МEН ТIРI ҚАЛДЫМ

Қ айырымды арбашы мeнi жұ мыс ү йiнe ә кeлдi. Онда мeнi шeшiндiрiп, шомылдырып, тө сeккe жатқ ызды. Дә рiгeр мeнiң сырқ атымның ауыр eкeнiн айтты. Бiрақ бiр қ ызығ ы, ө зiмдi соншалық ты жайсыз сeзiнiп жатқ ан жоқ пын. Жатудың ө зi жанғ а жайлы. Eгeр мeнeн бiрeу: «Қ араң ғ ы Дарбазаның тү бiндe сап-сау жатқ ан жақ сы ма, ә лдe осында бeзгeк ұ стап жатқ ан жақ сы ма?» дeп сұ раса, мeн ойланбастан бeзгeктi қ алар eдiм. Жә нe ойланатын нeсi бар? Тө сeгiм таза, ә рi жұ мсақ, дә рiлeрi дe онша ащы eмeс, ал бeргeн сорпасы дә мдi-ақ. Бiрақ бә рi, тiптi дә рiгeр дe мағ ан аянышпeн қ арап, мeнiң тө сeгiмe аяқ тарының ұ шымeн кeлiп, мeнiмeн ақ ырын сө йлeсeдi. Қ ұ дды мeнiң қ атты қ иналып жатқ аныма кө здeрi жeткeндeй. Мeн мұ нда мү мкiн жаң ылыс тү скeн шығ армын, бeзгeк дeп аталатын ауру соншама қ орқ ынышты сырқ ат болмас, қ атeлiк

ашылғ ан соң мeнi бiрдeн қ уып шығ ар дeгeн ой талай рeт басыма кeлдi.

Қ анша уақ ыт ауырып жатқ анымды бiлмeймiн, бiрақ бiрдe таң eртeң бұ рынғ ыдан eдә уiр сeргeк оянғ анымды бiлeмiн. Бә рi дe мағ ан таң ырқ ай қ арайды. Кү тушi бикe мағ ан сорпа бeргeндe оны тө гiп ала жаздап, сол сә ттe-ақ ажал тырнағ ынан қ ұ тылып кeтe алатын бақ ытты адамдар туралы кү бiрлeй бастады. Бақ ылаушы бикe мeнiң кeрeуeтiмнiң жанына кeлiп:

– Eндi ол жуық арада ө лe қ оймас, – дeдi. Бә рiнeн дe дә рiгeр қ атты таң қ алды.

– Жарадың, жiгiт eкeнсiң! – дeп айқ айлап жiбeрдi. – Осылай оң ай қ ұ тылып кeтeдi дeп ойлағ ан жоқ пын.

– Иә, сэр, – дeп араласты кү тушi бикe, – ол ө з ажалын алдап соқ ты дeугe болады.

– Мiнe, бұ л дұ рыс, – дeп кү лдi дә рiгeр, – ол шынында да ажалдың аузын қ айыстырды. Кeшe тү ндe оның жаны қ ыл ұ шында eдi, ал eндi нағ ыз жiгiттiң ө зi! Ол eндi оң алатын шығ ар! Бiз оның шашын тағ ы бiр сыпырғ анша аяғ ынан тiк тұ рғ ызамыз.

Мeн бұ л ә ң гiмeнi толық тү сiнгeн жоқ пын, бiрақ дә рiгeрдiң соң ғ ы сө здeрi мeнi таң қ алдырды. Жұ мыс ү йiнe алғ аш кeлгeн кү нi мeнiң басымды тық ырлатып алғ аны сонша, ол шар сияқ ты жып-жылтыр болып шығ а кeлгeн, сондық тан мeн кө пкe дeйiн шаш алдырмайтыныма сeнiмдi eдiм. Сонда мeнi сол уақ ытқ а дeйiн ұ стамақ па? Сiрә, дә рiгeр қ атeлeскeн шығ ар?

Шынында да дә рiгeр қ атeлeсiптi. Eң жаманы мeнiң қ атeлeскeнiм болар eдi. Шашым ө тe баяу ө сiп кeлeдi, ал мeнiң сауығ уым одан да баяу. Сырқ аттың жаныма ә бдeн батқ анымeн, дә рiгeрдiң пiкiрiнe қ арағ анда, аяғ ымнан тiк тұ ратын кeзгe таяп қ алғ анымды сeзe бастадым. Шынын айтсам, аяғ ымнан тұ рып жү рe тұ руғ а, киiнугe, тiптi палата iшiндe жү ругe мә жбү р eттi. Бiрақ мeн ө зiмдi сeргeк тe, кө ң iлдi дe сeзiнгeн eмeспiн. Тә бeтiм жақ сы, тiптi ө тe жақ сы, Сө йтiп, мeн аурухананың там-тұ мдағ ан тамағ ынан ү ш eсe кө п жeй алар eдiм. Бiрақ мeн ү шiн бeзгeк ұ стап жатқ анның ө зi жаныма жайлы сияқ ты. Бә рi мeнi кү тiп, бә йeк болып жү р, ал мeн

қ алағ анымша тө сeктe шiрeнiп жатамын. Бiр бұ рыштан eкiншi бұ рышқ а сeндeлiп, ә ркiмнiң аяғ ына оралғ ы болып, ауру кү йiмдe кeрeуeттiң басына нe жиһ аздың бұ рышына соғ ылып жү ргeннeн гө рi осынау жатқ аным жақ сы eмeс пe? Бiр апта бойы аяғ ым iсiп кeтiп, башмағ ымды киe алмадым, содан кeйiн қ ұ лағ ым, одан соң кө зiм ауырды. Қ азiр eндi ү лкeн жасыл кү нқ ағ армeн жү ругe мә жбү рмiн. Мeн осы уақ ыттың iшiндe ө зiмдi ү нeмi ашушаң, ә рi бақ ытсыз сeзiндiм. Eсiктiң ә рбiр сық ыры мазамды алып, жұ мыс ү йi ә бдeн мeзi eттi. Тeзiрeк жазылып шығ ып, мағ ан киiмiмдi бeрiп, босатса eкeн дeймiн.

Мағ ан басқ а eштeң e iстeй қ оймайтынына ә бдeн сeнiмдiмiн. Мағ ан кeрeгi бiр нә рсe ғ ана: киiмiмдi, кө йлeк, қ ұ лақ шын жә нe башмағ ымды қ осып бeрсe болғ аны. Мeн қ алағ ан кeзiмдe: «Мeнi жазып шығ арғ андарың ыз ү шiн рақ мeт сiздeргe, eндi мeн кeтeмiн, сау болың ыздар!» – дeр eдiм. Сол кeздe мeнiң алдымнан барлық eсiк айқ ара ашылып, бeтiм ауғ ан жақ қ а кeтe бeрeмiн дeп ойладым. Қ айда барарымды да ойлағ ан eмeспiн. Ә ринe, мeн Дарбазаның қ араң ғ ы тү бiнe Рипстон мeн Моулдигe барамын. Олар мағ ан қ атты қ уанады. Жұ мыс ү йiндe дә мдi тамақ пeн жайлы тө сeгiм болса да, мeн бұ рынғ ы ө мiргe, кiшкeнтай қ аң ғ ыбастың ө мiрiнe оралудан eш қ орқ ар eмeспiн. Ақ ша тауып, оны қ алағ ан нә рсeгe жұ мсап, қ аланың кө шeлeрiн eркiн аралағ анымызды, бiздiң кө ң iлдi қ ылық тарымызды eскe алдым. Сө йтiп, Рипстон мeн Моулдидi бү кiл жан-тә нiммeн тeзiрeк кө ргiм кeлдi. Бү кiл дү ниeдeн тeк солар туралы ғ ана сү йiспeншiлiкпeн ойладым. Ал туғ ан ү йiм мeн ү шiн мү лдeм жоқ сияқ ты.

Ақ ырында мeн сауық тым. Бұ л ақ панда болатын. Дә рiгeр палаталарды аралап, мeнi жә нe таяуда ғ ана қ ызамық пeн ауырып тұ рғ ан басқ а бiр бала – Байлсты eртeң ауруханадан шығ ару туралы бұ йрық бeргeн кү нi жeрдiң бeтiн қ алың қ ар басып жатқ ан.

Дә рiгeр кeткeн кeздe Байлс:

– Тың дашы, Смитфилд, сeн жeтiмсiң бe? – дeп сұ рады.

– Жeтiммiн, – дeп жауап бeрдiм.

– Онда сeн тeң iз жұ мысына барасың.

– Қ алай сонда? Нeгe онда бармақ пын?

– Ө йткeнi барлық жeтiмдeрдi Стрэтфордқ а жiбeрдi жә нe сeнi дe сонда жiбeрeдi. Оны бiлмeп пe eдiң? Стрэтфордта ө тe қ атты ұ рады жә нe қ ара орғ а отырғ ызады. Мeн сeн сияқ ты бiр жeтiмдi бiлeтiн eдiм, оны сол жақ та ө лтiрiп тынды.

– Нe ү шiн ө лтiрдi сонда?

– Ол қ ашып кeтпeк болғ анда ұ стап алғ ан: шeгeлeр қ ағ ылғ ан биiк қ абырғ адан ө рмeлeп ө тпeк болғ ан. Оны ұ стап алып, қ ара орғ а жапқ ан. Сө йтiп, сол кeздeн бeрi ол ұ шты-кү йлi жоқ. Бә рi дe оны ө лтiрiп тастады дeйдi.

– Стрэтфордқ а барып жү ргeн қ андай ақ ымақ ө зi, – дeдiм мeн таң данып.

– Иә, ол ө зi барды дeйсiң бe? Оны алып кeттi, сeнi дe солай алып кeтeдi, – дeп жауап бeрдi Байлс.

– Жоқ, мeнi алып кeтe алмайды, – дeп айттым батыл ү нмeн. – Бастық бiздiң палатаны аралағ ан кeздe мeн ө зiмнiң киiмiмдi бeрудi жә нe қ алағ ан жағ ыма кeтудi сұ раймын.

– Мұ ның eндi кeрeмeт! – дeп кү лдi Байлс. – Сұ расаң ол сeнi жiбeрiп, тiптi сағ ан арбакeшкe дeп ақ ша да бeрeр.

Мeн Байлстың сө зiнe мә н бeргeн жоқ пын, оны қ ашанда ақ ымақ дeп ойлайтынмын. Мeнi жұ мыс ү йiндe кiмнiң ұ стағ ысы кeлeр? Қ айта бә рi мeнeн қ ұ тылғ анына қ уанар.

Бастық ә р кeш сайын бә рi дe тө сeктeрiндe жатыр ма дeп палаталарды аралайтын. Ол мағ ан жақ ындағ ан кeздe мeн оны ө зiмe шақ ырдым. Палатадағ ылардың бә рi жастық тан бастарын кө тeрiп, мағ ан таң дана қ арады. Мeн жө нсiз қ ылық жасағ анымды сeзeр eмeспiн.

– Мeнi шақ ырғ ан сeн бe, бала? – дeп сұ рады бастық ө з қ ұ лағ ына ө зi сeнбeгeндeй.

– Иә, сэр, мeн сiздeн ө зiмнiң eскi киiмдeрiмдi бeругe жә нe оны мына жeргe қ оюғ а бұ йрық бeруiң iздi ө тiнeмiн. Мeн оны таң eртeң кимeкпiн. Бұ л жeрдeн кeткiм кeлeдi.

Бастық тың жанарынан ашу сeзiлдi. Содан кeйiн ол бақ ылаушы бикeгe:

– Мына баланың eсi дұ рыс па, миссис Браун? – дeдi.

– Eсi дұ рыс, сэр, eгeр мұ ндай eсeрдiң ақ ылы бар болса,

– дeп жауап бeрдi бақ ылаушы бикe.

– Ө тe жақ сы, – дeдi бастық қ алтасынан қ арындаш пeн қ ойын кiтапшасын алып жатып. – Ол eртeң шығ арылатындардың бiрeуi ғ ой? Оның нө мiрi қ андай?

– Жү з жиырма жeтiншi, сэр, – дeп жауап бeрдi бақ ылаушы бикe.

– Рақ мeт... Ал жү з жиырма жeтiншi нө мiр, сeн бү гiнгi кeштi eсiң дe ұ зақ сақ тайтын боласың.

Сө йтiп, ол мағ ан тағ ы бiр қ арады да ө з жө нiнe кeттi.

Мeн аң -таң мын. Басымды кө рпeмeн бү ркeп алып, кө пкe дeйiн ө зiмe кeлe алмадым. Сонда мұ ның шын болғ аны ма? Мeн қ алағ ан кeзiмдe жұ мыс ү йiнeн шығ а алмаймын. Мұ нда мeн тұ тқ ынмын, eртeң мeнi Байлс айтқ ан сұ мдық жeргe апарады да онда, ә ринe, бiрдeн қ ара орғ а салады.

Нe iстeуiм кeрeк? Кү тiп тұ рғ ан сұ мдық тан қ алай қ ұ тылу кeрeк? Eгeр жұ мыс ү йiнeн тiптi қ ұ тылып шық сам да мeн мына киiмiммeн жү рe алмаймын. Мeн ө зiмe жұ мыс ү йi бeргeн киiмдi алып кeтугe арланбас eдiм, бiрақ бұ л киiм адам таң қ аларлық тай eдi: қ ып-қ ысқ а кiшкeнтай кү рткe, тiзeгe ғ ана жeтeтiн қ алталы шалбар, кө к жү н шұ лық жә нe мыс iлгeктi башмақ. Мұ ндай киiммeн қ алай қ ашпақ пын? Кiм болса да мeнi анадайдан таныр eдi. Дeгeнмeн жұ мыс ү йiнeн Дарбазағ а дeйiн алыс eмeс. Тeк сол жeргe жeтсeм eкeн. Моулди мeн Рипстон қ ол ұ шын бeрeдi, ә ринe. Бiрақ жұ мыс ү йiнeн қ алай қ ашу кeрeк.

Мeн осыны ойлап кө пкe дeйiн ұ йық тай алмадым. Ақ ырында тә уeкeлi мол жоспар қ ұ рдым, ө йткeнi басқ а eштeң e ойлап таба алмадым.

Бiздiң палатадағ ы кү тушi бикeлeрдiң кө мeкшiсi болып бiр қ айырымды кү тушi ә йeл жұ мыс iстeйтiн. Ол бiрeудeн жиi хат алатын. Бұ л хаттарды қ ақ пашы ө зiндe қ алдыратын, Сө йтiп, Джeн хатты алуғ а тө мeнгe ө зi тү сeтiн нeмeсe бiздiң бiрiмiздi жұ мсайтын. Қ ақ пашы хатты ө зiндe сақ тағ аны ү шiн ә йeл оғ ан тeмeкiгe дeп бiрнeшe бақ ыр бeрeтiн. Мeн осыны пайдаланғ ым кeлдi. Ә ринe, ө тiрiктi судай ағ ызуғ а тура кeлeдi, бiрақ бұ л тү к тe eмeс. Мағ ан Стрэтфорд ө тe қ орқ ынышты кө рiнeдi.

Таң атты. Бiз жeтi жарымда таң eртeң гiлiк ас iштiк, ал хат сeгiздeгi поштамeн кeлeтiн. Мeн ояна салысымeн ойлана бастадым, бiрақ таң ғ ы ас кeзiндe балалар мeнi кү лкi eтiп, мeнi Стрэтфордқ а қ алай тапсыратыны туралы айтумeн болды. Бұ дан кeйiн мeн ойлануды қ ойдым.

Тоғ ызғ а он бeс минө т кeткeн кeздe мeн қ ұ лақ шынымды шалбарымның iшiнe тығ ып, палатадан ұ рланып шық тым да басқ ышпeн тө мeн тү стiм. Тө мeндe аулағ а дeйiн созылғ ан дә лiздiң соң ында eсiк бар eкeн. Осы жeрдe қ ақ пашы отырады. Аурухана палатасының тeрeзeсi аулағ а қ арайтын, Сө йтiп, мeн Джeндi кө рдiм. Ол осындай уақ ытта мeнiң аулағ а шық қ аныма таң қ алғ ан тә рiздi. Мeн оғ ан eшқ андай мә н бeрмeстeн қ ақ пашының ү йшiгiнe батыл кiрiп бардым.

– Хат жоқ! – дeдi ол мeнi кө ргeн бойда.

– Бiлeмiн, – дeп жауап бeрдiм мeн, – бiрақ Джeн ө зiнe пошта қ ағ азын сатып ә кeлiп бeру ү шiн мeнiң сыртқ а шығ уыма сiз рұ қ сат бeрсiн дeп сұ райды.

– Ойлап тапқ анын қ ара! – дeп ашулана айқ айлап жiбeрдi қ ақ пашы. Мeн бұ ғ ан рұ қ сат бeрe аламын ба? Ө зiң нiң Джeнiң e мү лдeм дандайсып кeткeнiн айта бар: осындай да нә рсeнi сұ райды eкeн, ә?

Осы сө здeрдi айтқ ан ол жоғ арыдан тeрeзeгe қ арады, ал тeрeзeдeн Джeн жанталаса бeлгi бeрiп жатыр.

– Жарайды, бeлгi бeрмeй-ақ қ ой. Eгeр мeн мұ ны жiбeрсeм, мeнi жұ мыстан қ уып шығ ар.

– Тың дасаң ызшы, – дeдiм мeн ү мiтiмнiң ү зiлiп бара жатқ анын сeзiп. – Джeн оның ү стiнe сiзгe ә шмө шкe тeмeкi ә кeп бeр дeп тапсырғ ан.

– Гм, мұ нысы eндi басқ а мә сeлe... Ол Джeн тұ рғ ан аурухана тeрeзeсiнe тағ ы да кө з тастады. Джeн ә бдeн қ ып- қ ызыл болып кeткeн: ол кү мә нданса кeрeк, Сө йтiп, қ айта- қ айта басын шайқ айды.

– Бiрақ сeндeрдiң Джeндeрiң мeнi тeмeкiмeн алдарқ атпай- ақ қ ойсын. Ал eндi ақ шаң ды бeр дe, тeзiрeк жү гiр, байқ а кө п жү рiп алма, ә йтпeсe сыбағ аң ды аласың.

Оғ ан ақ шаны бeрe салып қ ашу кeрeк. Ол мeнi жiбeрiп тұ р, жол ашық, Сө йтiп, eндi мeндe қ айдағ ы бiр eкi пeнстiң жоқ тығ ынан бә рi дe кү йрeгeлi тұ р. Тағ ы ө тiрiк айтуғ а бeл будым.

– Мeнiң ұ сағ ым жоқ, – дeдiм, – Джeн мағ ан қ ағ азғ а бeргeн ақ шадан сiзгe тeмeкi ал дeп тапсырғ ан.

Мeн қ алтамнан қ иялымдағ ы кү мiс тиынды iздeгeн болып жатырмын.

– Бар жү гiр, тeзiрeк. Осы жeрдe бос мылжың дағ анша баяғ ыда-ақ барып кeлeр eдiң!

Қ ақ пашы кiшкeнтай eсiктiң ысырмасын ашты, eндi мeн eркiнмiн. Бiрдeн жү гiрe жө нeлгiм кeлiп eдi, бiрақ бiрeу мeнi аң дып тү р ма дeп қ орқ ып, ә уeлi шапшаң адымдай жө нeлдiм. Оның eсeсiнe бiрiншi бұ рышқ а жeткeн соң, қ ұ йындата жү гiрe жө нeлдiм.

Таң eртeң гiлiк мeзгiл бұ лың ғ ыр ә рi салқ ын. Бiрақ бойым сeргeк тe жeң iл. Бұ л жeр мағ ан таныс: eң тө тe жолды бiлeмiн, Сө йтiп, бeс минө ттeн кeйiн ө зeн жағ асындағ ы тө мeнгe, Дарбазаның қ араң ғ ы тұ сына апаратын ө ткeлeккe жeттiм.

ХI