Лизингтік қатынастарды нормативті-құқықтық реттеу

Лизингті ұ сыну тә ртібі:

1. Жалғ а алушы мен жалғ а беруші арасында келісім-шарт жасалады

2. Жалғ а беруші, яғ ни мамандандырылғ ан лизингтік компания банктен алғ ан несие ақ шасына ө ндірушіден тауар (техника т.б.) сатып алады.

3. Лизингтік компания тауарды ө з меншігіне алады жә не оны жал тө лемін алу ү шін пайдалануғ а береді, бұ л кезде тауар жеткізуді тауар ө ндіруші жү зеге асырады.

4. Жал тө лемі тү скеннен кейін лизингтік компания банкке несиені қ айтарады.

5. Жалғ а алушы тауарды тапсырыс берушіге жө нелтеді.

6. Егер жаң а емес жабдық алынса, онда оның реновациясы жалғ а алушы есебінен тө леніп, мамандандырылғ ан фирмаларда жү зеге асырылады.

Лизингтің обьектілері:

· ғ имаратттар

· қ ондырғ ылар

· машиналар

· тасымал қ ұ ралдары

· жер телімдері т.б. жылжымалы жә не жылжымайтын мү ліктер

Лизинг нарығ ының субьектілері:

· лизинг обьектісін алушы

· лизинг обьектісін беруші

· лизинг обьектісін сатушы (жабдық таушы-ө ндіруші)

· инвестор

Мү лікті лизингке алушы - лизинг келісім шарты негізінде мү лікті уақ ытша иеленуге жә не пайдалануғ а алып кә сіпкерлікпен айналысушы; лизинг келісім-шартына сә йкес лизинг объектісін белгілі бір тө лемге, белгілі бір мерзімге жә не белгілі бір шарттарда уақ ытша басқ аруды жә не лизинг келісім-шарты бойынша пайдалануды қ абылдауғ а міндетті жеке немесе заң ды тұ лғ а.

Мү лікті лизингке беруші – мү лік иесі, яғ ни уақ ытша пайдалануғ а беру мақ сатында ә дейі сатып алып лизингтік қ ызметпен айналысушы, яғ ни келісім шарт негізінде лизингке беруші; лизингтік мә міле кезінде тартылғ ан немесе ө з ақ ша қ аражаттарының есебінен ө з меншігіне мү лікті иемденетін жеке немесе заң ды тұ лғ а. Сол мү лікті лизинг объектісі ретінде белгілі бір тө лемге, белгілі бір мерзімге жә не белгілі бір шарттарда уақ ытша басқ аруды ұ сынады. Жалдау мерзімінің соң ында лизинг объектісін иелену қ ұ қ ығ ы лизинг алушығ а ө туі немесе ө тпеуі мү мкін.

Лизинг беруші ролін банклер жә не т.б. несиелік мекемелер, Жарғ ысында лизингтік қ ызмет қ арастырылғ ан, лицензиясы жә не жеткілікті қ аражаты бар кез келген фирма да атқ ара алады.

Мү лікті сатушы (жабдық таушы-ө ндіруші) – лизинг обьектісі болатын мү лікті сатушы, лизинг берушімен ол мү лікті сатып алу-сату келісім шартын жасаушы. Сатушы ролін кө бінесе машина, қ ондырғ ылар ө ндіретін кә сіпорындар, зауыттар атқ арады жә не олар ү шін лизингтік қ ызмет ө німдерін ө ткізуге қ осымша нарық болып есептеледі; лизинг берушімен жасалатын сату-сатып алу келісім-шартына сә йкес лизинг объектісі болып табылатын, ө зі шығ аратын мү лікті келісілген мерзімде лизинг берушіге сататын жеке немесе заң ды тұ лғ а.

Инвестор – лизингтік келісімді қ аржыландырушы (банктер, инвестқ орлар, сақ тандыру компаниялары).

Лизинг объектісін берушілер ү шін артық шылық тары:

- лизингтің кө мегімен сату арналарын ұ лғ айту мү мкіндіктері;

- лизинг - тұ тынушы мен сатып алушы ү шін бә секелестік кү ресте жең істі қ амтамасыз ететін тә сілдердің бірі;

- дайын ө німдер қ орын азайту жолы жә не капитал айналымын жылдамдатудың мү мкіндігі;

- лизинг арқ ылы ө ндіріске инвестор ретінде ақ ша қ аражаттарын салу.

Лизингтік келісіміге қ атысушылардың тағ ы бір тобы – лизинг алушылар. Олар ү шін тиімділік неғ ұ рлым сезімтал болуы қ ажет, ондай болмағ ан жағ дайда лизинг процесі ө зінің тартымдылығ ын жоғ алтады.

Ондай тиімділіктер тө мендегідей:

- мү лік лизинг берушінің балансында болғ андық тан лизинг алушы мү лікке салынатын салық тан босатылады. Лизинг объектісіне жеделдетілген амортизацияның пайдаланылуы оғ ан ө ндірісті жедел тү рде жаң артуғ а, қ айта қ ұ руғ а мү мкіндіктер береді;

- сыртқ ы кө здер есебінен ірі қ аржылық ресурстарды жинақ тамай-ақ лизинг жаң а ө ндірісті ұ йымдастыруғ а кө мектеседі. Сонымен бірге, лизингтік тө лемдер лизинг объектісі пайдаланудан тү скен табыстар есебінен тө ленетіндігін жә не лизингке алынғ ан қ ұ рылғ ылар есебінен ө ндірілген тауарлардың іске асыру мү мкіндіктерін ескеру қ ажет;

- маусымдық жә не кү тпеген ө ндірістік мә селелерді шешудің жеделдігі;

- келісімді қ амтамасыз етудің тиімділігі. Себебі, лизингтік мү лік кепіл ретінде алынатын болғ андық тан несие алғ аннан гө рі, лизинг бойынша мү ліктерді алу ың ғ айлы;

- кіші жә не орта фирмалар ү шін лизинг қ аржыландыру мү мкіндігінің жалғ ыз ә дісі;

- лизинг алушы ү шін мү ліктердің табиғ и жә не моральдық тозу тә уекелділіктерінің азаюы. Мұ ндай тә уекелділіктер уақ ытша пайдалануғ а алынатын болғ андық тан лизинг берушіге ө теді.

Лизингтік операциялар кезінде салық салудың екі ерекшелігі бар: қ аржылық лизинг кезінде салық ты лизинг алушы тө лейді, ал операциялық лизинг жағ дайында салық ты жалғ а беруші тө лейді, сө йтіп лизинг алушы салық жең ілдіктерін алады.

Лизингтің кең інен таралуының басты себебі – оның қ арапайым несиелерден мынадай артық шылық тарының болуына байланысты:

Лизинг кө мегімен кепілге беретін мү лкі жоқ ұ сақ кә сіпорындарды несиелеуге болады. Яғ ни, лизингтік мә міле жасалғ ан мерзім бойынша лизинг объектісі лизингке берушінің меншігінде қ алады да, лизинг алушы банкротқ а ұ шырағ ан жағ дайда несиелік тә уекел деген болмайды (нақ тырақ айтқ анда, несиелік тә уекел бұ л сол қ ұ рал-жабдық ты жалғ а алуды жалғ астыратын басқ а кә сіпорын іздестіруге кетеді).

Лизинг затына ү йлер, ғ имараттар, машиналар, жабдық тар, қ ұ рал-жабдық тар, кө ліктік қ ұ ралдар, жер учаскілері жә не басқ а да тұ тынылатын заттар жатады. Бағ алы қ ағ аздар жә не табиғ и ресустар лизинг заты бола алмайды. Лизинг келісімінің барлық ә рекет ету мерзімінде лизинг затына меншік қ ұ қ ы лизинг берушіде ақ талады. Лизинг келісімін мемлекеттік тіркеуден ө ткізгеннен бастап, лизинг алушығ а лизингтік затты уақ ытша иемденуге жә не қ олдануғ а қ ұ қ ығ ы беріледі.

Экономикалық қ атынастарда лизинг қ аржылық операциялардың жаң а нысаны ретінде кү рделі салымдарды жү зеге асыру тә сілі негізінде қ арастырылады. Егер лизингті мерзімділік, қ айтымдылық жә не тө лемділік шартымен мү ліктерді уақ ытша пайдалануғ а жалдау ретінде тү сінсек, онда оны негізгі қ орғ а салынғ ан тауарлық несие ретінде қ арастыруғ а болады. Сондық тан, кейде лизингті «несие-жал» (фр.«credit-pail») деп атайды.

Лизинг мә міле негізін келесілер қ ұ райды:

- мә міле объектісі;

- мә міле субъектілері (лизингтік келісім тараптары);

- лизингтік келісім мерзімі(лизингтік кезең і);

- лизингтік тө лемдер;

- лизинг бойынша ұ сынылатын қ ызметтер.

Тө лемдер кезең деріне қ арай тү рлері:

- кезең дік тө лемдер – лизингтік келісімге қ атысушы, тараптар келісімімен жасалғ ан кесте бойынша тө ленетін жылдық, тоқ сандық, айлық тө лемдер;

- бір мерзімдік тө лемдер – егер келісімінде лизинг берушіге аванс тө леу қ арастырылса, кезең дік тө лемдермен қ атар қ олданылады.

Лизинг алушының қ аржылық жағ дайы мен тө лем мү мкіндіктерін ескере отырып, мә міледе лизингтік тө лемдерді тө леу тә сілдері кө рсетілуі мү мкін:

- бірдей ү лестермен – бір қ алыпты тү зу сызық ты тө лемдер;

- қ арқ ынды ө лшемдермен (прогрессивтік тө лемдер), лизингтің бастапқ ы кезең інде лизингті пайдаланушығ а лизингтік тө лемді аз жарналармен енгізген ың ғ айлы, ал содан соң жабдық ты мең геру жә не онда ө ндірілетін ө нім қ арқ ынын арттыруғ а байланысты тө лемді ұ лғ айтатын, негізінен қ аржылық жағ дайы тұ рақ сыз лизинг алушыларғ а қ олданылатын тө лем;

- азаймалы ө лшемдермен (жеделдетілген, регрессивті тө лемдер), лизингтің бастапқ ы кезең інде пайдаланушы лизинг берушіге ө з берешегінің кө п бө лігін ө теуді кө здейтін, қ аржылық жағ дайы тұ рақ ты лизинг алушылар қ олданатын тө лемдер.