TƏRCÜMƏÇİNİN BİRİNCİ CİLDƏ YAZDIĞI

Ö N SÖ ZÜ

Hə md olsun Allaha, alə mlə rin Rə bbinə! Hikmə t­lə rinin bə nzə rsiz­liyi ağ ı llara qalib gə lə n, də lillə rinin ecaz­karlı ğ ı mə fkurə lə ri heyran qoyan, mö htə ş ə m sə nə ­ti­nin xarü qə ladə ö zə lliklə ri inkarç ı kafirlə rə ü zrxahlı q etmə yə imkan yeri qoymayan, ayə lə ri bə ş ə riyyə tə “Allahdan baş qa heç bir tanrı yoxdur” mü jdə si verə n Mü qə ddə s Allaha hə md olsun! O Allah ki, Onun Ö zü nə bə rabə r ola bilə n nə bir tayı, nə də Ona bə nzə yə bilə cə k bir oxş arı və nə də Ona kö mə kç i ola bilə cə k ş ə riki var! Onun nə ö vladı, nə valideyni, nə zö vcə si, nə də misli var! O, hə r ş eyi qə hr edə n ilahi gü cü ilə mü stə bidlə ri qə ddini ə ymə yə Mə cburedə ndir! O, Ə zə mə ti və Qü drə ti qar­ş ı ­sı nda zalı m və qə ddar padş ahları n zə lil gü nə dü ş ­dü yü, heybə ti qar­ş ı sı nda bü tü n fironları n vahimə iç ində sə cdə yə qapı ldı ğ ı, xə lq etdiklə rinin hamı ­sı nı n, ö z istə k­lə rində n ası lı olmayaraq, Ona itaə t etdiklə ri Yeganə Allah­dı r! Ə ziz və Cə lil Allah bu barə də belə buyurur: “Gö ylə rdə və yerdə olan mə xluqlar da, onları n kö lgə lə ri də sə hə r-axş am istə r-istə mə z Allaha sə cdə edir” (Rə d, 13/15).

Fö vqə luca Allahı n bə ş ə riyyə tə bə xş etdiyi ə n bö yü k nemə tlə rində n biri Quran və onu Allahı n Ö zü nü n mü hafizə etmə sidir. Allahı n Peyğ ə mbə ri Muhə mmə din (s.ə.s.) ü mmə ti ü ç ü n hazı rladı ğ ı və onu (s.ə.s.) ş ə rə flə ndirdiyi ə n ə hə ­miy­yə tli fə zilə tlə rində n biri də Peyğ ə mbə rə (s.ə.s.) nazil etdiyi Və hyi – Quranı qoru­ması və himayə si altı na gö tü rmə sidir. Qü drə tli Allah Quranı mü sə lmanları n Peyğ ə mbə rinin (s.ə.s.) hə qiqi peyğ ə mbə r olması na bir də lil etmiş, ona (s.ə.s.) ver­diyi ü stü nlü yü aç ı q ş ə kildə bildi­rə rə k, onu tə kzib­olunmaz də lilə ç evirmiş dir. Bö yü k və Fö vqə lqü drə tli Allah bu Quran ilə Ö z Elç isini (s.ə.s.) yalanç ı və iftiraç ı ­lardan fə rqlə ndirmiş və bunun sayə sində mö minlə ri də inkarç ı ka­fir­lə rdə n və mü ş riklə rdə n, Ona ş ə rik qoş anlardan qabarı q ş ə kil­də ayı r­mı ş ­dı r. Mü drik Allah Quranı elə nazil etmiş dir ki, yer ü zü ndə yaş ayan bü tü n cinlə r və insanlar bir yerə toplaş ı b sə y etsə lə r də, onun bə nzə rini, ə sla yaza bilmə zlə r. Sonsuz Lü tf Sahibi Allah Quranı mö minlə r ü ç ü n qa­ran­lı qları nurlandı ran bir gü nə ş, ş ü b­hə lə ri yoxa ç ı xardan bir aydı nlı q, az­ğ ı nlı ğ a aparan yollarda hə qiqə ti gö stə rə n bir rə hbə r, qur­tuluş a və hidayə t yoluna yö nə ldə n bir bə lə dç i etmiş dir. Hə mç i­nin, Mə rhə mə tli Allah Ö zü ­nü n bir ayə sində belə buyurur: “Allah, Onun rizası nı arayan ş ə xslə ri ə min-amanlı q yolları na yö nə ldir, onları Ö z izni ilə zü lmə tlə r­də n nura ç ı xarı r və dü z yolla aparı r” (Maidə, 5/16). Bə si­rə tli Allah heç vaxt uyu­ma­yan gö zlə ri ilə Quranı qoruyur, onu sarsı dı l­mazqalası ilə ə hatə edir. Zamanı n, ə yyam­ları n və qə rinə lə rin keç mə si ilə o ə sra­rə n­giz qalanı n sü tunları mö hkə mliyini itir­mə z, qü d­rə t ə lamə tlə ri yoxa ç ı xmaz. Allahı n və Onun Elç isi­nin (s.ə.s.) ehkamları na riayə t edə nlə r heç vaxt doğ ru yoldan sapmazlar.

Ş ə rə fli Quran mö minlə rin mü bahisə yə dü ş ­dü k­lə ri anda ona sı ğ ı ndı qları, mü sibə tə uğ radı qları vaxt­da iç inə ç ə kilib qorunduqları isteh­kam, ş eytanı n və svə ­sə sinə qarş ı mü dafiə olunduqları qaladı r. Ş ə rə fli Quran mö minlə rin baş ə ydiklə ri yeganə hakim və mü raciə t etdiklə ri ə n qə ti hö kmdü r. Mö minlə r ö z arzu­ları ilə Ş ə rə fli Qurana mö hkə m sarı lı r və bu­nunla ö zlə rini tə hlü kə lə rdə n xilas etmiş olurlar.

Ey Allahı m! Sə n mə ni Quranı n aydı n və mü tə ­ş a­beh, halal və haram, ü mumi və xü susi, yı ğ cam və tə fə rrü atlı, nə sx və mə nsux, asan və ç ə tin ayə lə rinin tə fsirini gö zə l tə rzdə Ana dilimizə ç evirmə yə mü və ffə q et və Sə nin izninlə olan bu ş ə xsi tə ş ə bbü sü mü uğ urla sona ç atdı rmağ ı mə nə nə sib et! Allahı n Son Elç isi və Peyğ ə mbə ri Muhə mmə də, ailə sinə və sə habə lə rinə salat və salam olsun!

Ey Allahı n qulları! Allah sizə rə hm etsin! Bilin ki, ö yrə nil­mə si ü ç ü n sə y gö s­tə rilmə yə layiq olan və mə nimsə nilmə si ilə mə qsə də ç atı lan, ə ldə edilmə si ilə insana Allahı n razı lı ğ ı nı qazandı ran ş ey Quran­dı r. Onu oxuyan ç oxlu xə zinə lə r ə ldə edə r və bö yü k mü kafatlara sahib olar. O, elə bir Kitabdı r ki: “Nə ö nü ndə n, nə də arxası ndan batil ona giriş ə bilmə z. O, Mü drik, Tə rifə layiq tə rə fində n nazil edilmiş ­dir” (Fussi­lat, 41/42).

Mö htə rə m oxucu!

Bu ö n sö zü mdə sizə deyilə si bir sı ra dü ş ü ncə lə ri­mi yı ğ cam ç at­dı rmaq firkin­də yə m. İ lk ö ncə gö rkə mli İ slam alimi və mü tə fə kkiri, Quranı n yü ksə k istedada malik tə fsirç isi Ş eyx Ə bdü rrə hman ə s-Sə ə dinin ilk də fə olaraq Azə rbaycan dilinə tə rcü mə etmə yə cə sarə t gö stə rdiyim bu ə sə rinin, ç evrilə n dildə ki bir sı ra xü susiy­yə tlə rini nə zə rinizə ç atdı rmaq yerinə dü ş ə rdi. Bunun sə bə bi hə min ə sə ri ə rə bcə ­də n rus dilinə tə rcü mə etmiş mü tə rcim haqqı nda oxucu kü tlə sinə mə lumat ver­mə k və onun ə rə b dilinə bə lə d olmayan mü sə lmanlar ü ç ü n necə bö yü k və tə rifə ­layiq bir iş gö rdü yü nü nə zə rə ç atdı rmaqdı r.

Fə lsə fə elmlə ri namizə di, ilahiyyatç ı qardaş ı mı z Elmir Rə fail oğ lu Quliyev Ş eyx Ə bdü r­rə hman ə s-Sə ə dinin bu ə sə rini rus dilinə ç evirmə zdə n ə vvə l, ö zü nü n qeyd etdiyi kimi, hə min dilə ə vvə lcə Quranı tə rcü mə etmə li olmuş ­dur. Bu gü n rus dilində mö vcud olan Quranı n bü tü n mə na tə rcü mə ­lə ri arası nda hə myerlimizin ç evirisini ə n uğ urlu və ə n mü kə mmə l hesab etmə k olar. Mə hz belə bir Quran tə rcü mə si hö rmə tli E. Quliyevə bu ecazkar tə fsiri ç evirmə yə də geniş imkanlar yaratmı ş ­dı r.

Bu mə ş hur tə fsirin Azə rbaycan dilinə tə rcü mə edilmə si tə sadü fdə n deyil, zə ruriyyə tdə n doğ muş dur. İ yirminci ə srin 90-cı illə rinin ə vvə lində Azə rbaycan xalqı ilk də fə olaraq mü asir Ana dilimizdə Fö vqə luca Allahı n Quranı ilə bö yü k alimlə rimiz Ziya Bü nyadov və Vasim Mə mmə də liyevin tə rcü mə si sayə sində tanı ş olublar. Sonrakı illə rdə bu ç eviri bir sı ra tə shihlə rlə də fə lə rlə nə ş r olunaraq oxuculara tə qdim edilmiş dir. Daha sonra Quranı n bir sı ra digə r ş ə xslə r tə rə fində n edilmiş tə rcü mə lə ri də nə ş r olunmuş dur. Sevindirici haldı r ki, son illə rdə yü ksə k dini tə hsil almı ş gə nc islamş ü naslar da bu ç ox mü hü m bir sahə də Allahı n dininə və xalqı mı za ö z ç eviri tö hfə lə rini vermə yə tə ş ə bbü s gö stə rirlə r.

Mə hz bu ö zə lliklə r imkan vermiş dir ki, dinimizin ə sas Kitabı nı n geniş və asanlaş dı rı lmı ş ş ə rhini də mü sə lman qardaş və bacı ları mı za və İ slam də yə rlə ri ilə maraqlanan digə r insanları mı za mü asir Azə rbaycan dilində ç atdı raq.

Buna gö rə Ş eyx Ə bdü rrə hman ə s-Sə ə di­nin “Sə xavə tli və Mə rhə mə tli Allah­dan gə lə n asanlaş dı rma” adlı Quran tə fsiri olan sanballı ç ox­cildlik ə sə rini dilimizə tə rcü mə etmə k mə nə gö rə mü mkü n­lə ş ­miş dir. Tə bii ki, ç ə tinliklə ri asanlaş dı ran tə kcə Allahdı r. Hə md olsun Allaha, alə mlə rin Rə bbinə!

Ə ziz və mö htə rə m oxucu!

Ş ə rə fli Quran tə fsirini sizə Azə rbaycan dilində tam anlaş ı qlı ş ə kildə ç atdı r­ması nı, bizi uğ ur yoluna yö nə ltmə sini və bu kitabı hə m bu dü nya­mı z və hə m də Axirə timiz ü ç ü n faydalı etmə sini Mü drik və Fö vqə lqü drə tli Allahdan rica edirə m.

Fö vqə luca Allahı n qulları na bə xş etdiyi ə n bö yü k ne­mə t­lə rində n biri də fikri ifadə və izah etmə qabiliyyə ­ti­dir. Allahdan arzum budur ki, bu tə r­cü mə ni gö zə l və aydı n oxunaqlı ş ə kildə insanları mı zla qovuş durması ü ç ü n mə nə kö mə k olsun.

Mə rhə mə tli Allah, ö z fikrini dü zgü n ifadə etmə k qabiliy­yə ti baxı ­mı n­dan, qulları nı bir-birində n fə rqli yaratmı ş dı r. Rə hman, bu barə də belə buyurur: “...biri­nizi digə rinizin fö vqü nə də rə cə - də rə cə qaldı ­ran Odur...” (Ə nam, 6/165).

Vahhab Allahı n mö htə rə m ş eyx Ə bdü rrahman ə s-Sə ə diyə gö zə l istedad və qabiliy­yə t bə xş etmə si sayə sində gö rkə mli tə fsir alimi Quranı n bu ş ə rhini son də rə cə aydı n formada yazmı ş dı r. Onu orijinaldan deyil, ikinci dildə n tə rcü mə etmə k bö yü k mə suliyyə t və zə h­mə t, mə n deyə rdim ki, cə sarə t tə lə b edirdi. Bu keyfiyyə tlə rin az da olsa bir qismini mə nə ə ta etmə si ü ç ü n Alim Allaha dö nə -dö nə dua etmiş və Onun lü tfkarlı ğ ı na bel bağ layaraq tə rcü mə yə bö yü k hə və slə baş la­mı ş am və qı sa mü ddə t ə rzində ə sə rin ilk cild hə cmində hissə si Onun sayə sində ə rsə yə gə tirilmiş dir.

İ nsanı ucaldan Allah Ş ə rə fli Quranda gü clü ifadə bə xş etdiyi ş ə xslə rin dilsiz və acizlə rdə n ü stü n olduğ unu bildirə rə k: “Onlar zinə t iç ­ində bö yü ­dü ­­lə n və ç ə kiş mə zamanı aydı n danı ş a bilmə yə nlə rdir...” (Zuxruf, 43/18) deyə, sonuncu­ları sə ciyyə lə ndirir. Ə bdü rrahman ə s-Sə ə di mə hz Allahı n ü stü n tutduğ u və yü k­sə k qabiliyyə t bə xş etdiyi insan­lar­dan­dı r. Onun tə fsirini bö yü k mə harə t və yü ksə k bacarı qla ə rə bcə də n rus di­linə tə rcü mə edə n alim qardaş ı mı z Elmir Quliyevin ç evirisini Azə rbaycan dilində ifadə edə rkə n kifayə t qə də r ç ə tin­lik­lə rlə və hə lə dilç iliyimizdə sabitlə ş mə miş, dini ə də ­biyyat istilah­ları ­nı n tam alı ş ı l­mamı ş tə rə flə ri ilə rast­laş malı oldum. Bunlar, ə sasə n, ilk nö vbə də Hə rş eyiə hatə edə n Allahı n ad və sifə tlə rinin dilimizdə hamı nı n baş a dü ş ə bilə cə yi sabit bir formada verilmə si ilə bağ lı idi. Oxucuları n diqqə tində n, ehtimal ki, yayı nmayacaq belə yeni sö z və ifadə lə r, ola da bilsin ki, hamı ya eyni tə siri bağ ı ş lama­yacaq və bə zə n isə, lap qeyri-adi gö rü nə cə k. Lakin tə rcü ­mə ç inin ana dilinə ilk də fə ç evrilə n bu cü r monu­mental ə sə r­lə rdə yeni sö zlə r iş lə tmə yə mə cbur ol­ması, mə ncə, tə bii bir haldı r, elmi-tə crü bi baxı mdan ö zü nü mü ə yyə n də rə ­cə də doğ ruldur. Yeni termin və istilahlar sü ni sö z quruculu­ğ u metodu ilə deyil, Allahı n ə rə b dilində Onun Ö zü tə rə fində n bə yan edilə n kə lamları n­dan irə li gə lə n və Azə rbaycan dilinə gə tirilmə si vacib olan tə lə ­bat­dan doğ muş dur. Bu ö n sö zü mdə də hə min nadir ifadə ­lə r­də n iş lə dil­miş dir. Bun­dan baş qa, ö ncə də n qeyd etdiyim kimi, ş eyx Ə bdü rrahman ə s-Sə ə di­nin bu tə fsirinin tə rcü mə sinin gerç ə klə ş dirilmə si bir sı ra obyektiv sə bə b­lə rlə ə laqə dar­ idi. Belə ki, bu ə sə rin Azə rbaycan dilinə tə rcü mə si, onun ə sası nı tə ş kil edə n Quranı n ö zü nü n ana dilimizə edilə n tə rcü mə si ilə bilavasitə bağ lı ydı və Tə fsiri ç evir­mə k ü ç ü n, ilk nö vbə də, qarş ı mı zda Quranı n dilimizdə mö v­cud olan tə rcü mə sinin onun fundamental prinsip­lə ri ilə ü st-ü stə dü ş mə si problemi dayanı rdı. Fə rqlə rin də rin­liyinə varma­dan, demə k yerinə dü ş ü r ki, ə rə bcə də n Azə rbaycan dilinə hə ya­ta keç ir­ilə n hə m ə vvə lki Quran tə rcü mə lə rində bir sı ra tə shihlə rin edilmə si və hə m də yeni nə ş rlə rin və tə rcü mə lə rin iş ı q ü zü gö rmə si və hə m də bə zi hallarda mə nim, Allahı n rizası ilə, E. Quliyevin rus dilinə tə rcü mə etdiyi “Mü qə ddə s Qurandan” («Священный Коран», Mə dinə nə ş ri, Sə udiyyə Ə rə bistanı Krallı ğ ı, 1423-cü hicri ili) iqtibasları sə rbə st ç evir­mə yim bə zi ç ə tin­liklə rin aradan qalxma­sı nı ş ə rtlə ndirdi və Tə fsiri tə rcü mə etmə yimə yol aç dı. Allah Hə rş eyibilə ndir, Onun icazə si olmadan heç nə baş vermir. Gerç ə klə ş ə n hə r ş ey Onun hö kmü nə ə saslanı r.

Tə fsirin rus dilində ki mə tnində n (А.Саади, «Толкование священ­ного Корана», М. «Умма», 2 cilddə, 2006) etdiyim tə rcü mə, onun quruluş u­nun və mə zmununun tamlı ğ ı baxı mı ndan, heç bir də yiş ikliyə uğ radı l­mamı ş, ixtisar edil­mə ­miş və ə sas mə tn olduğ u kimi ç evrilmiş dir. Mü qayisə li ş ə kildə oxunduqda rus və Azə rbaycan dilin­də ki mə tnlə ri hə tta cü m­lə -cü mlə tutuş durmaq da mü m­kü n­dü r. Tə rcü mə nin gediş ində paralel olaraq Tü rkiyə də tü rk dilində nə ş r olunmuş “Sə ə di Tə fsiri” ə sə rində n (Abdurrahman b. Nasir es-Sadi, “Tefsirus-Sadi”, Quraba, 2006, 5 cilddə) də istifadə edilmiş dir. Bu xü susiyyə tlə r orijinalı n tə rcü mə edilmiş dildə asan anlaş ı lması nı tə min edə n ö zə llik­lə r­də ndir. Digə r bir sə ciyyə vi hal kimi, (bunu ç ox ə hə miyyə tli hesab edirə m) Tə fsirin rus dilinə ç evrilmə si zamanı İ slam dininə xas olan və bü tü n İ slam və qə rb ö lkə lə rində demə k olaraq ki, eynilə (tə rcü mə edilmə ­də n) istifadə edilə n bir sı ra Quran ibarə lə rinin, rus tə rcü mə sində sə rbə st qarş ı lı ğ ı verildiyi halda, mə n onları dilimizdə ki qə dim ə nə nə vi formala­rı nda iş lə tmə ­yi (bə rpa etmə yi) mə qsə də uy­ğ un saymı ­ş am.

Bundan ə lavə, yuxarı da qeyd etdiyim kimi, Tə fsirin rus mə tni ç evrilə rkə n tü rk mə t­nində n də lazı mı nca yararlanmı ş am ki, bu da ə sə rin orijina­lı na yaxı nlı ğ ı daha da artı rmı ş dı r. Tə rcü mə etdiyim rus dilində ki mə tndə termino­logiya ilə bağ lı bir sı ra digə r ö zə lliklə r mö vcud idi ki, mə n Allahı n yardı mı ilə onları, qeyd etdiyim kimi, ö z ü slubuma mü vafiq olaraq artı q gerç ə klə ş dirmi­ş ə m.

Sonuncu qeydim Tə fsirdə Mü qə ddə s Allahı n adları nı n yazı lı ş ı ilə ə laqə ­dardı r. Ə zə mə tli və Mü drik Allahı n adı ş ə xs ə və zliklə ri ilə ifadə olunduqda bö yü k hə rflə rlə yazı lı r. İ slam Peyğ ə mbə rinin (s.ə.s.) “Allahı n Elç isi” adı və yazı lı ş da ancaq Allahı n son elç isinin nə zə rdə tutulduğ u ş ə rə fli “Peyğ ə mbə r” adı da bö yü k hə rflə yazı lı r. Lakin Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin adı nı n (s.ə.s.) ş ə xs ə və zliklə ri ilə ifadə olunması bö yü k hə rflə rlə iş arə edilmir. Bunun nə zə rə ç atdı rı lması nı n sə bə bi ş ə xs ə və zliklə rində n ö ncə ki ç evir­mə lə rdə geniş istifadə edilmə sidir ki, onlara bu tə rcü mə mdə aydı nlı q gə tirmə yi vacib saydı m.

Lə tif Allahdan bu ç evirimi Ö z xatiri və qulları na ­onları n xeyri ü ç ü n sevdir­mə sini arzu edirə m!