Электр тораптарындағы қауіпті талдау

Адам арқ ылы ө тетін ток электр қ ондырғ ысындағ ы кернеуге, адамның торапқ а жанасу сұ лбасына, тораптағ ы бейтарап режіміне, сонымен бірге электр торабындағ ы жерге салыстырғ андағ ы сыйымдылық жә не кедергіге байланысты болады.

Кернеу астындағ ы электр қ ондырғ ының бө ліктеріне адамның бір фазалы (бір полюсті) жә не екі фазалы (екі полюсті) жанасуы болуы мү мкін. Екі фазалы жанасу дегеніміз, кернеу астындағ ы электр қ ондырғ ысына адамның бір уақ ытта екі фазасына жанасуы. Бір фазалы жанасу дегеніміз, адамның кернеу астындағ ы электр қ ондырғ ысының бір фазасына жанасуын айтамыз. Адамның электр торабындағ ы екі фазасына жанасуы ө те қ ауіпті, ө йткені, бұ л жағ дайда жанасу кернеуі тораптағ ы кернеудің шамасына тең болады. Мұ нда адам арқ ылы ө тетін токты тө мендегі тең деумен анық тауғ а болады

. (5.1)

Бұ л тең деудегі адам арқ ылы ө тетін ток, А; жанасу кернеуі, В; айнымалы токтағ ы ү ш фазалы тораптар ү шін сызық тық кернеу, В; фазалық кернеу, В; адам денесінің кедергісі, Ом.

Адамның бір фазағ а жанасуындағ ы эквиваленті орынбасу сұ лбасына 5.1-суретінде кө рсетілген. Есептеуді оң айлату ү шін сымның жерге салыстырғ андағ ы сыйымдылығ ын ескермейміз.

5.1 сурет - Адамның электр торабына бір фазалы жанасуы

Адам арқ ылы ө тетін ток тө мендегі тең деумен анық талады

. (5.2)

Орынбасу сұ лбасын қ олдана отырып, жанасу кернеуін былай анық таймыз

. (5.3)

Орынбасу сұ лбасынан жалпы токты табамыз

. (5.4)

Жалпы ток тең деуінен жанасу кернеуін былай анық таймыз

. (5.5)

(5.5) тең деуін қ олдана отырып адам арқ ылы ө тетін ток тө мендегі тү рге келеді

. (5.6)

Егер ( оқ шаулама кедергісі) болса, онда (5.5) жә не (5.6) тең деулерінен

, (5.7)

. (5.8)

(5.8) тең деуіне талдау жасап отыра, торап оқ шауламасының кедергісі ө скен сайын, адам арқ ылы ө тетін ток азаятындығ ын байқ аймыз.

Егер адам оқ шауланғ ан еденде аяқ киімі мен тұ рғ ан болса, онда еденнің жә не аяқ киімнің кедергілерін ескеру керек, сонда (5.8) тең деуі тө мендегі тү рде болады

. (5.9)

Бір фаза жерге тұ йық талғ ан апатты режімде эквивалетті сұ лбаны тө мендегі сұ лбағ а ауыстыру керек.

5.2 сурет - Апатты режімде адамның электр торабына жанасу сұ лбасы

Жерге тұ йық талу кедергісі , ә детте, оқ шауламалар кедергісінен , жә не адам кедергісінен аз болады, сондық тан, (5.5) жә не (5.6) тең деулеріндегі кедергісін эквивалентті кедергіге ауыстыра отыра тө мендегілерді аламыз

, (5.10)

. (5.11)

кедергісі нө лге жақ ын болғ андық тан, (5.10) жә не (5.11) тең деулері тө мендегі тү рге енеді

. (5.12)

Апаттық режімде жанасу кернеуі тораптың кернеуіне тең болады.

Қ ұ рылғ ыны қ оректендіру ү шін кө п жағ дайда бейтарабы жерге қ осылғ ан жә не оқ шауланғ ан ү ш фазалы тораптар қ олданылады. Бейтарабы оқ шауланғ ан тораптың бір фазасына адам жанасқ анда дене арқ ылы ө тетін ток оқ шаулама кедергісіне жә не жерге салыстырғ андағ ы фаза сыйымдылығ ына байланысты болады (5.3 – суретті қ араң ыз).

5.3 сурет - Бейтарабы оқ шауланғ ан ү ш фазалы тораптарғ а бір фазалық жанасу

Сымдар оқ шауламасындағ ы кедергілер жә не сыйымдылық тар бір - біріне тең болса, онда

. (5.13)

Егер фазалардағ ы жерге салыстырғ андағ ы сыйымдылық тарды ескермесек, онда (3.8) тең деуі тө мендегі қ арапайым тү рге келеді

. (5.14)

Егер оқ шаулама кедергісі шексіз кө п болса , ал фазалар сыйымдылығ ы бір-біріне тең болса (кабелдік желілер ү шін) , онда адам арқ ылы ө тетін токты есептеу тең деуі тө мендегідей

, (5.15)

мұ нда сыйымдылық ты кедергі, Ом.

(5.15) тең деуінен тораптағ ы сыйымдылық қ аншалық ты кө п болса, адам арқ ылы ө тетін ток сонша ү лкен болатындығ ын кө реміз.

Бейтарабы оқ шауланғ ан тораптың апатты жұ мыс режімінде бір фазаның жерге тұ йық талуы пайда болады. Егер бұ л жағ дайда жерге тұ йық талу кедергісі аз болса, онда зақ ымдалмағ ан фазағ а адам жанасқ ан кезіндегі дене арқ ылы ө тетін ток тө мендегі тең деумен анық талады

. (5.16)

Тә жірибеде кедергісі кедергісінен бір шама аз болады, сондық тан жанасу кернеуін былай анық таймыз

. (5.17)

Сонымен, адам желілік кернеу астында болады жә не оқ шаулама кедергісі қ орғ анысқ а ие емес. Сондық тан, бұ л жағ дайдағ ы жанасу қ алыпты жұ мыс торабына жанасуғ а қ арағ анда ө те қ ауіпті болады. Бейтарабы жерге қ осылғ ан тө рт сымды тораптың бір фазасына адамның жанасу схемасы 5.4- суретінде кө рсетілген.

5.4 сурет - Бейтарабы жерге қ осылғ ан тө рт сымды тораптың бір фазасына адамның жанасу схемасы