Кіреукенің тісжегіге беріктілігін жоғарлатудағы фторидтің орны

Фтор жер бетіндегі барлық элементтердің 0, 065% қ ұ райды жә не биогеохимиялық циклдің негізгі компоненті болып саналады. Тістер тісжегісінің алдын –алу ү шін қ олданылатын препараттар таза химиялық препарат емес, ион тү ріндегі фтордық элементі қ андай да бір катионмен байланысқ ан фторидтер болып келеді.

Организмге фторидтің тү су жолдары:

• ауыз суында: ыстық климатты аудандарда фторидтің судағ ы мө лшері — 0, 8 мг/л, орташа климатты — 1 мг/л, суық климатты — 1, 2 мг/л;

• тамақ ө німдерінде: тең із балық тарында - фторидтермен бай (100 грам ө німде 100 мкг), минералды суларда (боржоми), грех жаң ғ ағ ында, какао ұ нтағ ында, бауырда, қ ұ с еттерінде, қ ой еттерінде, сояда, кө к жә не қ ара шә йда;

• кейбір дә рілерді, пестицидтерде;

• ауада (фосфор қ ышқ ылын, суперфосфатты, алюминий, шыны, кү кірт қ ышқ ылын, пластмасса ө німдерін жә не кө мірсутектерін ө ндіруші ө ндірістік мекемелер бар аймақ тарда).

Адам организмінде фтордың байланысы тіс жә не сү йектен қ ұ рылғ ан минералдарғ а ұ қ сас келеді. Фтор айналмалы сұ йық тық пен жанасатын тіндер аймағ ында (сілекей, қ ан) жиналады. Қ ан плазмасында жә не тіндерде шоғ ырланатын фторидтердің саны олардың организмге ә ртү рлі заттардан тү суіне тікелей байланысты. Тіс тіндерінде фторидтің шоғ ырлануы тіс сауытының қ алыптасуы жә не тіс жарып шық қ аннан кейінге алғ ашқ ы жылдары минералдану кезінде қ арқ ынды жү реді. Бұ л кезең де фторидтің кіреукенің беткі қ абатында кө п болуымен, ал терең қ абаттарында кө лемі азайуымен сипатталса, кіреукенің органикалық матрицасында жә не дентинде фторид анық талмайды. Тістердің тістеу қ ыры мен шайнау тө мпешіктерінде фторидтің концентрациясы тістің мойын бө лігіне қ арағ анда кө п болып келеді. Тұ рақ ты тістерге қ арағ анда сү т тістердің қ атты тіндерінде фторидтің мө лшері аз болады. Жас ұ лғ аюына байланысты тұ рақ ты тістерде фторидтің азаюы кіреукенің біртіндеп қ ажалуына тікелей байланысты.

Замануи концепция болжамы бойынша фторидтердің тісжегіге қ арсы ә сері олардың ауыз қ уысы сұ йық тығ ында фторид кальций негізінде шоғ ырлана жиналуымен тү сіндіріледі. Сілекейден тұ рақ ты тү рде аз мө лшерде болса да тіс қ ойыртпақ қ ұ рамындағ ы сияқ ты фторид концентрациясының тү суі кіреукенің тісжегіге қ арсы резисттентілігін ұ стап тұ рады. Кіреуке бетінде кальций фториді микрокристаллы пайда болғ аннан кейін сілекей қ ұ рамындағ ы фосфат ионын ө зіне тарта отырып беткі қ абатта фторидгидроксилапатиттің тү зілуін қ алыптастырады. Бұ л ү рдіс кальций фторидінің еру жылдамдығ ын біршама тежейді.

рН тың азаюуы фторид кальцийдің жә не фтор ионының бө лінуінің тұ рақ сыздығ ына алып келеді. Қ ышқ ылдардың тіске ә сер етуі кезінде фторид кальций кіреукенің минералсыдануын тежейді жә не фтор бө лгіш керемет агент ретінде ә сер етеді. Кіреукенің кристаллдық торындағ ы фторидтер тісті тісжегдін қ орғ аушы фактор болып табылатыны зерттеу барысында дә лелденді.

Ауыз қ уысында кіреуке мен ауыз сұ йық тығ ының ө зара ә серету шекарасындағ ы фторидтер тісжегіні тежеуге қ атысады. Тістер кіреукесіне сырттан тү сетін фторидтер ә сері бұ л ә сер теуші фактордың пайда болуына тікелей тә уелді болып келеді. Егер фторидтің оптимальді дозасы тістер жарып шық қ анғ а дейін тү сетін болса, онда тістерде тө мендегідей ү рдіс жү реді:

• гидроксилапатит кристалдарының кө лемі ұ лғ аяды;

• гидроксилапатитте гидроксильді топтары (OH–) фторапатит кристалдарының пайда болуымен сипатталатын фтор ионымен алмасады;

• кіреуке қ ұ рамындағ ы карбонаттардың саны азаяды;

• кіреукенің беріктілігі артады;

• кең жә не терең емес табиғ и сызаттар қ алыптасады.

Егер фторидтер тіс жарып шық қ аннан кейін тү сетін болса, онда кіреукенің ерігіштігі азаяды, тісжегімен алғ ашқ ы зақ ымдану ошағ ының қ айта минералдануы жү реді. Фторидтердің тіс қ ағ ына ә сер етуі, қ алыпты микрофлорағ а ық пал етпей тек патогенді бактериялардың метаболизмінің бұ зылуына тікелей ә сер етеуі нә тижесінде оның тісжегі туындатушы ә сері тө мендейді.

Фтордың сілекей жә не қ ақ тармен байланысуы тіс қ ағ ы матрицасын қ алыптастырушы жасушасыртық полисахаридтердің пайда болуын жә не патогенді бактерия жасушасына глюкозаның тасымалдануын тежейді. Фторидтердің тө менгі концентрациясы органикалық қ ышқ ылдар тү зеуші ферменттердің белсенділік қ абілетін тө мендетеді.

Зерттеу нә тижесі бойынша кү нделікті 0, 05–0, 07 мг/кг фторид препараттарын қ абылдау керек. Тістер мен сү йек флюорозы дамуы болмауы ү шін тә улігіне жалпы қ абылдау дозасы 0, 1мг/кг аспау керек.

АҚ Ш ұ лттық ғ ылыми академиясының болжамы бойынша кү ніне 1, 5-4мг фторидті қ абылдау қ ауіпті емес деп санайды. Жоғ ары конуентрацияда фторид улы болып келеді. Фтор препараттарының артығ ының сорылуы кезінде кө рінетін симптомдар кө птеген: флюороз, асқ азанның кілегей қ абығ ының тү сінің ө згеруі, бү йректің концентрациялық қ абілетінің тө мендеуі.

Фторидпен уланудың алғ ашқ ы симпомдары –лоқ су, қ ұ су, ішінің ауруы. Егер 5мг/кг аз доза қ абылданғ ан болса, уғ а қ арсы дә рі ретінде per os сү т ретінде кальцийді немесе ә к суын қ олданады. Егер доза бұ л мө лшерден жоғ ары болса, онда науқ асты арнайы ауруханағ а жатқ ызу керек.