Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Инфляцияның пайда болу себептерін анықтайтын факторларға талдау жасау.




Инфляция негізінен шаруашылық та қ алыптасқ ан ә р тү рлі диспропорцияларғ а байланысты болатынын еске ала отырып оның негізгі себептерін қ арастырып кө релік.
Біріншіден, бұ л мемлекеттік шығ ындар мен табыстар арасында қ алыптасқ ан диспропорция немесе тепе – тең діктің бұ зылуы. Бұ л мемлекет бюджетінің тапшылығ ы тү рінде кө рінеді. Егер тапшылық орталық банктің несиесі, яғ ни айналымғ а қ осымша ақ ша массасын арттырады жә не инфляцияны қ алыптастыруына ә бден мү мкін.
Екіншіден, егер инвестицияларды қ аржыландыру жоғ арыда айтылғ ан ә діспен, яғ ни орталық банктің несие беруімен жү ргізілетін болса, тү птеп келгенде бұ л да инфляцияның себебіне айналуы мү мкін.
Ү шіншіден, осы кү нгі экономикалық теория бағ алардың жалпы ө суі ХХ ғ асырда нарық тың қ ұ рылымының ө згеруімен тү сіндіріледі. Бү гінгі нарық ХIХ ғ асырдағ ы нарық тү ріне тіпті ұ қ самайды.
ХIХ ғ асырдағ ы нарық та негізінен ө зара толық бә секелі тауарлар сатылатын. Бұ л тауарларды кө птеген ө ндірушілер ө зара еркін бә секе негізінде ө ндіріп сататын. Бұ л тауарларды кө птеген ө ндірушілер ө зара еркін бә секе негізінде ө ндіріп сататын, салалық жә не салааралық бә секе жағ дайы болғ ан капитал кедергісіз бір саладан екінші салағ а ауысатын еді.
Қ азіргі рынок – кө бінде илипологиятү рінде қ алыптасқ ан. Осы кү нгі ірі фирмалар (тауар ө ндірушілер, ұ сынушылар) белгілі бір дең гейде нарық бағ асына ық пал жасап, ө з ө німіне бағ аны ө зі белгілей алады. Фирма илипология бағ аның ө суін қ олдамаса да, оның дең гейін тү сірмеуге ұ мтылады, нарық та қ алыптасқ ан бағ а дең гейінің тұ рақ ты болуына мү дделі. Бағ аның тө мендеуімен ө з рыногындағ ы жағ дайды «бұ зып алмау» мақ сатында ірі фирмалар ұ сыным икемділігінің артуына кедкергі жасауғ а тырысады.
Қ алыптасқ ан ө ндіріс тү ріне жаң а фирмалардың келуіне шек қ ою арқ ылы олипологиялық фирмалар жалпы сұ раным мен ұ сыным арасындағ ы диспропорцияны мү мкін болғ анша ұ зақ уақ ыт ұ стап алуғ а ұ мтылады.
Тө ртіншіден, ұ лттық экономикалардың ашыла тү суіне олардың дү ниежү зілік шаруашылық қ атынастары жү йесіне тартылуына байланысты инфляцияның бір елден екінші елге ауысу қ аіпі артады.
«Импортталғ ан инфляциямен» кү ресу мү мкіншілектері де шектеулі келеді. Ә рине ұ лттық валютаның бағ асын арттырып, импортты арзандатуғ а болады, бірақ бұ л жағ дайда экспорт қ ымбаттап, ұ лттық ө німнің ә лем нарығ ындағ ы ө німділігі кемиді.
Бесіншіден, «инфляцияны тосу» деген жағ дайғ а байланысты инфляциялық процесс ө зін - ө зі қ олдап жалғ аса береді. Батыс елдерінде кө птеген экономистердің пікірінше «инфляцияны тосу» психологиясын жең у антиинфляциялық саясаттың негізгі мақ саты деп анық талады.
«Инфляцияны тосу» механизмі экономикағ а қ алай ә сер етеді?
Мә селе мынада: адамдар ұ зақ уақ ыт бағ алардың ө суін кө ріп, олардың болашақ та тө мендеуінен кү дер ү зеді де, жаппай тауар сатып алуғ а кө шеді. Сонымен қ атар, олар ең бекақ ы дең гейін кө теру туралы Ү кіметке талап қ ояды. Ең бекақ ының ө суі тұ тынушылық сұ ранымын одан ә рі арттыра тү сіреді.
Ө ндірушілер де шикізат пен материалдарғ а жә не энергияғ а бағ аның ө суін болжап, ө здерінің ө німдеріне бағ аны арттыра тү седі. Ә рбір ө ндіруші ө зін инфляциядан алдын – ала сақ тандыру мақ сатында ө німіне бағ аны еселеп кө тереді. Нә тижесінде бағ алар сұ раным кө лемі анық тайтын дең гейден сатып, «инфляцияны тосу» дең гейіне кө теріледі.
Инфляцаяның себептері сан қ илы, бірақ ә р кезде олардың белгілі бір комбинациясы (қ ұ рамасы) қ алыптасады. Айталық, Екінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін Батыс Европа елдерінде тапшылық қ а байланысты ө те кү шті инфляция қ алыптасқ ан. Соң ғ ы жылдары Батыс елдерінде инфляцияның негізгі себебі мемлекет шығ ындарының ө суі, «бағ а-ең бекақ ы», «инфляциялық тосу» инфляцианың бір елден екінші елге ауысуы жә не басқ алары болады. Бұ рың ғ ы Кең ес Одағ ындағ ы инфляцияның негізгі себебі ретінде ә кімшілік жоспарлау жү йесінде қ алыптасқ ан экономикалық диспропорцияларды айтуғ а болады.
Бұ рын инфляция тө тенше жағ дайда ғ ана қ алыптасатын. Мысалы, соғ ыс кезінде мемелекет ө зінің ә скери шығ ындарын қ аржыландыру ү шін ө те кө п мө лшерде қ ағ аз ақ ша шығ аратын болғ ан. Соң ғ ы екі-ү ш онжылдық та кө птеген елдерде инфляция ұ дайы ө ндіріс процесінің тұ рақ ты факторына айналды. Экономика теориясында, жеке алғ анда осы кү нгі Кейіністі жақ таушы экономистер инфляцияның баяу тү рін ө ндірістің дамуына қ осымша оң ды ә сер ететін фактор ретінде қ арастырады. Баяу инфляцияны олар мемлекеттің бірден-бір тиімді саясат жү ргү зу қ ұ ралы ретінде тү сіндіреді.
Баяу инфляция саясаты ө ндіріс пен нарық (сұ раным) жағ дайларының ө згеруіне сә йкес бағ аларды реттеп толтыруғ а мү мкіндік береді.
Қ арқ ынды инфляция бағ алардың жылына 20 %- 200 %-ке дейін ө су тү рі – экономика ү шін ө те қ иын жағ дай, бірақ іскерлік қ атынастардың кө бі қ арқ ынды инфляцияны алдын- ала ескеріп, оғ ан икемделе береді.
Гиперинфляцияда бағ алардың жалпы дең гйі мың дағ ан процентке артқ ан жағ даймен сипатталады. Гиперинфляция кезінде бағ алардың ө су қ арқ ыны айналымғ а шығ арылғ ан ақ ша кө лемінің ө суінен кө п есе артып кетеді.
Гиперинфляцияда бағ алардың ө су қ арқ ыны соншалық, тіпті ақ ша шығ аратын фабрикалар аптасына тоқ таусыз жұ мыс істегенде де, айналымғ а қ ажетті ақ ша кө лемін шығ ару мү мкіндігі жетпей қ алады екен.
Ақ ша айналым заң ын сипаттайтын тең дікті – МV=PQ қ олдана отырып осыны қ алай тү сіндіруге болады? Егер М – n есе ө скен болса, бағ а дең гейі сонша есеге ө су қ ажет сияқ ты. Бірақ бұ л жерде V- кө рсеткішін де есепке алу қ ажет. Шаруашылық субъектілері ұ лттық валютағ а сенімдерін толық жойғ ан жағ дайда қ олындағ ы қ ұ нсыз валютадан тез қ ұ тылуғ а ұ мтылады. Нә тижесінде, ақ шаның айналым жылдамдығ ы (V) кү рт ө седі, ал бұ л айналымғ а қ ажетті ақ ша кө лемінің кү рт ө суімен бірдей. Сондық тан бағ аның ө су қ арқ ыны айналымдағ ы ақ ша массасының ө суінен сан есе артады.
Сонымен, «инфляцияны тосу» факторын қ арқ ынды инфляцияның гиперинфляцияғ а ауысып, асқ ындап кетуінің негізгі бір себебі ретінде қ арастыру болады.
Жоғ арыда сө з болғ андар инфляцияның ашық тү ріне жатады. Ашық инфляция жағ дайында бағ алардың ө суі жә не ө су қ арқ ыны айқ ын байқ алады жә не ресми тү рде есепке алынады. Бірақ, бағ алардың дең гейі ресми тү рде ө спеген болса да, қ ұ нсыздану (инфляция) жағ дайы қ алыптасуы мү мкін. Инфляцияның бұ л тү рі тауар тапшылығ ынан кө рінеді. Тауарлардың тапшылығ ына байланысты оларды ақ шағ а сатып алу қ иындайды, яғ ни ақ ша (табыс) қ ұ нсызданады.
Инфляция тең гермелі тү рде болуы мү мкін, яғ ни бағ алар бір қ алыпты жә не баяу ө седі. Бұ л жағ дайда бағ алардың бір жылдық ө суіне сә йкес процент кесімі (ставкасы) да ө седі.
Сонымен, тосылғ ан инфляцияны тосын инфляциядан айыра білген жө н. Тосылғ ан инфляцияны алдын – ала болжауғ а болады немесе оны Ү кімет арнайы мақ сатпен «жоспарлайды». Тосын инфляция бағ аларды кенеттен жә не ө з ө суінен кө рінеді. Мұ ндай жағ дай ақ ша айналымын жә не салық жү йесін бұ зады. Тұ рғ ындар бағ аның ө суінен сескеніп, қ олындығ ы қ аражатын сақ тап қ алу мақ сатында тауарларды жаппай сатып ала бастайды.
Сондық тан, нарық та қ алыптасқ ан жағ дай бұ зылады, сұ раным мен бағ а бұ рынғ ыдан да тез ө сетін болады.
Сонымен, бағ алардың кенеттен, тосын тү рде ө суі тұ рғ ындардың «инфляциялық тосу психологиясын» туғ ызады. Егер тосын инфляция (бағ аның кенеттен ө суі) экономикасы дамығ ан елде пайда болса, ол нарық жағ дайына қ атты ә сер етпейді. Экономикасы тұ рақ ты да, қ уатты елде тұ рғ ындар бағ аның уақ ытша ауытқ уынан қ орық пайды жә не бағ аның ө суі қ аншама болса, соншама оның қ ұ лдырап, тү сіп кетуі ә бден мү мкін болатынына сенеді. Сондық тан, олар бағ аның тү суін кү тіп, табысын ү немдеу мақ сатында сатып алуды кү рт қ ысқ артады.
Нарық тық сұ ранымның қ ысқ аруы бағ а дең гейіне ә сер етеді, бағ алардың ө суі тоқ тайды, олардың дең гейі қ ұ лдырап, бастапқ ы қ алпына келеді.
Бұ л жерде біз қ алыпты қ ызмет атқ аратын нарық тық шаруашылық жағ дайында пайда болатын белгісі Италия экономисі есімімен аталатын «Пигу ә сері» немесе «нақ ты кассалық қ алдық тың ә сері» деп аталатын қ ұ былысты суреттедік. Айта кететін тағ ы бір ескертпе, «Пигу ә сері» икемді бағ алар мен икемді процент жағ дайында жә не инфляциялық тосу болмағ анда ғ ана қ алыптасады екен. Біраз Батыс экономистерінің пікірінше «Пигу ә сері» экономикада нақ ты болатын жағ дайды ғ ана емес, тек теориялық болжамды білдіреді.

 


Данная страница нарушает авторские права?





© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.