РНҚ-ның пост-транскрипциялық процессингі. Транскрипцияны бастаушы сигналдар.

Эукариоттық мРНҚ гетерогенді ядролық РНҚ немесе про-мРНҚ деп аталатын ірі мө лшердегі алғ ашқ ы транскрипт РНҚ -дан қ ұ ралады. Эукариоттық мРНҚ -да пайда болатын алғ ашқ ы транскрипткө п жағ дайда ө з қ ызметін атқ аруғ а дайын болм-ы. Олар процессинг н/е РНҚ -ың посттранскрипциялық модификациясы д.а-ын айналым-ғ а ұ шырайды. Бұ л айналымдар белг. Олигонуклеотид-ің алғ -ы транскриптінің бір н/е екі жақ ұ шынан транскриптің хим.модиф-на қ арай бө ліп шығ уы мен нукл-ің қ осымша қ алдық -ың келіп қ осылуынан тұ рады.

Процессинг ең алдымен ядроның ө зінде жү реді. Сү тқ оректі-ің 50-70%-ы ядролық РНҚ -сы кейін цитоплазмалық мРНҚ қ ұ рамына кірмейді.

· Интрондар жә не ү зікті гендер

Интрон-ы бар гендер – ү зікті гендер, ген-гі интрон-ың саны 2-ден бірн.онғ а дейін ауытқ иды.Сплайсинг кезінде интрондар ү зіліп, экзондар бір-бірімен қ осылып байланысады. Бұ л процесс ядрода жү реді, синтезделген мРНҚ цитоплазмағ а ө теді де, трансляция басталады.Матрицалық РНҚ трансляциясы басталғ анғ а дейін интрон-ың ү зіліп, алып тасталуы жү реді. Интрон-ың ү зіліп, экзон-ың қ айта бір-бірімен байланысуы эук.мРНҚ тү зілуінің ең маң ызды сатысы.

мРНҚ -ны ДНҚ -ың сә йкес реттілігімен молекулалық гибридизация жү ргізу арқ -ы ген-ің ү зітк болатыны дә лелденді. О-ың ара-ғ ы гибридтер толық комплементарлы емес жә не гетеродуплекстар тү зеді: мРНҚ -да интрон-ың гомологы болм-ы, осығ ан байл-ы олар ДНҚ молек-да иін тү рінде қ алып қ ояды.

· Транскрипция генетикалық ақ параттың жалпы тасымалдануының бірінші кезең і болып табылады жә не ДНҚ -ғ ы бағ дарлама бойынша РНҚ -ың тү зілу процесі болып есептелінеді. РНҚ молек-ың транскрипциясы жү ретін ДНҚ -ың бір тізбегін кодтаушы н/е матрицалық тізбек д.а. Басқ а тізбекті сә йкес келетін геннің кодтамайтын тізбегі д.а.

Транскрипция 3 стадия-дан тұ рады:

-инициация(РНҚ тү зілуінің бастамасы);

-элонгация(полинуклеотидті тізбектің ұ заруы);

-терминация(РНҚ тү зілуінің аяқ талуы).

РНҚ -полимераза σ -фактор комплексі промотормен байланысқ аннан кейін РНҚ синтезінің инициация процесі басталады.Транскрипция басталғ аннан кейін s-суббірлік бө лініп қ алады да, ал кор-фермент тізбектің элонгациясын катализдейді.Элонгация процесі NusA- белоктың қ атысуымен жү реді. NusA-белок РНҚ -полимеразамен байланысып комплекс қ ұ рады жә не РНҚ тізбегін ары қ арай ұ зартады. Элонгация процесі РНҚ -полимераза терминация ро-сайтына жеткенше ү здіксіз жалғ аса береді. Процестің аяғ ында ро-фактор РНҚ -дан жә не РНҚ -полимеразадан босайды. ДНҚ мол-да РНҚ синтезі аяқ талатын учаскені терминатор д.а.

- Транскрипция эукариот-да ү ш тү рлі РНҚ -полимераза болады: -РНҚ полим-а 1 ядрошық та орн, ол кө птеген рРНҚ молек-ың синтезіне қ атысады. –РНҚ полим-а 2 мРНҚ мен кей кіші ядролық РНҚ синтезін, ал РНҚ пол-а 3 тРНҚ, 5s рРНҚ мен кей кіші ядролық РНҚ синтезін қ амт.етеді.

Эукариот-ың РНҚ -полимеразасы ө з бетінше транскрипцияны инициациялап жә не промоторды танып біле алмайды. Оның белсенділігін арттыру ү шін транскрипцияның жалпы фактор-ы д.а-ын реттеуші белок-ың қ атысуы қ ажет. Транскрипцияның 7 тү рлі жалпы белоктық фактор-ы тазартылып бө лініп алынғ ан (TF IIA, TF IIB, TF IID, TF IIE, TF IIF, TF IIH, TFIIJ). Олар ағ ылш.тіл-гі Transcription factors.

Эукариоттық ген-ің транскрипция дең гейін жоғ арылататын н/е тө мендететін реттеуші элементтер класы бар. Ә сер ету тү ріне байл-ы бұ л элем-ді «энхансерлер» н/е «сайленсерлер» д.а.