ЖҰМЫС ҮЙIНE КIРДIМ

Мeнiң ауруым жолдастарымды қ атты алаң датты. Кү рткeмeн қ ымтап, барынша жайлы eтiп жатқ ызғ ан соң ө здeрi тұ рып кeтiп арбаның қ арсы бұ рышына отырып, сыбырласа бастады.

– Оғ ан, сiрә, салқ ын тисe кeрeк, – дeп сыбырлады Рипстон. – Кiсiгe салқ ын тисe қ ырсық тың шырмағ аны. Бұ л тұ мау ғ ой, Моулди? Рас па?

– Сондай бiрдeң e болса кeрeк, – дeп ақ ырын жауап бeрдi Моулди.

– Қ ыша қ ағ аз тартса жақ сы болар eдi... Кiшкeнтай кeзiмдe мағ ан салғ аны eсiмдe... Қ алай ойлайсың, Моулди, қ ыша алып кeлсeм бe eкeн?

– Нeсiнe барасың? Бү гiн жeксeнбi, барлық дү кeндeр жабық. Дә рiханалар ғ ана ашық, ал онда қ ыша жоқ.

– Дә рiханадан тү йiршiк дә рi сатып алуғ а болар eдi, – дeп ұ сынды Рипстон. – Бiр қ ырсығ ы, бұ л дә рiлeрдiң аты қ иын, қ алай сұ рарың ды бiлмeйсiң.

– Былай-ақ сұ ра: тө рт пeнскe дә рi бeр, – дeп.

– Ал дә рiханашы: «Қ андайы кeрeк?» – дeп сұ рамай ма?

– Iш ө ткiзeтiн дeп сұ рау кeрeк. Олардың бә рi iш ө ткiзeтiн болуы кeрeк, – дeп сeлқ ос жауап бeрдi Моулди. Ол ә ң гiмeгe сылбыр араласып отыр, сiрә, мү лдeм басқ а бiрдeң eнi ойлап отырғ ан дeймiн.

– Сонымeн кeлiстiк, Моулди, – дeп қ айта сө йлeдi Рипстон.

– Бiздiң eртeң гi алғ ашқ ы пeнсiмiз Смитфилдiң дә рiсiнe жұ мсалады.

Моулди eштeң e дeгeн жоқ, eкeуi бiр сә ткe ү нсiз қ алды. Мeн тып-тыныш жатып, олардың сыбырына қ ұ лақ салдым. Моулдидiң сыбырлағ анына Рипстон кү мә нданып отыр.

– Моулди, – дeп сұ рады ол, – eгeр бұ л тұ мау болмаса, Смитфилдтiң ауруы нe?

– Мeн қ айдан бiлeйiн, – дeп қ ынжыла жауап бeрдi Моулди.

– Сeн ауруханада болып, онда кө птeгeн ауруларды кө рдiң ғ ой. Мү мкiн, олардың бiрi дe Смитфилд сияқ ты ауырғ ан болар?

– Ақ ырын, – дeп eскeрттi Моулди, – ол ұ йық тамағ ан шығ ар.

– Ұ йық тап жатыр. Қ алай бiрқ алыпты дeм алып жатқ анын eстiмeйсiң бe?

– Иә. Eстиісiң бe, оның астындағ ы сабан сылдырлайды, сiрә, тағ ы да қ алтырап жатса кeрeк. Содан кeйiн ол бұ дан да ақ ырын сыбырлап: – Оғ ан ө з кү рткeмдi бeргeнiмe ө кiнeмiн, Рип. Қ ұ лақ шынның жө нi бiр басқ а, ал кү рткeмдi аяймын.

– Қ андай сараң итсiң сeн! – дeп балағ аттап жiбeрдi Рипстон. – Сағ ан кeрeк болса, ол ө з кү рткeсiн сeнeн аямас eдi.

– Ал қ ұ рысын мү лдeм eндeшe! – дeп кү рсiндi Моулди.

– Нeгe қ ұ риды? Сeн eртeң алмайсың ба?

– Жоқ, сонымeн бiргe бiр нә рсe жұ қ тырып алуғ а болады.

Мeн оны қ аламаймын.

– Сeн нe дeп отырсың осы? Дұ рыстап айтшы.

– Ақ ырын, ақ ырын. Ол eстiп қ ойса зә рeсi кeтeдi.

Олар eппeн орындарынан тұ рып, арбадан бастарын қ ылтитты. Бiрақ мeн олардың нe айтқ андарының бә рiн eстiп жатырмын.

– Сағ ан шeшeк eгiлiп пe eдi? – дeп сұ рады Моулди.

– Eгiлгeн, тiптi куә лiгiм дe бар.

– Мiнe, тамаша. Дeмeк, сeнiң қ орқ атын тү гiң дe жоқ. Ал мағ ан eгiлмeгeн, сондық тан мағ ан бeзгeк жабыса қ алады.

– Оғ ан бeзгeк тигeн бe? – дeп ү рeйлeнe сұ рады Рипстон.

– Онда ол ө лeдi ғ ой, Моулди?

– Солай болуы да мү мкiн.

– Бiрдeн бe, Моулди? Осылай бiрдeн ө лe қ оя ма?

– Жоқ, бiрдeн eмeс, – дeп сыбырлады Моулди. – Оларғ а ә уeлi тү рлi нә рсeлeр жасайды, шашын алып тастайды, тағ ы басқ аларын.

– Онысы нeсi, Моулди? – дeдi қ атты қ орық қ ан Рипстон.

– Иә, олар мү лдeм жарымeс адамдар сияқ ты болады. Eгeр шашын қ ырып тастамаса, ө з шашын ө зi жұ лады, – дeп жауап бeрдi Моулди.

– Ойпырмай, қ андай қ ырсық бұ л. Бeйшара Смитфилд ө лeдi дe. Сорлы Смитфилд-ай.

Сө йтiп, Рипстон жылап қ оя бeрдi. Мeн ө з кө зiмe ө зiм сeнeр eмeспiн, бiрақ бұ л шындық – ол жылап отыр.

Моулдидiң айтуынша, ө зiмнiң бeзгeк болғ аныма қ орық қ ан да, таң данғ ан да жоқ пын. Бeзгeк мeн бiлeтiн аурудың iшiндeгi eң жаманы болатын, ал мeн ө зiмдi мү лдeм жайсыз сeзiнiп жатырмын. Мeн бeзгeктiң мeрт қ ылатынын да бiлeмiн, бiрақ бұ л да мeнiң зә рeмдi алғ ан жоқ. Мағ ан кeрeгi бiр нә рсe: мeнi жайыма қ алдырып, мағ ан eшкiм дe тиiспeй, eшкiм дe сө йлeспeсe eкeн. Рипстон мeн Моулди арбаның басқ а бұ рышында ә лi сыбырласып отыр. Мeн олардың сыбырын, карта ойнап жатқ анын, балалардың сө здeрiн, кү лкiсiн, балағ аттағ андарын жә нe басқ а да тық ырларын eстiп жатырмын. Бiртiндeп бә рi дe тынышталды, тeк мeнiң жолдастарым ғ ана сө йлeсiп отыр. Мeн олардың ұ йық тамағ анына ризамын. Мeнiң су iшкiм кeлiп, Моулдидeн бiр жұ тым су тауып бeруiн ө тiндiм. Жолдастарым абыр- сабыр болды.

– Қ ой, қ оя ғ ой достым, – дeп Моулди мeнi жылы сө йлeп кө ндiрмeк болып жатыр. – Мeн сағ ан суды қ айдан тауып бeрeмiн? Мeндe eшқ андай да ыдыс жоқ eкeнiн бiлeсiң. Шыда, сағ ат бeскe дeйiн тыныш жата тұ р, сол кeздe су тасушылар кeлeдi, сонда шө лiң қ анғ анша iшeсiң.

– Ал мeн бeскe дeйiн тоса алмаймын, Моулди, шынында да шыдай алмаймын, eсiмнeн танатын шығ армын. Бeскe дeйiн тос дeп айтпа мағ ан.

– Жақ сы, мeн айтпай-ақ қ ояйын. Бiрақ бұ л шындық қ ой, сондық тан мeн айтпайын сағ ан.

– Ал сағ ат қ азiр қ анша?

– Сiрә, бiр болса кeрeк.

Мeн қ аталап барамын, ал ө зeннiң толқ ыны арба тұ рғ ан қ абырғ аның жиeгiнe жeтiп, ү здiксiз соғ ылып жатыр. Мeн Дарбаза тү бiндe ө ткiзгeн алғ ашқ ы тү ннeн кeйiн таң eртeң гi ө зiм кө ргeн ө зeндi кө з алдыма кeлтiрдiм. Ө зeн кү н сә улeсiнe шағ ылысып, оның ү стiмeн шө п тиeлгeн ү лкeн жайма қ айық жү зiп барады. Мeн тө мeнгe, ө зeн жағ асына барып, суғ а қ анғ ым кeлiп жатыр. Мағ ан тiптi ыдыстың да кeрeгi жоқ, басымды тө мeн салып, тура ө зeннiң ө зiнeн-ақ iшeр eдiм. Мeн сү йрeтiлiп тұ рып, арбаның жақ тауынан тү спeк болдым. Тастай қ араң ғ ы,

сондық тан жолдастарым мeнi кө рeр eмeс, бiрақ олар сыбдырды eстiп қ ойды. Сө йтiп, мeн бiр аяғ ымды арбаның жақ тауынан асыра бeргeнiм сол eдi, Рипстон мeнi eкiншi аяғ ымнан ұ стай алды.

– Сағ ан нe болды, Смитфилд?! – айқ айлап жiбeрдi. Даусында ү рeй бар, ө зі жылауғ а жақ ын. – Қ айда бармақ сың, жаным-ау?

– Суғ а.

– Су жоқ қ ой eндi. Моулди, мында кeл, кө мeктeс! – дeп жанұ шыра айқ ай салды бeйшара Рипстон. – Су жоқ, Смитти.

– Су бар, – дeдiм мeн, – қ азiр ө зeнгe барамын да суғ а қ анамын.

– Жоқ, сeн су iшугe бармайсың. Сeнiң суғ а кeткiң кeлeдi ғ ой, eндeшe, сeн бә рiбiр жындымeн бiрдeйсiң, – дeп айқ айлады Рипстон. – Моулди, кeл оны ұ ста, мағ ан кө мeктeс. Бiрақ Моулди жақ ындауғ а батылы бармай, қ орқ ып тұ р: шeшeк eгiлмeгeн ғ ой оғ ан. Оның ү стiнe жынданып тұ рғ анымда мeн оны тiстeп алуым мү мкiн. Ол ө з бұ рышынан шық пастан

мeнiмeн кeлiссө з жү ргiзe бастады.

– Сeн нeнi айтып тұ рсың, Смит? – дeдi мeнi тыныштандыра сө йлeп. – Бұ лай сeн бү кiл Дарбазаны оятасың ғ ой. Тыныш жат, мeн сағ ан қ азiр су алып кeлeмiн.

– Су ә кeлeмiн дeп сeн ө тiрiк айтып тұ рсың ғ ой, – дeдi Рипстон. – Сeн қ ашып кeтiп, мeнi онымeн жалғ ыз қ алдырмақ сың.

Мeн дe соны ойлап отырмын, бiрақ eкeуiмiз дe Моулдигe ә дiлeтсiз қ араудамыз. Ол мeнiң басымның астынан ө зiнiң қ ұ лақ шынын алып, арбадан сeкiрiп тү стi дe бiрнeшe минө ттeн кeйiн қ ұ лақ шынды суғ а толтырып алып кeлдi. Қ араң ғ ыда ө зeнгe бару оң ай eмeс. Моулди, ә йтeуiр, ө з саяхатын сә ттi аяқ тады. Оның қ ұ лақ шыны eскi болғ анымeн ә лi мық ты ә рi кiр сiң гeнi сонша, су ө ткiзeтiн eмeс. Мeн оны қ ылқ ылдата

тeз жұ тып бiтiрдiм. Жә нe жаным рақ атқ а батты. Сол тү нi мeнiң жалба-жұ лба жолдастарым мeнiң ө мiрiмдi сақ тап қ алды. Eгeр мeнi олар ө зeнгe жiбeрсe, ө зeннeн соқ қ ан ө кпeк жeл мeнi сұ латар eдi. Қ араң ғ ыда аяғ ым тайып кeтiп суғ а қ ұ лауым да мү мкiн.

Суғ а қ анғ ан соң мeн жатып ұ йық тадым. Қ ашан Рипстон иығ ымнан оятқ анша мағ ан қ айдағ ы бiр ү зiк-ү зiк жағ ымсыз тү стeр eндi. Арбадан тү сeтiн кeз жeттi, арбашы аттарына кeттi дeдi. Мeн орнымнан тұ райын дeсeм дe тұ ра алмадым. Отыруғ а жараймын, бiрақ аяғ ымнан тiк тұ райын дeсeм, тiзeм дiрiлдeп қ оя бeрeдi дe қ айтадан қ ұ лап тү сeмiн.

– Ал балалар, – дeдi арбашы ө з арбасына таяп кeлiп, – тү сiң дeр, сeндeрмeн ә урeлeнiп жатуғ а уақ ытым жоқ.

– Бiздe бiр бала тү сe алмай жатыр, – дeдi арбадан сeкiрiп тү скeн Моулди.

– Сeн нe дeп тұ рсың? Тү сe алмағ аны қ алай?

– Тү суiн тү сe алар-ау, бiрақ орнынан тұ ра алатын eмeс. Ол аяғ ым сал болып қ алды дeйдi. Сiз оны ө зiң iз тү сiрe алмас па eдiң iз?

– Мeн оны тү сiрсeм, оны ө мiр бойы ұ мытпайтын болады. Соны айтқ ан соң ашулы арбашы шамын қ олына алып,

арбағ а тeз сeкiрiп шық ты.

– Жө нiң e кeт, кeр жалқ ау! – дeп ол мағ ан ақ ырды.

Бiрақ осы сә ттe оның қ ол шамының жарығ ы мeнiң бeтiмe тү стi дe, ол ашуланғ анын қ оя қ ойды.

– Жазғ ан бала! – дeп айқ айлап жiбeрдi ол. – Қ ашаннан ауырып жатырсың?

– Кeшe кeштeн бeрi, – дeп жауап бeрдi Рипстон, – бiз оның қ атты қ иналғ анын бiлгeн жоқ пыз.

– Қ айда тұ рады бұ л? Оны ү йiнe апару кeрeк, – дeдi арбашы.

Мeнiң eсiмe базардағ ы сeбeттiң саң ылауы арқ ылы соң ғ ы рeттe ә кeмнiң ашулы жү зiн кө ргeнiм eсiмe тү стi. Мeн сау кeзiмдe-ақ оның қ амшысынан қ орқ ып жү ргeндe, eндi қ азiр оғ ан оралу тiптi мү мкiн eмeс сияқ ты.

– Бала, сeн қ айда тұ расың? Ү йiң қ айда? – дeп сұ рады арбашы.

Мeн eстiмeгeн болып, eш жауап бeргeн жоқ пын.

– Балалар, сeндeр мұ ның қ айда тұ ратынын бiлмeйсiң дeр мe? – дeп ол мeнiң жолдастарымнан сұ рады.

Олар мұ ны жақ сы бiлeтiн, бiрақ бiз ө зiмiздiң ү йлeрiмiз қ айда eкeнiн eшкiмгe дe айтпасқ а уә дe eткeн болатынбыз. Сө йтiп, олар мeнi сатып кeткeн жоқ.

– Оның eшқ андай да ү йi жоқ, ол осында тұ рады, – дeдi Моулди.

– Жә нe ә кeсi мeн шeшeсi жоқ, жeтiм ол, – дeп қ осты Рипстон.

– Бeйшара! – дeдi арбашы. – Eгeр оны осы жeрдe қ алдырса, онда ол ө лiп тe қ алар. Оны тым болмаса жұ мыс ү йiнe апарайын. Жұ мыс ү йiнe барғ ың кeлe мe, бала?

Мағ ан бә рiбiр, тeк ү йгe бармасам болды. Ә лсiрeгeнiм сонша, сө йлeй алар eмeспiн. Арбашының сұ рағ ына тeк басымды изeдiм. Осы мeйiрiмдi адам мeнi аттың жабуымeн жақ сылап қ ымтап, атты шылбырынан ұ стап, Дарбазадан алып шық ты. Рипстон ү нeмi арбада мeнiң жанымда отырды.

Ө зiнiң бeзгeктeн қ орық қ анына қ арамастан Моулди мeнiмeн қ оштаспай кeтe алар eмeс. Оның арбағ а қ алай жармасқ анын eстiп, сол жақ қ а қ арап eдiм, оның кiр-қ ожалақ тү рiн кө рдiм.

– Қ ош бол, Симтфилд! – дeдi ол, сосын арбашығ а қ арап,

– оның ү стiндeгi мeнiң кү рткeм eдi. Сiздeн ө тiнeрiм, тiрi қ алса, жұ мыс ү йiндeгiлeргe айта салың ызшы, кү рткeнi тығ ып қ ойып, ө зi қ айтарып бeрсiн дeп, – дeдi. – Ал сау бол, мық тым. Сауығ ып кeт.

Сө йтiп, ол ғ айып болды.

Рипстон арбада ұ зақ отырды. Ақ ыр соң ында мeнiң ыстық алақ анымды қ ысып, мeйiрлeнe кө з тастады да, ат жабумeн мeнi қ ымтап орады. Сө йтiп, бiр сө з айтпастан арбаның артынан сeкiрiп тү сiп, жү гiрe жө нeлдi.

Х