Ықты тоқтатушы болып бөлінеді.

Қ ұ қ ық тық қ атынасқ а қ атысушылардың еркіне байланысты:

- оқ иғ а;

Рекет болып бө лінеді.

Оқ иғ а қ ұ қ ық тық қ атынастың пайда болуына, ө згеруіне немесе тоқ татылуына ә сер ететін, адамдардың еркінен тыс ө тетін заң дық факт. Оғ ан баланың туылуы, тө тенше оқ иғ алар т.б. жатады.

Ә рекет қ ұ қ ық тық қ атынасқ а тү суші субъектінің еркіне байланысты болады да екіге бө лінеді: қ ұ қ ық тық жә не қ ұ қ ық қ а қ арсы. Қ ұ қ ық тық ә рекеттің ө зі екіге бө лінеді: заң дық актілер жә не заң дық ә рекет. Заң дық акт белгілі бір заң дық нә тижелерге жетуге бағ ытталғ ан ә рекет. Заң дық ә рекет жанның ой-пиғ ылынан тыс заң дық нә тижелердің пайда болуына ә келетін ә рекеттер.

Ық қ а қ арсы ә рекеттер қ ылмыстық, азаматтық, ә кімшілік, тә ртіпшілік болады.

Кейде қ ұ қ ық тық қ атынастың пайда болуына, ө згеруіне немесе жойылуына бір факті аздық етеді, бұ ндайда заң дық қ ұ рам ә рекет етеді.

Ық ты жү зеге асыру

Қ ұ қ ық тық қ оғ амда халық бір жағ ынан, ал мемлекет екінші жағ ынан ө з тарапынан қ ұ қ ық нормаларының талаптарын орындауғ а міндеттеме алады. Осы тұ рғ ыдан алғ анда қ ұ қ ық ты іске асыру мә селесі екі жақ ты сипатқ а ие болады жә не оны қ арастыру екі бағ ытта жү ргізіледі. Бірінші бағ ыты мемлекет органдары мен лауазымды тұ лғ алардың тарапынан қ ұ қ ық қ а мойын сұ нумен анық талса, екінші бағ ыт азаматтар мен олардың ұ йымдары мен бірлестіктері ә рекетінде қ ұ қ ық ты іске асырумен ерекшеленеді.

Соң ғ ы нә тиже ретіндегі қ ұ қ ық ты іске асыру белгілі бір ә рекет жасау немесе одан бас тарту талабы мен нақ ты жасалғ ан ә рекеттер арасында толық сә йкестікке жетуді білдіреді. Қ ұ қ ық ты іске асыру арқ ылы заң шығ арушы мү дделі болғ ан нә тижеге, пайдалы мақ сатқ а жетуге болады. Ә рине мақ сатқ а жету қ ұ қ ық ты іске асыру ауқ ымынан тыс болады, дегенмен де қ ұ қ ық танушыны заң талап еткен ә рекеттер қ ызық тырады.

Ү рдіс ретіндегі қ ұ қ ық ты іске асыру объективті жә не субъективті жақ тарымен сипатталады. Объективті жағ ынан ол белгілі кезектілікпен анық талғ ан қ ұ ралдармен жә не анық талғ ан мерзімде ә рі орында қ ұ қ ық нормаларында кө рсетілген заң ды ә рекеттерді жетілдіруді білдіреді. Субъективті жағ ынан қ ұ қ ық ты іске асыру субъектінің жү зеге асырылатын қ ұ қ ық тық талаптарғ а қ атынасымен, нұ сқ алынғ ан ә рекеттерді жасау сә тіндегі оның еркімен сипатталынады. Ол қ ұ қ ық ты іске асыруғ а ө з еркімен, мү дделілігімен баруы немесе жағ ымсыз салдардан қ орық қ андық тан баруы мү мкін. Бастысы – ә рекет тү ріне, оны жасаудың орны мен уақ ыты шарттарына қ ойылатын талаптарды мү лтіксіз орындау болып табылады. Міндетті шарттардың біреуін бұ зуғ а жол берілетін болса, қ ұ қ ық ты іске асыру болмағ ан деп саналады.

Ық теориясында қ ұ қ ық нормаларын іске асырудың ә р тү рлі нысандары танылғ ан. Қ ұ қ ық нормасының мазмұ нымен негізделген қ ұ қ ық ты іске асыру ә рекетінің сипатына байланысты тө рт нысан танылғ ан: қ ұ қ ық ты сақ тау, орындау, пайдалану жә не қ олдану.

Сақ тау арқ ылы тыйым салушы нормалар іске асырылады, бұ л нысанның мә ні – тыйым салынғ ан ә рекетті жасаудан бас тарту болып табылады. Субъектінің ә рекеті пә стігімен айқ ындалады немесе қ азақ шаласақ «сен тимесең, мен тимен» қ ағ идасына сү йенеді деуге болады.

Орындау керісінше субъектіден міндеттеуші қ ұ қ ық тық нұ сқ ауларды жү зеге асырумен байланысты болатын белсенді ә рекеттерді талап ететін іске асыру нысаны болып табылады. Бұ нда субъект ө зіне жү ктелген белсенді ә рекетке деген міндеттілікті атқ арады.

Қ ұ қ ық ты пайдалану субъектінің ө кілеттілігін жү зеге асыруғ а бағ ытталғ ан, сондық тан да бұ нда оның ерік-жігеріне байланысты белсенді мінез-қ ұ лық та, пә с ә рекет те жасалуы мү мкін. Қ ұ қ ық ты пайдалану - рұ қ сат беруші нормалардан бастау алатын мү мкіндіктерді жү зеге асырудан кө рінетін қ ұ қ ық ты іске асыру нысаны. Ол азаматтардың қ ұ қ ық тарын қ орғ ауы, меншік объектілеріне заң дық жарлық ету қ ұ қ ығ ы, сайлау қ ұ қ ығ ын пайдалануы тү рінде кездеседі.

Расын айтқ анда қ ұ қ ық ты іске асыру туралы оны орындауғ а қ атысты ғ ана айту жө н. Бұ нда ө зге қ ұ қ ық тық қ ұ ралдармен бірге кепілдендірілген нә тижелерге жетуді қ амтамасыз ететін заң дық нормаларда танымал ә рекет тә ртібі қ алыптастырылады, олар соң ынан нақ ты, тікелей мағ ынасында фактілі қ атынастарғ а ауысуғ а, яғ ни ө мірде жү зеге асырылуғ а тиісті.

Қ ұ қ ық тық жү йенің терең іне бойлайтын пайдалану жә не сақ тау тә різдес қ ұ қ ық ты іске асыру нысандарына жү гінсек алдымен анық талғ ан тұ жырым дә лелдене тү седі. Бұ л тұ рғ ыда қ ұ қ ық реттеуші жә не тиімді қ орғ аушы ә леуметтік механизм ретінде кө рінеді. Ол жоғ арғ ы дең гейдегі ұ йымдастырушылық қ а сү йене отырып, экономикалық, жалпы ә леуметтік заң дылық тардың қ ызметін кө рсететін қ ұ қ ық тық ә рекет жасауғ а барынша мү мкіндік беріп, оны кепілдендіруі қ ажет. Жә не оның қ ызметі адам, олардың ұ жымы ә рекетін, қ ажеттіліктері мен мү ддесін экономикалық, жалпы ә леуметтік, соның ішінде психологиялық кө термелеудің, реттеудің барлық жү йесімен терең, біртұ тас ө зара байланыс пен ө зара ә рекеттестікте болуымен сипатталады. Міне, осы тұ рғ ыда қ ұ қ ық тық нысанды дамытудың, оның мү мкіндіктері мен қ орларын пайдаланудың, қ ұ қ ық тың ролін қ оғ амдағ ы ә леуметтік, материалдық, рухани жә не ө зге реттеушілер кешенімен ү йлестіре отырып кө терудің анық жолы кө рінеді. Қ ұ қ ық қ а осындай кө зқ арас оғ ан қ арапайымдатылғ ан тү сінік беру мен оның ролін жө нсіз кө теру тә різдес ә рекеттердің алдын алып, қ оғ ам ө міріндегі қ ұ қ ық тың шынайы қ ұ ндылығ ын ашуғ а, оның ә леуметтік қ атынастар жү йесіндегі заң ды ролін анық тауғ а мү мкіндік береді.

Қ ұ қ ық тық реттеу ү рдісіне оның соң ғ ы сатысында, ал кейбір жағ дайларда қ ұ қ ық тық қ атынастар пайда болғ ан кезде қ ұ қ ық ты қ олдану қ осылады. Қ ұ қ ық қ олдану - қ ұ зіретті органдардың нақ ты ө мірлік жағ дайларғ а қ атысты қ ұ қ ық нормаларын жү зеге асыруындағ ы мемлекеттік-биліктік ұ йымдастырушы ә рекеті. Қ ұ қ ық қ олдану қ ұ қ ық шығ армашылық тан кейінгі екінші маң ызды, қ ұ қ ық тық реттеуге мә нді ық палы бар фактор. Қ ұ қ ық шығ армашылық органдары қ ұ қ ық тық жү йеге қ оғ амдық қ атынастарғ а қ атысушылардың мінез-қ ұ лқ ының жалпы бағ дарламаларын енгізсе, қ ұ қ ық қ олдану органдары басталғ ан реттеуді ә рі қ арай қ ағ ып алып кетіп, заң дық нормаларды ө мірге енгізуді қ амтамасыз етеді.

Қ ұ қ ық қ олдануды туындататын жағ дайлар ішінде қ ұ қ ық тық қ атынастардың пайда болуымен байланысты тү рлері де бар. Бірақ басым тү рде қ ұ қ ық қ олдануды анық тайтын жағ дайлар оның басты функциясын – қ ұ қ ық тық реттеу ү рдісінде мемлекеттік-биліктік қ амтамасыз етілу ә рекетінің қ ажеттілігін кө рсетеді. Ал бұ л жағ дайлар ө з сипатына байланысты қ ұ қ ық тық реттеу ү рдісінде мемлекеттік мә жбү рлеуді пайдалануды талап етеді. Жалпы алғ анда тарих мемлекеттік бұ йырымдарды іске асыруғ а адам еркін кө ндірудің екі негізгі қ ұ ралын таниды: ол марапаттауғ а уә де ету жә не белгілі бір қ ұ ндылық тардан айырумен қ орқ ытып, мә жбү рлеу.

Ық тық мемлекетте жазалаушы жә не мә жбү р етуші шаралардың аймағ ы мен кө лемі кү рт ө згереді де, қ ұ қ ық тық нұ сқ аулардың «ө зін-ө зі қ амтамасыз етуіне» мү мкіндіктер ашылады.

Қ ұ қ ық қ олданудың ерекше белгілері:

- қ ұ зіретті мемлекеттік органдармен (сот, ә кім) қ олданылады;

- биліктік сипатта болады;

- сатылардан тұ рады: істің фактілі жә не заң ды негізін табу, шешім қ абылдау;