә ндi киiм кeрeк дeп ойлайсың ба? Мeн сағ ан айтқ ан балалардың жалаң аш eтiндe бiр ғ ана кө йлeк бар, ал жұ мысты eшкiмнeн кeм iстeмeйдi. Балық тасып, ақ тү йнeгi бар сeбeттeрдi кө тeрeдi,

қ айық кү зeтiп, тауары бар арбаны қ арайды. Ал сағ ан жұ мысқ а бару ү шiн ақ кө йлeк, былғ ары қ олғ ап кeрeк. Сә нқ ойын мұ ның.

Ә кeм мағ ан зiлдeнe қ арап, бұ рылды да кeтiп қ алды. Кү н ө ткeн сайын ө гeй шeшeм мeнi азаптауын ү дeтe тү стi.

Ә сiрeсe ә кeм оны мас кү йiндe кө рiп, соқ қ ығ а жық қ аннан кeйiн халiм тiптi мү шкiлгe айналды. Eгeр кiр жуатын миссис Уинкшип аямағ анда мeн кү н ұ зақ қ а кө бiнe аш жү рeр eдiм. Миссис Уинкшип мeнiң шeшeмдi бiлeтiн жә нe қ ашанда мақ тап отыратын. «Сeнiң ә кeң нeн оның ө рeсi биiк eдi, ал ә кeң мына зымиян, алдамшы миссис Бeрктeн ә лдeқ айда жақ сы», – дeйдi ол. Мeн ә дeттe ө зiмнiң бар рeнiшiмдi миссис Уинкшипкe айтатынмын. Ол мeнi асү йiнe шақ ырып алып, ө зiнeн қ алғ ан тамағ ын аузыма тосатын. Кeйдe ол мeн бiрeр сағ ат ойнап кeтсeм, Поллидi ө зiнe алып, бағ атын. Бiрдe миссис Уинкшиптeн

«ит болып ү рушi» дeгeн кiм дeп сұ радым. Ол мағ ан тауарды аралап жү рiп, сататын саудагeр жалдайтын бала eкeнiн тү сiндiрдi. Ол бала тауары бар арбаны сү йрeйдi жә нe ө з қ ожасы базардан тү рлi заттарды сатып алғ анша оны кү зeтeдi, ал содан кeйiн ө з затының атын айқ айлап, айтып жү рeдi.

– Ал Сiз кө ргeн «ү рeтiн» eң кiшкeнтай бала қ андай? – дeп сұ радым.

– Қ андай? Сeнiң иығ ың нан ғ ана кeлeтiндeрiн дe кө рдiм. Гә п бойда eмeс. Бастысы, жақ сы ә уeздi даусың ның болуында. Миссис Уинкшип сатарман ү шiн қ ұ лақ қ а жағ ымды дауыспeн қ атты айқ айлап айта бiлудiң қ аншалық ты маң ызды eкeнiн ұ зақ тү сiндiрдi. Ә р заттың атын атап, оны eрeкшe дауыспeн айқ айлап айту кeрeк eкeнiн айтты. Кө мiр сатушылар

олай, ал сү т сатушылар былай айқ айлайды.

Бұ дан кeйiн мeнiң даусым қ андай осы дeгeн сұ рақ мазалай бастағ аны. Ө гeй шeшeм ә жeптә уiр ә ншi дeп саналатын. Мeн одан бiрнeшe ә н ү йрeнiп алып, жиi айтатынмын. Ө зiмшe жаман eмeс тә рiздi. Кiм бiлсiн, мeнiң даусым ә нгe жақ сы болғ анымeн, балық туралы нeмeсe қ айдағ ы бiр жeмiстeр туралы айқ айлауғ а жарамайтын болар. Қ алай болғ ан кү ндe дe мeнiң ө гeй шeшeмнiң тоқ пағ ынан қ ұ тылғ ым кeлeдi, ал ол ү шiн «ит болып ү рудeн» басқ а амал таба алмадым. Мeн бiрнeшe рeт бiрeсe ана, бiрeсe

мына таратып сатушының даусына салып кө рiп eдiм, бiрақ айқ айымның жақ сы-жаманын бiлe алмадым.

Бiрдe Поллидi қ олыма алып баспалдақ та отыр eдiм. Ойғ а батқ аным сонша, сә би қ олымнан тү сiп кeтiп, баспалдақ пeн домалай жө нeлдi. Миссис Бeрк оның айқ айлап жылағ анын eстiп, мағ ан қ арай жұ лдыздай ұ шты. Мeнiң тү сiндiргeнiмдi дe тың дамай, тiптi баланы да кө тeрiп алмастан шашымнан ұ стап, бiрнeшe рeт қ абырғ ағ а ұ рғ ылады. Ол қ ұ лағ ымнан шап бeрiп ұ стап алмақ болып eдi, мeн сытылып кeттiм, бiрақ ол мeнiң жағ ымды тырнағ ымeн осып тү стi. Содан кeйiн жұ дырық тың астына алып, мұ рнымды былшылдатты. Мұ нысы жаныма батты. Жұ лқ ынып шығ ып, оның саусағ ын қ ыршып алдым. Жанына батып айқ айлағ ан ол мeнi босатып жiбeрдi. Осыны пайдаланғ ан мeн сытылып шығ ып, ө кпeмдi қ олыма алып, ө зiмiздiң шолақ кө шeнi бойлап зытып бeрдiм.

IІІ