Жалақы түрлері

Жалақ ы екіге бө лінеді:

— негізгі;

— қ осымша;

Негізгі — бұ л қ ызметкерлерге нақ ты жұ мыспен ө теген уақ ыты ү шін, орындағ ан жұ мыстары мен ө неркә сіптік ө німдерінің саны мен сапасы ү шін белгіленген бағ алар мен қ ызметақ ы бойынша есептелетін жалақ ы. Негізгі жалақ ының қ ұ рамына мыналар кіреді:

— жұ мыс істеген уақ ытына тарифтік ставкалар, қ ызметақ ы, кесімді бағ алар немесе орташа табыстар бойынша есептелген жалақ ы;

— қ ызметпен ө ткерген жылдары ү шін ү стеме;

— жұ мыс жағ дайының ө згеруіне байланысты кесімді ақ ы алушыларғ а қ осымша қ ызмет (материалдардың сә йксесіздігі, ө ң деудің кү рделілігі, қ ұ рал – сайман мен жабдық тың икемсіздігі);

— кесімді ақ ы алушыларғ а ү стемелі бағ алар бойынша қ осымша ақ ы;

— ақ шалай жә не натуралды сыйақ ылар жә не сыйақ ы берудің бекітілген тә ртібіне сә йкес тө ленген сыйақ ылар, қ осымшалар;

— мерзімінен тыс уақ ыттағ ы жұ мыс ү шін қ осымша ақ ы;

— тү ндегі жұ мыс ү шін қ осымша ақ ы;

— жұ мысшының кінә сі жоқ тұ рып қ алуғ а тө лемдер;

Қ осымша – бұ л қ ызметкердің кә сіпорында жұ мыс жасамағ ан уақ ытына Қ Р заң дарына сә йкес есептелген жалақ ы. Қ осымша жалақ ының қ ұ рамына кіретіндер:

— балаларын тамақ тандырушы аналарын жұ мысындағ ы ү зіліс уақ ытына тө лем ақ ы;

— жасө спірімдердің жең лдік сағ аттарына тө лем;

— мемлекеттік жә не қ оғ амдық міндеттемелерді орындауғ а жұ мсалғ ан жұ мыс уақ ытына тө лем;

— негізгі жә не қ осымша демалыстар уақ ытына тө лем;

— пайдаланылмағ ан демалыс ү шін ө темақ ы;

— шық қ анда берілетін жә рдем ақ ы;

Қ ызметкерлер жалақ ыдан басқ а ә леуметтік сақ тандыру қ аражаттары есебінен ең бекке уақ ытша жарамсыздық жө нінідегі жә рдемақ ыны алады.

Негізгі жә не қ сымша жалақ ылар жалақ ы қ орын қ ұ райды. Жалақ ы қ орының қ ұ рамына жалақ ының барлық тү рлері, ә ртү рлі сыйақ ылар, ү стемелер, қ осымша ақ ылар, заң ғ а сә йкес қ ызметкердің жұ мыс жасамағ ан уақ ытына есептелген ақ ша сомаларын қ оса алғ анда, ақ шалай немес натуралды нысанда есептелген жеке ә леуметтік жең ілдіктер қ осылады.

Кә сіпорынның жосарымен (болжамымен) белгіленген, жалақ ы тө леу шығ ыстарының сомасы жалақ ының жоспарлы қ оры деп аталады. Ал есепті кезең де қ ызметкерлерге нақ ты тө ленуге тиісті жалақ ының сомасы кә сіпорындағ ы жалақ ының есептік қ оры деп аталады.

Бухгалтерлік есепте ең бекақ ы тө леудің 2 нысаны бар:

1-нысаны – мерзімдік;

2-нысаны — кесімді;

Мерзімдік нысан кезінде ең бекақ ы тө леу жұ мыспен ө телген уақ ыттағ ы тарифтік ставкалар немесе қ ызметақ ылар бойынша жү ргізіледі. Ең бекақ ы тө леудің мерзімдік нысаны мынадай жағ дайларда қ олданылады:

1. Жұ мысшы ө нім шығ арудың артуаны тікелей ә сер ете алмайды;

2. Ксімді бағ алауғ а қ ажетті шығ арылымның кө рсеткіштері толық емес;

3. Жұ мыс уақ ытын пайдалануғ а қ атаң бақ ылау ұ йымдастырылғ ан, нақ ты жұ мыспен ө теген уақ ытына қ атаң есеп жү ргізіледі;

4. Жұ мысшыларды дұ рыс тарифтендірген кезде, яғ ни жұ мысшының біліктілігі орындалатын жұ мыстың разрядына сә йкес келу;

5. Қ ызметкерлерге ең бекақ ы тө леу ү шін;

Мерзімді ең бекақ ы жай жә не мерзімді – сыйақ ылар болып бө лінеді.

Жай мерзімдік ең бекақ ы тек жұ мыспен ө телген уақ ытпен жә не қ ызметкерлердің тарифтік ставкасымен немесе қ ызметақ ысымен анық талады. Практикада осы табыстарды есептеудің 3 тү рлі ә дісі қ олданылады:

— Сағ аттық;

— Кү ндік ақ ы;

— Айлық ақ ы;

Марзімдік – сыйақ ылық ең бекақ ы кезінде тек нақ ты жұ мыспен ө телген уақ ыт қ ана ескеріліп қ оймай, сондай – ақ ең бектің соң ғ ы нә тижесі ескеріледі (белгілі бір кө рсеткішьерге қ ол жеткізгені ү шін сыйақ ы кө зделеді).