Ықтық мінез-құлық, құқықбұзушылық және заңды жауапкершілік

Адам ә рекеті заң тұ рғ ысынан ү ш тү рлі болуы мү мкін: қ ұ қ ық тық, қ ұ қ ық қ а қ арсы, заң ды бей-жай /қ ұ қ ық тық салдары болмайды, қ ұ қ ық тұ рғ ысынан бағ аланбайды/. Қ ұ қ ық тық мінез-қ ұ лық - қ ұ қ ық нормасында кө рсетілген, мемлекетпен кепілдендірілетін жә не қ орғ алатын, қ оғ ам мү ддесі тұ рғ ысынан қ ажетті жә не мү мкін болатын қ ұ қ ық субъектілерінің ә рекеті.

Белгілері:

1/ Ә леуметтік маң ыздылығ ының болуы, қ оғ амдық мақ сат, мү дделерге сай келеді /мазмү ндық жағ ы/.

2/ Жеке тұ лғ аның санасы мен еркіне бағ ынышты /субъектілік жақ /.

3/ Заң мен белгіленген кө лемде болады /формалды жағ ы/.

4/ Мемлекетпен қ орғ алады.

5/ заң дық салдар туындатады.

Қ ұ қ ық қ а сай ә рекеттердің тү рлері:

1) Ә леуметтік белсенді, пайдалы ә рекет /қ ұ қ ық тық сана мен мә дениеттің, жауапкершіліктің жә не еріктіліктің ең жоғ арғ ы дә режеде болуы/.

2) Конформистік ә рекет /тұ лғ аның сыртқ ы жағ дайлар мен ө згелерге бейімделуінің нә тижесі; терең жә не жан-жақ ты сезінусіз орындау/.

3) Маргиналды ә рекет /қ орқ ынышқ а немесе жеке есепке негізделген ә рекет/.

Қ ұ қ ық бұ зушылық - заң ды жауапкершілік тудыратын деликт қ абілетті адамдардың кінә лі, қ ұ қ ық қ а қ арсы ә рекеті. Белгілері:

1) Іс-қ имыл /ә рекет немесе ә рекетсіздік/;

2) Кінә;

3) Қ ұ қ ық қ а қ арсылық;

4) Қ оғ амғ а зияндылық, зиянды нә тиже;

5) Іс-қ имыл мен зиянды нә тиженің арасындағ ы себепті байланыс;

6) заң ды жауапкершілік.

Қ ұ қ ық қ а қ арсылық пен қ оғ амғ а зияндылық - негізгі объективті белгі болып табылады. Қ ұ қ ық пен қ ұ қ ық қ а қ арсылық ажыратады. Қ оғ амғ а зияндылық - адамзат қ оғ амының қ ұ ндылық тарына қ ол сұ ғ ады, жеке жә не қ оғ амдық мү ддеге зиян келтіреді. Ол типтілігі, кең таралғ андығ ымен де қ оғ амғ а зиянды.

Қ оғ амдық қ арсылық 2 жақ ты: 1/ қ оғ амғ а зиянды /қ ауіпті/ ә рекет заң мен ресми тү рде қ ұ қ ық қ а қ арсы деп танылуы керек. Қ ұ қ ық қ а қ арсылық қ оғ амғ а зиянды ә рекеттің объективті формасы /сыртқ ы жағ ы/; 2/ қ ұ қ ық қ а қ арсылық қ ұ қ ық бұ зушылық тың объективті жағ ы. Объективті болу себебі: қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ қ ық тағ ы мә ндікке зиян келтіреді, яғ ни қ оғ амдық қ ұ рылым негіздеріне, адам жә не азамат қ ұ қ ық тарына қ ол сұ ғ ады. Заң дық форма мен ә леуметтік мазмұ н арақ атынасы мынадан кө рініс табады:

1/ заң дық форма қ ұ қ ық бұ зушылық ретінде қ оғ амғ а аса қ ауіпті жә не зиянды ә рекетті бекітеді. Бұ нда қ оғ амғ а қ ауіптілікпен зияндылық пен қ атар тікелей топтық - саяси мү дде де ү лкен роль атқ арады. Сондық тан ә леуметтік мазмұ нғ а сә йкес; 2/ заң дық форма қ ылмысты анық тау барысында салыстырмалы дербестік кө рсетеді; 3/ экономикалық саладағ ы ә леуметке қ арсы кө ріністерді бекітуде заң дық форма ү лесі аз. Бірақ ол оның ә леуметтік мә ніне сай келеді; 4/ Мемлекеттік-саяси, ә кімшілік қ атынастар аймағ ында заң дық бекітілуге тиісті билікті қ олдау міндеті жатады.

Ық бұ зушылық 4 қ ұ рамдас бө ліктен тұ рады: субъект, объект, субъективті жақ, объективті жақ.

Ық бұ зушылық тың объектісі – қ ұ қ ық қ а қ арсы жә не қ оғ амғ а зиянды ә рекет бағ ытталғ ан қ оршағ ан ортаның қ ұ былыстары. Объект ү шке бө лінеді: текті объект, онда қ оғ амдық қ атынастардың барынша ү лкен тобы қ арастырылады; тү рлі объект /адам ө мірі, денсаулығ ы, мү лкі, намысы т.б./ жә не тікелей объект болады /ол қ ылмыс нақ ты бағ ытталғ ан қ ұ былыс/.

Қ ұ қ ық бұ зушылық тың объективті жағ ы қ ұ қ ық қ а қ арсы жә не қ оғ амғ а зиянды ә рекеттің анық талғ ан актісі ретінде сипаттайтын элементтерінен қ ұ ралады. Оғ ан ү ш тү рлі элемент кіреді:

- ә рекет немесе ә рекетсіздік;

- зиянды нә тиже;