Жартылай алмалы-салмалы протездердің элементтері 4 страница

· Бекітілу ә дісі бойынша:

- Алынбалы протездер – адгезия арқ ылы, анатомиялық ретенция жә не механикалық бекіткіштер (ілмектер, вестибулярлы доғ а, қ ұ лыпты бекіткіштер, тіс альвеолалық қ ұ рсау) кө мегімен бекітіледі, керек жағ дайда науқ астың ө зі протез орны тің дерін, табиғ и тістерді, олардың пародонтына, протездің ө зіне ешқ андай зиян келтірмей ауыз қ уысынан алып шығ ып, қ айтадан орнына кигізе алады. Бұ л протездерге жартылай алынбалы пластиналы пртездер, толық алынбалы пластиналы протездер жә не доғ алы протездер жатады.

- Жартылай алынбалы пластиналы протез дегеніміз – бұ л тіс қ атарының жартылай ақ ауларын жасанды қ ондырғ ылардың кө мегімен қ алпына келтіруге арналғ ан протез. Бұ ндай протездер қ ондырғ ыларына тек қ ана тіс қ атарының анатомиялық пішінін келтіріп қ оймайды сонымен бірге жоғ алтылғ ан жақ тың қ атты тің дерінің жә не ауыз қ уысының жұ мсақ тің дерінің рельефтерінің ерекшеліктерін келтіреді. Егерде ақ ауларды алынбайтын протездермен қ алпына келтіру толық жү ргізілмесе жартылай алынбалы протездер қ олданылады. Жартылай пластиналы протездер кө мегімен тіс жақ жү йесінің қ ызметі қ алпына келеді жә не оның кө мегімен айтарлық тай косметикалық нә тижеге жетуге болады. Пластиналы пртездер арқ ылы тек қ ана тістердің пішінінін жә не тү сін келтіріп қ ана қ оймай, ауыз қ уысының шырышты қ абатының рельефі мен тү сінде келтіруге борлады. Жартылай пластиналы протез негізден жә не ақ ау аймағ ында орналасқ ан жасанды тістерден тұ рады. Протездің қ ұ рамды бө ліктеріне бекіткіш элементтер – ілмектер жә не аттачмендер жатады.

Толық алмалы – салмалы протез бұ л – тіс қ атарында барлық тістер болмағ ан уақ ытта қ олданылатын протез. Барлық тістердің болмауы дистрофиялық (тіс жегісі, пародонтоз) жә не жарақ атты процестердің ә серінен тіс – жақ жү йесіндегі функциональды жә не анатомиялық бұ зылыстарғ а алып келеді. Альвеоляр ө сіндісі мен жақ тардың семуі жү реді. Жақ та барлық тістер болмағ анда самай тө менгі жақ буынында ө згерістер кездеседі. Толық алмалы – салмалы протез кө мегімен пайда болатын ө згерістерді тоқ татуғ а жә не шайнау қ ызметін қ алыптастыруғ а, науқ астың ішек жолдары қ ызметін қ алыпты жағ дайғ а келтіруге мү мкіндік туғ ызады. Толық алмалы – салмалы протездер пластмассалы негізден жә не жасанды тістерден тұ рады.

Доғ алы протездер бұ л – алынбалы протездер, тірек ілмектерден немесе қ ұ лыпты бекіткіштерден, негізі бар жасанды тістерден жә не доғ адан тұ рады. Протездің металл бө лшектері протездің қ аң қ асы деп аталады. Доғ алы протезде пластиналы протезге қ арағ анда, протезден ө тетін шайнау қ ысымы тірек тістерге ілмектер арқ ылы таралады, ал протездің негізі арқ ылы альвеолярлы ө сіндінің, жақ денесінің жә не таң дайдың шырышты қ абатына таралады. Ілмектер арқ ылы тірек тістерге шайнау қ ысымы берілгендіктен пластиналы протезге қ арағ анда доғ алы протездің негізін кішірек етіп жасауғ а болады. Доғ алы тіс протезі ілмектерден, тістесу бастырғ ышынан, металды доғ а – бюгельден, ер тә різді негізден жә не басқ а да арнайы қ ұ рылымдардан тұ рады.

- Алынбайтын протездер – бұ лар тірек тістерге немесе имплантаттарғ а уақ ытша (цинкоксидэвгенольды сық палармен) немесе тұ рақ ты бекіткіштермен (цементтер, композитті материалдар, қ ұ лыпты бекіткіштер) бекітіледі. Оларды ауыз қ уысынан алып шығ у тек қ ана дә рігердің кө мегімен арнайы қ ұ ралдарды қ олдану арқ ылы жү ргізіледі. Алынбайтын протездерге кө пір тектес протездер, қ аптамалар, салмалар, жартылай қ аптамаларды т.б. жатқ ызуғ а болады.

Тіс қ атарлары ақ ауларында олардың орналасуы мен аралығ ының ұ зақ тығ ына байланысты жә не сақ талғ ан тістердің тіректік аппаратының жағ дайына байланысты кө піртектес немесе консольды протездер қ олданылады. Консольды немесе кө піртектес протездер тіректі бө ліктен жә не протез денесінен (аралық бө лік) тұ рады.

Консольды протез бұ л – алынбайтын протез тү рі, тірек бө лігі бір жақ та ғ ана болғ анда тіс қ атары ақ ауын қ алыптастырады.

Кө пір тә різді протез – мұ нда протездің тірек бө ліктері ақ аудың екі жағ ында орналасады.

Консольді жә не кө пір тектес протездің тіректі бө ліктеріне қ аптамалар, жартылай қ аптамалар, салмалар, штифті жасанды қ аптамалар жатады.

Консольді немесе кө пір тектес протездің денесін жасанды тістер қ ұ райды, олар металдан немесе металл мен фарфордан, металл мен пластмассадан жасалады. Металдан жасалғ ан протез денесін қ ұ йылғ ан деп атайды, ал аралас тү рін – фасеткалы деп атайды. Жасанды тістердің альвеоляр ө сіндісінің шырышты қ абатына байланысты консольді жә не кө пір тектес протездің денесі жанаспалы немесе жуылмалы пішінді болып келеді. Кө пір тектес протез денесінің жуылмалы тү рін кө бінесе косметикалық тұ рғ ыдан алдың ғ ы тіс топтарына жасайды. Шырышты қ абатқ а протез денесін жанастырғ анда дыбыстың шығ уы дұ рыс болады жә не сө йлеген кезде сілекей шашырамайды. Басқ а барлық жағ дайда кө пір тектес протездің денесін шырышты қ абатпен екеуінің арасына 2-3 мм алшақ тық қ алдырып жасайды (жуылмалы тү рі).

Тақ ырыбы: Тістердің жә не жақ тардың жарақ аттарында қ олданылатын аппараттар мен протездер.

Тү зетуші аппараттар (орнына салу) – ортодонттық аппараттардың, қ ондырғ ылардың кө мегімен, жақ аралық шең деуіштердің кө мегімен жеклеген тістер, тіс топтары, альвеолярлы бө ліктер немесе жақ бө ліктері қ алыпты жағ дайғ а орналастырады.

- Бекітуші аппараттар (ұ стағ ыш, тұ рақ тандырғ ыш) – жақ сынық тарын дұ рыс жағ дайда ұ стап тұ ру жә не олардың қ озғ алыссыздығ ын қ амтамасыз ету.

- Бағ ыттаушы аппараттар – тө менгі жақ тістеріне немесе сү йекті сынық тарынан ө зінің жазық ты қ исаю қ ұ рылымы арқ ылы белгілі бағ ыт береді.

- Орнына келтіру аппарат – тістер, жақ жә не бет протездері арқ ылы тіс қ атарының тің дері ақ ауларын орнына келтіруге арналғ ан.

- Қ алыптағ ыш аппараттар – олар пластикалық материалдың тірегі болады немесе олардың кө мегімен, тіссіз тө менгі жақ операциядан кейін алынбалы протездердің орындары қ алыптасады, протездің жақ сы бектілуіне бағ ытталғ ан.

- Бө лектегіш аппараттар – ауыз қ уысын мұ рын қ уысынан бө ліп тұ рады. Оларды оптураторлар деп атайды.

- Аралас аппараттар – бұ л аппараттарда бір уақ ытта бірнеше қ ызметтер атқ арылады, мысалы, репозиция жә не бекіту, орнына келтіру жә не қ алыптастыру.

Қ ұ рылма тү ріне байланысты протездер:

- Пластиналы, ө зінің қ ұ рылымында пластмассалы немесе металды пластиналы негізі бар.

- Доғ алы, ө зінің қ ұ рылымында металды доғ а немесе бір жә не екі байланытырғ ыш доғ алары болады.

- Сымды, негізі металды сым болып табылады, соның ішінде – иілмелі сым.

- Каппалы, қ ұ рылымның негізінде металдан немесе пластмассадан каппалар жатады.

- Қ алпақ шалы.

- Кө пір тә різді.

Орналасу орнына байланысты:

- Ауыз ішілік – бір жақ ты немесе екі жақ ты тістерде, альвиолярлы бө лікте, таң дай кү мбезінде бекітілген.

- Ауыздан тыс – бет терісінде, шү йде сү йегінде, бас сү йегіне енгізілген имплантаттарда бекітіледі.

- Ауыз ішілік жә не ауыздан тыс ә дістер – аппараттың бір бө лігі ауыз қ уысы ішінде, ал екінші бө лігі ауыздан тыс тұ рады.

Ә сер ету қ ызметіне байланысты:

- Механикалық (белсенді) – қ ұ рылымның ішінде бар ә рқ ашанда ә сер етуші кү ш (бұ ранданың қ ысымы; доғ аның, серіппенің серпмділігі; резиналы тартқ ыштардың, лигатураның эластикалылығ ы) жә не бұ лшық еттердің жиырылу қ аблеттілігіне байланысты емес.

- Функциональды (інжарлы) – ү зілмелі ә сер етуші кү ш, кү штің кө зі болып шайнау жә не ымдау бұ лшық еттерінің жиырылу қ аблеттігін жатқ ызады.

- Аралас – бұ л жағ дайда механикалық жә не функциональды ә сер етуші элементтердің бірігуі арқ ылы болады;

Тақ ырыбы: Қ азіргі кезең дегі қ ұ рылымдық жадиғ аттар.

Ортопедиялық стоматологияда протездерді дайындау ү шін ә р тү рлі металл қ ұ ймалары қ олданылады. Металдар таза кү йінде қ олданылмайды, ө йткені олардың қ асиеттері негізгі материалдарғ а қ ойылатын талаптарғ а сай емес. Ортопедиялық стоматологияда қ олданылатын барлық металдар кө п компанентті қ ұ ймалар болып табылады.

Металдардың химиялық қ асиеттері қ ұ рамындағ ы атоммен ә лсіз байланысқ ан қ озғ алғ ыш электрондардың санына байланысты.

Металдардың қ ұ рылысы. Металдар қ атты кү йінде анық байқ алатын кристалдық қ ұ рылыста болады. Металдың бет қ абатын мұ қ ият жалтыратып содан соң белсенді химиялық заттармен улай отырып микроскоппен қ арағ анда оның қ ұ рылысының кристалды екенің кө руге болады. Кристалды дененің негізгі ерекшеліктері атомдардың молекулалардың немесе иондардың кең істікте белгілі бір орында орналасуы болып табылады.

Металдардың кө пшілігіне тә н кристалдық тордың ү ш тү рі бар:

1. кубтық қ абырғ аларынан орталық тандырылғ ан, бұ дан кристалдық тор темірде 910-1390º С температура аралығ ында алюминийде, алтында, мыста, қ орғ асында болады.
2. Кубтық кө лемді – орталық таң дырылғ ан, бұ ндай кристалдық тор темірде 910 º С тө мен болғ анда жә не 1390º жоғ ары болғ анда хромда, ванадида болады
3. Гексагональды бұ ндай кристалдық тор мырышта, магнийде, кадмийде болады. Кристалдық тордың байдамдарында оң зарядталғ ан иондар орналасады.

Атомдардың валентілігін анық тайтын электрондар кристалдық торда бос қ озғ алыста болып, электрондық газдар тү зеді. Олардың белсенділігінен металдың электр жә не жылу ө ткізілетін қ асиеті ө згеріп отырады.

Кристалдық қ ұ рылыстың кемшіліктерінің бірі - атомдар арасындағ ы қ уыстардың болуы, басқ аша «вакансия». Торлардың бұ л кемістіктері қ ұ ймалардың балқ у кезінде бір-біріне енуі ү шін ө те маң ызды жә не термиялық ө ндеуге байланысты. Кристалдық қ ұ рылыстың екінші бір кемшілігі дислокация деп аталады. Бұ л жағ дайда кристалдардың шоғ ырлануына байланысты жартылай жазық тық тү зіп, бір сызық тың бойына орналасқ ан кемістікке ә келіп соғ ады басқ аша айтқ анда жиектік дислокация. Бұ л дислокация тү зу болуы болмаса бұ ралып спираль тә різді болуы да мү мкін. Соң ғ ысы “бұ рандалы дислокация“ деп аталады.

Қ ұ ймалардың кристалдық қ ұ рылысы: Қ ұ ймалар сұ йық кү йден қ атты кү йге кө шкен кезде кристалдық тор тү зеді. Осы қ ату кезінде қ ұ йма қ ұ рамындағ ы компоненттерінен бір-бірімен ә рекеттесуін негізгі ү ш тү рге бө леді механикалық қ осылыс, қ атты ерітінді жә не химиялық қ осылыс.

Механикалық қ осылыс. Қ ұ йманың бұ л тү ріне бір-бірінде ерімейтін металл қ осылыстарын жатқ ызады. Бұ ндай қ осылыс ретінде, мысалы қ орғ асын, висмут жә не кадмий қ осылыстарын жатқ ызуғ а болады. Қ ұ йманың ә рбір компоненті ө зіне тә н кристалдық торын сақ тайды жә не қ асиеттері негізінен қ ұ рамдық бө ліктерінің қ атынастарына байланысты. Компоненттерінің ө зара ә лсіз байланысы бұ л қ ұ ймаларды тез балқ ығ ыш жасағ анымен қ олдану ү шін олардың беріктігі жеткілікті.

Қ атты ерітінді. Бұ л топқ а жататын қ ұ ймалардың элементтері ө зара сұ йық кү йде де қ атты кү йде де бір бірінде ерігіштік кө рсетеді. Қ атты ерітінді деп негізгі еріткіштің металл торларына еріген заттың атомдары кірген біркелкі кристалдардын тұ ратын денені айтамыз. Рентгеналогиялық тексерулердің нә тижесі қ атты ерітіндінің бір ғ ана торы болатындығ ын анық тап отыр. Қ атты ерітіндіде бір заттың атомы екінші бір заттың кристалдық торындағ ы атомдардың орнын басуы мү мкін, ал атом аралық кең істіктерде металл емес заттар орналасады. Осы қ осылыстарғ а мысал ретінде ортопедиялық стоматолгияда кең інен қ олданылып жү рген хром – никель, хром – кобальт қ ұ ймаларын жатқ ызуғ а болады.

Метал коррозиясы Коррозия деп металдардың сыртқ ы ортамен химиялық жә не электрохимиялық ә рекеттесулерінің нә тижесінде болатын бұ зылуын айтамыз.