Жыл 22 маусым- фашистік Германия КСРО-ға тұтқиылдан соғыс ашты.Ұлы Отан соғысы басталды. 1 страница

Республикада 2 млн. Астам адам ә скери даярлық тан ө тті.

1941 ж. қ ырк. Дивизия комиссары, Ертіс ө ң ірінің перзенті

Е.П.Рыков Полтава обл/ның Шумейково тоғ айында ерлікпен қ аза тапты. Киевтегі орталық тағ ы кө шеге ж/е Катонқ арағ ай орта мектебіне Е.П.Рыков есімі берілді.

Соғ ыс тарихында алғ аш рет Кең ес Одағ ының Батыры атағ ын алғ ан қ азақ стандық танк ә скерлерінің генерал-майоры К.А.Семенченко (1941ж. 22 шілде).

Қ ара тең із флотының контр-адмиралы атыраулық Л.А.Владимирский батылдығ ымен ерекшеленді.

Мә скеу шайқ асында генерал-майор И.В.Егоров қ олбасшылық еткен 316- атқ ыштар дивизиясы шайқ асты.

1941ж. 16 қ араша 1075 атқ ыштар полкінің 28 танк жоюшылар тобы Дубосеково разъезінде жаудың 18 танкісін жойып жіберді. Ротаның саяси жетекшісі В.Г.Клочков: «Ресей кең байтақ, бірақ шегінерге жер жоқ, артымызда Мә скеу» ұ ранын кө терді.

1941 ж. 18 қ араша дивизия командирі генерал И.В.Панфилов ерлікпен қ аза тапты.

Панфиловшы 1075- атқ ыштар полкі 8 ротасының саяси жетекшісі П.Б.Вихрев бастағ ан 14 жауынгер жаудың 5 танкісі мен 2 взвод жаяу ә скерін жойды. Жалғ ыз қ алғ ан саяси жетекші гранатамен 2 танкіні жойып, ө зін ө зі атып, қ аза тапты. П.Б.Вихревке Батыр атағ ы берілді.

И.В.Карпов қ олбасшылық еткен атқ ыштар полкі мен ағ а лейтенант Б.Момышұ лы қ олбасшылық еткен батальон жауынгерлері ерлікпен шайқ асты.(Б.Момышұ лына 1990 ж. қ айтыс болғ аннан кейін батыр атағ ы берілді). Кең ес Одағ ының Батыры Тө леген Тоқ таров ерлігі: Бородино селосында неміс бө лімінің штабына кіріп, 5 офицердің кө зін жойғ ан.

Кең ес Одағ ының Батыры ротаның саяси жетекшісі М.Ғ абдуллин ерлігі: ол басқ арғ ан автоматшылар тобы жау танкісін жойып, бө лімшелерін жау қ оршауынан алып шық ты.

238- атқ ыштар дивизиясының автоматшысы Рамазан Амангелдиев ерлігі: Ока жағ асында, Серпухов тү біндегі Воронино қ ыстағ ындағ ы шайқ аста 13 фашистің кө зін жойып, ө зі де қ аза тапты.

Қ азақ стандық ә скери қ ұ рамалардың ү штен бірі Ленинград тү бінде соғ ысты.

Кең ес одағ ының орден, медальдарме марапатталғ ан қ азақ стандық тар: 966387. Ұ лы Отан соғ ысында қ аза тапқ ан қ азақ стандық тар: 603 мың.

60 Қ азақ стан- майдан арсеналы (1941-1945жж).

1941-1945 жж. Ұ лы Отан соғ ысы кең ес одақ ғ ы ү шін бұ рын-сонды бастан кешкен барлық соғ ыстардын ішіндегі ең ауыры болды. Соғ ыс елді біртұ тас жауынгерлік лагерьге айналдыруды, бү кіл экономика мен кең ес халқ ының кү ш-жігерін майдан мү ддесіне, жауды жену мақ сатына жұ мылдыруды мақ сат етті. Қ ызыл армияның қ атарына ө з еріктерімен баратындық тары туралы қ алалық жә не аудандық ә скери комиссариаттарғ а Еліміздін тү кпір-тү кпірінен мың дағ ан арыздар тү сіп жаты. Соғ ыстың алғ ашқ ы кү ндерінде-ақ Алматы, Жамбыл, Оң. Қ азақ стан, Қ ырғ ыстаннан шақ ырылғ ан жігіттерден 316-атқ ыштар дивизиясы жасақ талды. Оның командиры болып азамат соғ ысына қ атысушы генерал Панфилов тағ айындалды. Қ арулы кү штер мен ең бек армиясының қ атарына барлығ ы 1, 8млн. қ азақ стандық тар қ атысты. Ә сіресе, Мә скеу тү біндегі шайқ аста қ азақ стандық тардың жауынгерлік даң қ ы шық ты. Республикада жасақ талғ ан 316-атқ ыштар дивизиясына астанағ а апаратын негізгі ө зекті жолдардың бірі – Волокаламск тас жолын қ орғ ау тапсырылды. Мұ нда майор Бауыржан Момышұ лы басқ арғ ан 1073-ұ лан атқ ыштар полкі жау шабуылына дивизияның басқ а бө лімдерімен бірге ерлікпен тойтарыс берді. Ұ лы Отан соғ ысы майдандарында кө рсеткен ерліктері ү шін 96638 қ азақ стандық тар Кең ес Одағ ының орден, медальдарымен наградталды. 500-ге жуық қ азақ стандық қ а Кең ес Одағ ының Батыры атағ ы берілді. Олардың 99-ы қ азақ. Қ азақ стандық тар соғ ыстың Қ иыр Шығ ыстағ ы соң ғ ы ошағ ын жоюғ а да белсене қ атысты. Соғ ыс Қ азақ стан ү шін қ ымбатқ а тү сті. Ұ лы Отан Соғ ысында 603 мың дай Қ азақ стан азаматтары ерлікпен қ аза тапты.

Соғ ыстың алғ ашқ ы жылдарынан бастап республика экономикасы ә скери бағ ытқ а кө шірілді.

- Бейбіт мақ саттарғ а жұ мсалатын қ аржы мейлінше қ ысқ артылды.

- Кө птеген кә сіпорындар қ орғ аныс ө німдерін шығ ара бастады.

Майданғ а жақ ын ө ң ірлерден 220 зауыт пен фабрика, цехтар мен артелълер Қ азақ станғ а кө шірілді. Ө неркә сіп орындарын кө шіру 2 рет жү ргізілді.

1941 жыл аяғ ы -1942 жыл басы.

1942 жылдың кү зі.

Кө шіріліп ә келінген 54 зауыт пен фабрика Тамақ ө неркә сібі халық комисариатының қ арамағ ында болды. Жең іл жә не тоқ ыма ө неркә сібінің 53 кә сіпорын кө шіріліп ә келінді. Республикада аяқ киім саласының қ уаты 12 есе, былғ ары саласының қ уаты 10 есе ө сті.

Кө шірілген кә сіпорындардың 20- сы қ ару-жарақ пен оқ -дә рі шығ аратын болып қ айта қ ұ рылды.

Кө шіріліп ә келінген зауыттар мен фабрикалар негізінен мына аймақ тарғ а орналастырылды. Алматы, Орал, Петропавл, Шымкент, Семей, Қ арағ анды, Ақ тө бе.

Республика жұ мысшы табының қ атарына одақ тас республикалардан мамандар келіп қ осылды.

3200 кенші мен 2000 қ ұ рылысшы- Донбасс шахталарынан

2000 машина жасаушы – Воронеж бен Луганскіден

Тоқ ымашылар, тамақ ө неркә сібі қ ызметкерлері, мың дағ ан теміржолшылар, 7 мың дай инженер- техниктер Мә скеуден, Киевтен, Харъковтен.

Қ азақ стан – КСРО-ның негізгі ә скери - ө неркә сіп базасына айналды. 1942 жылы одақ та ө ндірілген

- қ орғ асынның 85%

- кө мірдің 1\8 бө лігін

- молибденнің 60%-ын

- оқ танды мұ найдың 1 млн. Тоннағ а жуығ ын берді.

Тү ркістан – Сібір темір жолымен жү к тасымалдау 1942 жылы 1941 жылмен салыстырғ анда 2, 5 есе кө бейді. 1944 жылы темір жол арқ ылы 20 мың нан астам жү рдек поезд жө нелтілді. Орталық тағ ы ө неркә сіп аймақ тарының жау шебінде қ алуы кө мір, мұ най, металл ө ндірудің азаю қ аупін тө ндірді.

1942 жылғ ы 21 тамыз – кеншілер ең бегіне ү демелі- кесімді ақ ы тө леудің жаң а жү йесі енгізілді.

1942 жылғ ы 24 тамыз – Мемлекеттік Қ орғ аныс Комитетінің «Қ арағ анды кө мір алабында кө мір ө ндірудің арттыру жө ніндегі шұ ғ ыл шаралар туралы» қ аулысы шық ты. Облыстың жә не ауданның ең беккерлері Қ арағ анды шахталарын қ амқ орлық қ а алу жө нінде патриоттық қ озғ алыс бастады.

Шахтерлерді азық -тү лікпен қ амтамасыз ету.

Шахталарда тұ рақ ты жұ мыс істеу ү шін адамдар жіберу.

Қ арағ анды облысындағ ы ФЗО желісі 3 есе, оқ ушылар саны 5 есе кө бейді. 1943 жылы 18 мың адам кенші мамандығ ын алды. 1943 жылы забойлар желісі кө бейіп, жер астында екінші Қ арағ анды пайда болды.

Мұ найлы аудандарғ а кө мек кө рсетілді.

Атырау мұ най ө ң деу зауытын, Каспий-Орск мұ най қ ұ бырын салу ү шін қ уатты қ ұ рылыс ұ жымы ұ йымдастылды.

Ембіге Ә зірбайжаннан 400 маман мен жұ мысшылар келді.

Соғ ыс жылдары салынғ ан қ ырылыстар. Мақ ат-Қ осшағ ыл темір жолы, Петровский машина жасау зауытының екінші кезегі, Пешной аралы Шарин қ ұ быр жолы, Атырауда тең із порты мен мұ най ө ң деу зауыты, «Комсомол» кә сіпшіілігі т.б.

1943 жылғ ы қ азан –Ақ тө бе ферроқ орытпа зауытының біріші кезегінің іске қ осылатын мерзімі белгіленді.

1944 жылғ ы ақ пан – Ақ тө бе ферроқ орытпа зауыты іске қ рсылды.

1943 жылғ ы сә уір – қ айта ө ң дейтін Қ арағ анды металлургия зауытын салу туралы шешім қ абылданды.

1944-1945 жылдары салынғ ан жаң а ө неркә сіп объектілері.

Текелі қ орғ асын – мырыш комбинатының алғ ашқ ы кезегі.

Белоусов байыту фабрикасы.

Атырау мұ най ө ң деу зауыты.

1941-1945 жылдары барлығ ы 460 зауыт, фабрика, шахта салынды.

61 1946-1964жж. Қ азақ КСР – ның қ оғ амдық – саяси жә не ә леуметтік – экономикалық жағ дайы.

Қ азақ станның соғ ыстан кейінгі жылдардағ ы қ оғ амдық -саяси ө мірі(1946-1965жж). Қ оғ амдық -саяси жү йеде 20-жылдардың ортасында орнық қ ан қ атаң ә кімшілік-ә міршілдік жү йе 40-50 жылдары шарық тай тү сті.Бұ л қ оғ амдық -саяси ө мірдің барлық саласынан кө рініс тапты.Адамның табиғ и қ ұ қ ығ ынан шектеу, ұ лттық мү ддені ескермеу, мемлекеттік басқ ару жү йесіне ық пал жасау сияқ ты олқ ылық тардың шегі болмады.Қ оғ амдық -саяси жә не мә дени ө мір орталық тан басқ арып отырғ ан Коммунистік партияның қ атаң бақ ылауына алынды.Сталиннің жеке басына табыну қ оғ амдық ө мірде берік орын алды.Ү кімет басшылары тү рлі желеулермен заң дылық тарды ө рескел бұ зып, мемлекеттік билікті теріс қ олданып жатты.Оғ ан ө згеше ойлайтын адамдарды қ удалауғ а жаң а науқ ан ашқ ан БКПб Орталық Комитетінің 1946 жылдың 14 тамыздағ ы *Звезда*жә не *Ленинград* журналдары туралы қ аулысы бұ л қ ұ былыстың нақ ты дә лелі бола алады.Қ азақ стан партия комитеттері ө з жұ мысын аталмыш қ аулының аясында жү ргізді. 1948ж *космополитизммен*, яғ ни шетел мемлекеттерінің мә дениетіне кө ң іл бө лушілермен кү рес науқ аны басталды.Космополитизм науқ анында Қ азан тө ң керісіне дейінгі қ азақ халқ ының мақ танышы болып келген Шортанбай, Шә ң герей, О.Қ арашев феодалдық -реакцияшылдар деп танылып, ал кейінгі кең ес ә дебиетшілері - Б.Кенжебаев, Т.Нұ ртазин, Ә.Қ оң ыратбаев ұ лтшылдар ретінде қ удаланды.Ғ ылым Академиясының президенті Қ.Сә тбаев*Едіге батырғ а*алғ ысө з жазғ аны ү шін *ұ лтшыл*атанса, М.Ә уезов 1945ж жарық кө рген *Абай ө мірінің жә не творчествосының биографиялық очеркі*ең бегінде Абайды *феодалдық ақ ындар Шортанбай, Мә шһ ү р Жү сіп Кө пеев ортасында суреттегіні ү шін* қ удаланды.Екі зиялығ а да осындай орынсыз кінә лар тағ ылғ аннан кейін, Мә скеуге қ оныс аудару мә жбү р болды.Сонымен қ атар 1946ж А.Мә метованың *Абай Қ ұ нанбаев*атты ә деби ең бегіне де космополиттік деген кінә тағ ылып, басылымнан алынды. Осылайша соғ ыстан кейінгі жылдарда пісіп-жетіліп келе жатқ ан қ оғ амда ө згеріс қ ажет деген ұ ғ ымды ә кімшіл-ә міршілдік жү йе тұ ншық тырып тастады.1953ж Сталин қ айтыс болғ аннан кейін қ уғ ын-сү ргін науқ аны біраз баяулады.Сталиннің ө з кезінде жоспарлағ ан Қ азақ КСР Ғ ылым Академиясының тарих, археология, этнография институтын, Кең естік жазушылар Одағ ын *ұ лтшылдардан*тазалау саясаты тоқ татылды.1953ж мамыр айынан бастап социалистік қ оғ амдағ ы қ айшылық тар, жеке тұ лғ а мен халық тың тарихтағ ы рө лі, Сталиннің жеке басына табыну мә селелері тө ң ірегіндегі алғ ашқ ы пікірлер айтыла бастады.Кезінде ОГПУ, НКВД-ні басқ арып, ә кімшіл-ә міршіл жү йенің адамзатқ а қ арсы жасалғ ан қ ылмыстарын заң дастырғ ан Берия ату жазасына кесілді.*Ү штіктер*, *Бестіктер*, *Ерекше кең ес* жойылып, ГУЛАГ МҚ К-не берілді.Л.П.Берияның қ ылмыстық іс ә рекетін ү зілді-кесілді тоқ тату қ оғ амдық ө мірді демократияландыру жолындағ ы маң ызды кезең болды.Бірақ бұ л-ә кімшіл-ә міршіл жү йенің кү йреуі емес болатын. 1956ж 14 ақ панда Мә скеуде КОКП-ның XX сьезі ө тіп, онда Сталиннің жеке басына табыну айыпталды.КОКП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы Н.С.Хрущев бастағ ан коммунистер партиясы сталиндік диктат ү стемдігін ә шкерелеп, талдау жасауғ а тырысты.Н.С.Хрущевтың XX сьездегі *Сталиннің жеке басына табынушылығ ын ә шкерлеу*туралы баяндамасының толық мә тіні 33 жыл ө ткен соң ғ ана 1989ж жарық кө рді. Коммунистік идеологияны басшылық қ а алғ ан Н.С.Хрущев республиканың барлық ө міріне тікелей араласты.Қ азақ станның оң тү стік аудандары Ө збекстағ а берілді.Тың ө лкесінде 6 облыстың ө лкелік партия комитеті біріктіріліп, тікелей Мә скеуге бағ ындырылды.Ақ мола-Целиноградқ а, Батыс Қ азақ стан-Орал облысына айналды. Ұ лт саясатындағ ы бұ рмалаушылық тар халық арасында, ә сіресе, зиялылар мен жастар арсында тү рлі наразылық тар туғ ызды.Кең естік жү йе оларды барынша жасырып, бү ркемеледі.Осылайша Теміртаудағ ы толқ у-тә ртіпсіздіктің салдары ретінде бағ аланды.1963ж Мә скеуде оқ итын қ азақ жастарының бір тобы Б.Тайжанов, С.Ақ атаев, М.Тә тімов, М.Ә уезов бас болып *Жас тұ лпар*атты ұ йым қ ұ рды.Мақ саты-қ азақ жастарының ұ лттық санасын ояту. Н.С.Хрущев мемлекеттің *коммунизмге ө туіне байланысты* жаң а Конституцияның жобасын жасауды ұ сынғ аннан кейін, 1961ж Конституциялық комиссия қ ұ рылды. Конституциялық заң дарда жазылғ ан демократия талаптары іс жү зінде жү зеге аспады.Қ азКСР Жоғ ары Кең есі КСРО Кең есіне бағ ынды.Конституция тә уелсіз деп кө рсетілгенімен, қ ұ қ ық қ орғ ау, прокуратура органдары да орталық қ а бағ ынды.Депутаттарды сайлау науқ андары да демократиядан мү лдем алшақ еді.Дауыс берушілер іс жү зінде депутаттарды кө рмеді.Дауыс беру тек іс жү зінде жү ргізілді.Депутатарды халық таң дамады, жергілікті ә кімшілік органдар*тағ айындады*.Депутаттар орындауғ а тиісті мә селелерін атқ ару комитеттеріне ө тініш ретінде беріп отырды. Саяси қ ателікке толы Хрущев қ ызметінің соң ы 1964ж қ азан айында аяқ талды.КОКП-ның Орталық Комитетінің Пленумында 1-хатшы қ ызметіне Л.И.Брежнев сайланса, ал Министрлер Кең есінің тө рағ асы болып А.Н.Косыгин тағ айындалды.Олардың ізін ала Қ азақ стан КП ОК 1-хатшысы болып Д.А.Қ онаев сайланды.

Ауыр соғ ыста жең іске жету ел басқ арудың ә кімшілік ә дістерінің дұ рыстығ ына сенім туғ ызды.40-50 жылдары ә міршіл ә кімшіл жү йе нығ ая тү сті.

Адамның бостандығ ын аяқ қ а басу, адам қ ұ қ ығ ын елемеу.

Ең бекшілерді ө ндіріс қ ұ ралдарынан ажырату.

Ең бекшілерді саясаттану мен мемлекеттік басқ арудан шеттету.

Жеке басқ а табыну ү стемдігі.

Бұ л жү йенің жетекші кү ші болғ ан Коммунистік партия органдарының қ оғ ам ө мірінің барлық салаларына басшылық етуі партияның жетекшілік рө лі деп қ абылданды.

40-50 жылдардың басы сталинизм идеологиясы шырқ ау шегіне жетті. Социализм қ ұ ру ісінің аяқ талуына байланысты коммунистік қ оғ ам қ ұ руғ а кө шу басталады деген қ ағ ида.

1946 жылғ ы наурыз Жоспарлау Комитетінің тө рағ асы Н.А. Вознесенский 4-бесжылдық жоспарды жасауда қ ағ иданы жетекші партиялық бағ ыт деп жариялады.

Кү нделікті ақ парат қ ұ ралдары 20 жылдық мерзімде кең ес халқ ыт коммунизмнің кө кжиегін кө реді дегенді насихаттаумен болды.Коммунизмге ө ту проблемасы

-Ғ ылымғ а жат, тұ рпайы пікірлермен алмастырылады.

-Ө неркә сіптің кейбір салаларында белгілі сандық кө рсеткіштерге жету негізге алынды.

Социализм дамығ ан сайын тап кү ресі кү шейе тү седі, деген сталиндік қ ағ ида идеологиялық шиеліністерді асқ ындыруғ а негіз болды.20-30 жылдарда басталғ ан саяси қ уғ ын соғ ыстан кейін де жалғ астырылып, халық жауларына, социализм жауларына қ арсы кү рес ү здіксіз жү ргізілді.

Соғ ыстан кейінгі жылдарда республика лагерьлер ө лкесі болып қ ала берді.Кү штеп кө шірілгендер Қ азақ станғ а, Орта Азия республикаларына, Батыс жә не Шығ ыс Сібіргет орналастырылды.КСРО Мемлекеттік Қ ауіпсіздік Комиссариаты Басқ армасының мә ліметі бойынша, кү штеп жер аударылғ андар саны-2млн.463940.Қ азақ халқ ы сталиндік зорлық зомбылық тың қ ұ рбаны болғ ан халық тарғ а кө мегін аяғ ан жоқ.

40-жылдардың екінші жартысы-50жылдардың басы кең ес адамдарының басым кө пшілігі ү шін ауыр кезең. Осығ ан қ арамастан ағ а ұ рпақ ө кілдері сол жылдарды алтын ғ асыр деп атайды.

1947жылғ ы желтоқ сан ткарточка жү йесі жә не ең бекшілерді азық тү лік, ө неркә сіп ө німдерімен ө лшеулі қ амтамасыз ету жойылды.

1947 дыл ақ ша реформасы жү ргізілді.

Негізгі ө німдердің, нан жә не наннан жасалғ ан ө німдердің, еттің ө неркә сіп ө німінің бағ асы арзандады.

Кооперативтік сауданың дамуы нә тижесінде базар бағ асы тө мендеді.

Бағ а 3рет арзандатылып, далақ ы қ сірілді.

Карточка жү йесін жоюдың алдында азық тү лік бағ асы қ ымбаттатылды.Бағ аның жалпы дең гейі 3есе жоғ ары болып, бағ аның кейін тө мендеуіне мү мкіндік берді.Жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің айлық жалақ ысы 1, 5есе ғ ана ө сіп, 64сом болды.Колхозшылардың айлық жалақ ысы-16, 4сом.Ең бекшілердің тауарларды сатып алу мү мкіндігі тө мен болып қ ала берді.

Ең бекшілер ерікті тү рде бір айлық жалақ ы кө лемінде мемлекеттік заем алуғ а міндеттелді.

Арзандату саясатының ауыл есебінен жү ргізілгендігін анық тайтын белгілер;

- Колхозшы жалақ ысы жұ мысшы мен қ ызметкер жалақ ысынан 4есе кем.

- Колхозшыларғ а уақ ытша ең бекке жарамсыздығ ы ү шін ақ ы жә не зейнет ақ ы тө ленбеді.

- Ауылшаруашылық ө німдерін мемлекет ө те арзан бағ амен сатып алды.

- Нан, ет, сү т ө німдері жетіспеді, аштық зардаптары байқ алды.

62. Қ азақ стандағ ы тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру: қ орытындылары мен зардаптары.

Қ азақ стандағ ы тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру: экологиялық, экономиялық жә не ә леуметтік-демографиялық салдарлары. 1954 жылдан бастап тез арада ауыл шаруашылығ ының тарихта болмағ ан дамуын қ амтамасыз ету ү мітімен Қ азақ станғ а тікелей қ атысты тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру науқ аны басталды.Қ азақ стан басшылығ ы бұ л бастаманы қ олдай алмады.Осығ ан байланысты 1954ж 11 ақ панда ө ткен Қ азақ стан КП ОК-нің Пленумында бірінші хатшы Ж.Шаяхметов, 2-хатшы Л.И.Афонов босатылып, олардың орнына орталық тан жіберілген Р.К.Понаморенко жә не Л.И.Брежнев сайланды.Жергілікті жердің қ азақ басшылары сынғ а ұ шырап, ү ш айдың ішінде тың ө лкесіндегі алты облыстың 1- хатшылары ауыстырылды. Бұ рынғ ы Кең естер Одағ ы, оның ішінде Қ азақ станда тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру науқ аны 3 кезең нен тұ рады.1)1954-1955жж. 2)1956-1958жж. 3)1959-1965жж. Тың игеру жылдарында негізінен солтү стік облыстарда жү здеген совхоз орталық тары салынды.Ә міршіл-ә кімшіл басшылық қ а совхоздар тиімді болғ андық тан, тың игерудің алғ ашқ ы жылында ғ ана 300 жаң а совхоз ұ йымдастырылса, 1955ж соң ына қ арай олардың саны 631-ге жетті.Ал 1958ж ақ пан айынан бастап колхоздар совхоздарғ а, МТС-тар жө ндеу станцияларына айналдырыла бастады.Тың игерудің тек алғ ашқ ы кезең інде республикағ а ө зге республикалардан 640мың адам кө шіріліп ә келеніп, Қ азақ станда 18млн га.тың жер, немесе бұ рынғ ы Одақ тағ ы жыртылғ ан жерлердің 60, 6%игеріліп, республикадағ ы егістік кө лемі 22, 4 млн гектарғ а жетті.Осының арқ асында 1956ж алғ аш рет миллиард пұ т астық алып, Ленин орденімен марапатталды.Қ азақ станның ә р азаматына ө ндірілетін астық 2 мың кг жетті.Оғ ан қ оса тың астығ ы сапалы болғ андық тан негізінен экспортқ а шығ арыла бастады. Орталық басшылық 1956 жылдың ақ пан айында ө ткен КОКП-ның XX сьезінде Қ азақ КСР-нің алдына жаң а міндет-астық ө ндіруді 5 есе арттыру міндетін қ ойды.Осығ ан сай 60-жылдардың ортасына қ арай Қ азақ станда жыртылғ ан тың жә не тың айғ ан жер кө лемі 25млн гектар, а жетті.Бірақ та тың игерудің алғ ашқ ы жылдарында қ ол жеткен табыс одан ә рі ұ штасып кете алмады.Ө йткені, жаң адан игерілген тың жерлер 60ө жырлардың ортасына қ арай ө з мү мкіндіктерін сарқ и бастағ ан болатын, осының салдарынан ә рбір гектардың жоспарланғ ан 14-15 ц.астық орнына 1954-1958ж 7, 4ц. жиналса, 1961-1964ж-6, 1ц., ал 1964ж-3, 1ц.ғ ана астық алынды.Осы кезден бастап еліміз АҚ Ш, Канада, Франциядан астық сатып алуғ а кіріседі. Қ азіргі таң да экономистер тың жә не тың айғ ан жерлерді игермей-ақ, астық ө ндіру кезіндегі астық ты аудандардағ ы ә р гектардан 1ц.ө сірсе, бұ л тың игеру нә тижесімен тең ескен болар еді, -деген пікірде.Оның ү стіне тың игеру жылдарындағ ы қ оныс аудару саясаты елдегі демокрафиялық жағ дайы одан ә рі кү рделендіріп, бұ рынғ ы Кең естер Одағ ының Еуропалық бө лігі ү шін де, Қ азақ стан ү шін де тиімсіз сипатта болды.Ө йткені, сол кездің ө зінде-ақ Одақ тың Еуропалық бө лігінде жылдан-жылғ а селолық жерлерде тұ рғ ындар саны азайып, ал біздің республикамызда керісінше, ө сіп отырғ ан болатын.Осы ерекшеліктер ескерілмей, онсыз да саны кеміп отырғ ан еуропалық аудандардан тек 1954-1962ж ғ ана Қ азақ станғ а 2млн.астам адам кө шіріліп ә келінді.Осының нә тижесінде бір жағ ынан Ресейдің, Украинаның жә не т.б республикалардың бірқ атар аудандарында мың дағ ан селолар бос қ алды.Екінші жағ ынан 20-30-жылдары жергілікті тұ рғ ындарғ а қ арсы бағ ытталғ ан қ уғ ын-сү ргін салдарынан кү рт кеміген қ азақ халқ ы, енді тың герлердің кө птеп келуіне байланысты, 1959ж санақ бойынша алатын ү лесі 30%-ке дейін тө мендеп кетті. Тың игеру жылдарында жаппай қ оныс аудару науқ аны рухани, ізеттілік саласына да ү лкен зиян алып келді.Қ азақ тіліндегі мектептер саны 700-ге кеміп, қ азақ тілінде шығ арылатын ә дебиеттердің, баспасө здің саны кү рт тө мендеп кетті.3 мың нан астам елдімекеннің аты ө згертіліп, тарихи ұ лттық санағ а шек қ ойылды. Тарихта бұ рын болып кө рмеген кө лемді жерді жырту орны толмас экологиялық апаттарғ а, мал жайылымдардың кү рт қ ысқ аруына алып келді.Тың игерудің алғ ашқ ы жылдарында жердің қ ұ нарлы бет қ ыртысы шаң -боранғ а ұ шырап ұ шып кетуі салдарынан 18млн.га астам жер эррозияғ а ұ шырады.Қ алың дығ ы 1 см.қ ара топырақ тың қ алыптасуы ү шін, кем дегенде 2-3 ғ асыр уақ ыт керек еді.Жайылым азаюы салдарынан ұ зақ мал ө сіру қ арқ ыны 3 есе азайды, жылқ ы 1916ж 4340мың болса, 1961ж-1158 мың ғ а дейін, ал тү йе 1928ж санынан 8 есе кеміді. Тың игеру барысында орын алып отырғ ан кемшіліктердің бірқ атары КОКП ОК 1965 жылдың наурыз, 1966ж.мамыр пленумдарында ашылып, оларды жоюдың шаралары белгіленді.Ауыл шаруашылығ ының берік негізін жасау, жоспарларды жақ сарту, колхоздар мен совхоздарда шаруашылық есепті енгізу, ең бектің моральдық жә не материалдық қ ызығ ушылығ ын ұ штастыру міндеттері қ ойылды.1966-1970ж республика ауыл шаруашылығ ын дамытуғ а 5, 5млрд сом қ аржы бө лінді.Осының арқ асында 8- бесжылдық та ауылшаруашылық ө німі 54% ө сіп, Қ азақ стан Кең естер Одағ ының ө зіндік ерекше ауылшаруашылық ауданына айналды.Мемлекеттік ө орғ а республикадан ә рбір 4- тонна жү н, 12- тонна ет жә не 5- тонна астық тү сті. Азық тулік тапшылығ ын шешу, астық ө ндіруді арттыру мақ сатында тың жә не тың айғ ан жерлерді игеру идеясы пайда болды.Тың жерлер игерілген аймақ тар: Қ азақ стан, Сібір, Урал, Солтү стік кавказ, Еділ бойы.1954-1955 жылдары млрд 100 млн 1млрд 200 млн пұ т астық алу белгіленді.Қ азақ стандағ ы тың жерлерді игерген аудандар: Қ останай, Ақ мола, Солтү стік Қ азақ стан, Кө кшетау, Торғ ай, Павлодар облыстары.1954-1959 жылдары тың жә не тың айғ ан жерлерді игеруге 20млрд сом жұ мсалды.1954-1962 жылдары республикағ а 2 млн-ғ а жуық тың герлер кө шіп келді.1954 жылғ ы тамызда жыртылғ ан жер кө лемі: