Тәжірибелік сабақтың тақырыбы №15

Радиационды барлау қ ұ ралдары. Радиоактивті сә улеленуді бақ ылау қ ұ ралдарын қ олдану.(Дозиметрлік бақ ылау)

Мақ саты: Радиационды барлау қ ұ ралдары мен радиоактивті сә улеленуді бақ ылау қ ұ ралдарын қ олдануды ү йрену.

Осы заманғ ы барлық дозиметрлік приборлар иондық ә діс негізінде жұ мыс істейді.

Дозиметриялық бақ ылаудың қ ұ ралдары екі тобына болінеді

1. дозаның қ уатын сандық ө лшеуге арналғ ан дозиметрлер;

2. радиоактивті ластануды тез табу ү шін қ олданылатын радиометрлер немесе сә улеленудің индикаторлары.

ДРГЗ-04 дозиметрі энергетикалық 0, 03-3, 0 МэВ диапазонында гамма жә не рентгендік сә улеленуді ө лшеу ү шін қ олданылады. Қ ұ ралдардың шкаласы микрорентген/сек (мкР/с) градуирленген.

ДКС-0, 4 дозиметрі энергетикалық 0, 5-3, 0 МэВ диапазонында гамма жә не бетта сә улеленуді ө лшеу ү шін қ олданалады.

Ө неркә сіп халық ү шін арналғ ан тұ рмыстық дозиметрлерді шығ арады, мысалы «Мастер-1» тұ рмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі.

Дозиметрлік бақ ылау аспаптарының жұ мыс істеу принцптері. Радиациялық барлау. Радиациямен ластанғ ан аймақ та ІҚ Ж жү ргізудің тиімділігі кө бінесе сол жерде болғ ан радиациялық жағ дайдың нақ ты мә ліметтеріне байла­нысты. Осы мақ сатпен келесі міндеттерді шешетін радиациялық барлау жү ргізіледі:

· жергілікті жерде жә не ауаның жерге жақ ын қ абатының радиоактивті затпен ластануын табу жә не бұ л туралы жұ мыс басшысына ақ парат беру;

· қ ұ рылым жылжитын бағ ыттағ ы гамма – сә улелену мө лшерінің кү штілігін анық тау жә не радиоактивтілікпен ластанғ ан аймақ тың шекарасын белгілеу;

· ластанғ ан участкелерді игеру ү шін айналып ө ту жолдарын (қ ажет болғ ан жағ дайда) іздеу;

· радиациялык жағ дайдың ө згеру динамикасына бақ ылау жасау;

· судан, азық – тү ліктерден, ө сімдіктерден, топырақ тан, объектілерден, техникалардан, мү ліктерден сынама алу жә не оларды зертханағ а жіберу;

· метрологиялық бақ ылау;

· радиоактивтіліклен ластанғ ан аймақ тан шық қ аннан кейін қ ұ рылымның жеке қ ұ рамына дозиметриялық бақ ылау жү ргізу.

Радиациялық барлауды ұ йымдастыру кезінде жұ мысты жү ргізетін ауданда ішкі жағ дайдың ө згеруін (желдің бағ ыты жә не т.б.) немесе радиоактивтік ластанудың қ айталануы мү мкін екенін есепке алу қ ажст. Қ ұ рылым орналасқ ан аудандағ ы радиациялық жағ дайды бақ ылау ү шін, сонымен қ атар жұ мысты жү ргізетін объектідерде радиацияны бақ ылайтын кү зет орны қ ұ рылады, олардың негізгі міндетіне:

· дер кезінде радиоактивті ластануды табу жә не хабарландыру дабылын беру;

· радиоактивті зат бұ лтының қ озғ алыс бағ ытын анық тау;

· кү зет ауданында радиоактивті затпен ластанғ ан участкелерді бар­лау, сонымен қ атар метеорологиялық бақ ылау жатады.

Радиациялық бақ ылау орны тә ртіп бойынша ү ш адамнан тұ рады. Ол сә улелену мө лшерінің ДП-5 (А, Б, В), ДРГ- 01Т жә не т.б. ө лшеуіштерімен, №3 метеокомплектпен, ИД-11 (ДКП-02 жә не т.б.) сә улелену мө лшерінің қ уатты жеке ө лшеуіштерімен, ИД-1 сә улелену мө лшерінің ө лшеуіштерімен, секундомермен, хабарландыру жә не байланыс қ ұ ралдарымен, ра­диациялық жағ дайдың параметрін жазатын журналмен, ауа сынамасын алатын жабдық жиынтығ ымен жабдық талғ ан.

Дозиметриялық бақ ылау. Дозиметриялық бақ ылауды ІҚ қ ұ рылымның жеке қ ұ рамы радиоактивті ластану аймағ ындағ ы іс – қ имылы кезінде сә улелену мө лшері туралы мә ліметтерді дер кезінде алу мақ сатында жү ргізеді. Алынғ ан ақ парат бо­йынша қ ұ рылымның жұ мыс тә ртібі анық талады. Дозиметриялық бақ ы­лау топтық жә не жеке болып бө лінеді.

Топтық бақ ылау ІҚ қ ұ рылымның жеке қ ұ рамының жұ мысқ а қ аб-леттілік дең гейін бағ алау мен анық тау ү шін жә не орташа сә улелену дозасы туралы мә ліметтерді алу мақ сатында жү ргізіледі. Бұ л ү шін қ ұ рылым ИД-1 сә улелену дозасының ө лшеуішімен қ амтамасыз етіледі (ДКП-50-А ДП-24, ДП-22В жинақ тарынан) 1 - 2 дозиметрлік есептеу бойынша радиациялық жағ дайда бірдей ә рекет ететін топтағ ы адам саны 14-20.

Жеке бақ ылау радиациялық зақ ымданудың ауырлық дең гейіне алғ ашқ ы кезең де диагностика жасау керек жә не ә р қ ұ тқ арушының доза туралы мә ліметті алуы мақ сатында жү ргізіледі. Бұ л мақ сат ушін ІҚ қ ұ рылымның жеке қ ұ рамына доза қ уатын ө лшейтін ИД-11 ө лшеуіші беріледі.

Радиоактивті ластанудың дең гейі техниканың, кө ліктің, киімдердің, саймандардың, қ орғ ау қ ұ ралдарының, аяқ – киімдердің жә не т.б. дә режесі бойынша анық талады. Аталғ ан жұ мыс қ ұ рылымғ а қ ойылғ ан міндеттерді орындағ аннан кейін, қ ұ тқ арушылардың ластанғ ан аудандардан шығ уы кезінде, арнайы ө ң деулерді толық жү ргізгеннен кейін жү зеге асырылады. Радиоактивті ластануғ а душар болғ ан жә не арнайы толық ө ндеуді жү ргізу ү шін келген қ ұ рылымның жеке қ ұ рамы, техникалары жә не кө лігі бақ ылап бө ліп тұ ратын кү зет орны арқ ылы ө теді, мұ нда қ ұ рылымның ластан­ғ ан дә режесін белгілейді жә не арнайы ө ң деу бойынша шараларды ұ йымдастырады. Кү зет орнының біреуі шығ атын жерде ал келесісі арнайы ө ндеу алаң ының шығ атын жерінде тұ рады. Ластану дә режесін ДП-5, КРБ-1 жә не т.б. аспаптардың кө мегімен анық тайды. Қ ұ рылымның жеке қ ұ рамының жә не техникасының бақ ылап – бө ліп тұ ратын кү зет орны арқ ылы ө туі кезінде дозиметристің ластанғ ан жұ мыс орны анық талады; қ ажет болғ ан жағ ­дайда оғ ан қ атерсіздендіру жү ргізіледі немесе тұ рғ ан орыны ауыстырылады.

Радиациялық барлау жә не дозиметриялық бақ ылау аспаптарының сипаттамасы

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Дозиметриялық бақ ылаудың қ ұ ралдары

2. Дозиметрлік бақ ылау аспаптарының жұ мыс істеу принцптері

3. Радиациялық барлауды ұ йымдастыру

4. Дозиметриялық бақ ылау.