Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Химиялық құрамы






 

Белоктар. Адамның белокқ а деген мұ қ таждығ ы сонша, белок болмаса немесе ол жеткіліксіз болса, ө судің баяулығ ы, орталық нерв жү йесінің шартты рефлекстік қ ызметінің ә лсіреуі жә не т.б. сияқ ты организмнің тіршілік қ ызметінде елеулі кемшілік тудыруы мү мкін. Ас қ орыту шырындарының ә серімен ішек-қ арын жолында белоктар едә уір қ арапайым бө лшектерге – аминқ ышқ ылдарына бө лінеді. Клеткалар мен ткандерде амин қ ышқ ылдарына жаң а, қ ажетті жә не сол организмге тә н белоктар пайда болады. Белоктың қ ұ рылымы мен маң ызы оғ ан енетін амин қ ышқ ылдарына байланысты. Белоктар ет, балық, сү т, жұ мыртқ аның ағ ы, сү збе, бұ ршақ тық ө сімдіктердің дә нінде т.б. болады.

Организмге белоктың қ аншалық ты мө лшерде керектігін анық тау ү шін дененің салмағ ы мен орындалатын жұ мыс ескеріледі. Ө сіп келе жатқ ан организм белоктың бір шама кө бірек болғ анын қ ажет етеді. Бала неғ ұ рлым жас болса оғ ан керекті (яғ ни дененің 1 кг салмағ ына керекті) белоктың мө лшері солғ ұ рлым кө п болады.

Майлар мен липоидтер – организмнің қ алыпты тіршілік қ ызметі ү шін қ ажетті органикалық қ осындылар тобы.

Майлар – мектеп оқ ушысы тамағ ының қ ажетті қ ұ рамдас бө лігі. Майлардың қ ұ ндылығ ы сонда: олардың қ ұ рамында А, Д, Е, витаминдері болады, сондай-ақ, шағ ындап пайдаланғ анның ө зінде майлар организмге кө п мө лшерде энергия береді.

Майлар да, белоктар тә різді, жануарлардан жә не ө сімдіктерден алынады. Соң ғ ы уақ ытқ а дейін тек жануарлардан алынғ ан майлар ғ ана қ ұ нды болады деген пікір таралып келген. Алайда ө сімдіктерден алынғ ан майлардың да балалар организмі ү шін мейлінше қ ажет екені қ азір дә лелденіп отыр. Олар бойғ а тез сің еді, қ ұ рамында Е жә не К витаминдері, жануарлар майында кездеспейтін қ анық пағ ан майлы қ ышқ ылдар мен фосфатиндер болады. Кү нделікті тамақ та ө сімдік майы майдың жалпы мө лшерінің 15 - 20 %-ін қ ұ райтын болуғ а тиіс. Майлардың қ оректік қ ұ ндылық қ асиеті олардың еру температурасынада тә уелді болады. Еру температурасы неғ ұ рлым тө мен болғ ан сайын, май соғ ұ рлым жақ сы сің еді. Қ оректік қ ұ ндылығ ы ең жоғ ары май болып сары май (сиыр майы) есептеледі.

Организмдегі майлар артық қ абылданғ ан углеводтардан да қ ұ ралуы мү мкін. Бірақ май орнына пайдаланылғ ан углеводтар жалпы майдың тә уліктік нормасы мө лшерінің 20% - інен аспауы керек.

Сондай-ақ майлардың тағ амдық, ә рі дә мдік зор маң ызы бар. Майы аз тағ амдар дә мсіз болады жә не тоқ тық сезімін туғ ызбайды.

Тамақ тың мө лшерін белгілегенде климат жағ дайларын да ескеру керек: суық ендікте қ оң ыржай немесе жылы ендікке қ арағ анда тамақ тың майлылығ ы 10-20% артық болуғ а тиіс.

Липоидтар – мектеп оқ ушысы организмінің қ алыпты тіршілік қ ызметі мен ө суіне қ ажетті, жануарлар мен ө сімдіктерден алынғ ан май тә різді органикалық зат. Организмде ол жеке дар куйінде де, сол сияқ ты, липопротеид тү ріндегі белокты кү рделі қ оспалар тү рінде де кездеседі.

Липоидтерді фосфатидтер жә не стериндер деп екі негізгі топқ а бө леді.

Фосфатидтер адам организмінің ө зінде, мә селен, бауырда пайда болады. Липоид – фосфатидтердің қ алыпты жә не жеткілікті тү рде пайда болуы ү шін, мектеп оқ ушысы тамағ ында тек майдың ғ ана емес, белоктар мен углеводтардың да тиісті мө лшері болу керек.

Фосфатидтер, ә сіресе лецитин, майлардың сорылу, тотығ у жә не сің у процестерін жақ сартады, ал нерв ткандері мен клеткаларының қ ұ рылымына енген соң, бү кіл нерв жү йесінің рефлекстік қ ызметінің жақ саруына кө мектеседі. Жұ мыртқ а, балық жә не басқ а ө німдерде фосфатидтердің жеткілікті мө лшері кездеседі.

Стериндердің негізгілері – холестерин, бү йрек ү сті бездері қ абығ ының гормоны жә не жыныс бездерінің гормондары. Холестерин организмге уылдырық, жұ мыртқ аның сарысы, ет, тоң май, бауыр тә різді қ оректік продуктылар арқ ылы барады. Балалар ү шін холестерин ультра кү лгін сә улелердің ә серінен одан Д³ витаминінің жасалып шығ уымен пайдалы.

Углеводтар – энергияның негізгі қ айнар кө здерінің бірі. Олар балалардың барлық тә уліктік тамақ мө лшерінің 60 - 70% -ін қ ұ рауғ а тиіс. Мектеп оқ ушысының тамағ ында углеводтар жетімсіз болғ анда, энергия шығ ындары майлар мен белоктар есесінен толтырылды, бұ л баланың денсаулығ ына зиянын тигізеді. Іс жү зінде жиі кездесетіндей, кө мір углеводтардың артық қ абылданылуы да пайда бермейді. Бұ л жағ дайда балалар белок, май, витамин тә різді заттарды толық алмайды.

Углеводтардың негізгі кө здері – нан, жарма (ботқ а), картоп, қ ант, кондитер тағ амдары, бал, овощ, жеміс, жидек.

Витаминдер (латынша Vita – ө мір) – тү рлі химиялық қ ұ рылымдағ ы органикалық заттар. Витаминдер организмнің қ алыпты тіршілік қ ызметі мен дамуы ү шін ө те ү дкен маң ызғ а ие, организмнің ауруларғ а тө зімділігін арттырады.

Организмнің витаминдерді қ ажет етуі адамның ө су, даму кезең інде, ауыр дене жә не ой жұ мысы кезінде, сондай-ақ ауырып қ алғ ан жағ дайда арта тү седі.

Ұ зақ уақ ыт бойы тамақ та қ андай да бір витаминдердің болмауынан мектеп оқ ушысында дімкә стық пайда болады, ол авитаминоз деп аталады. Жиі кездесетіндей, ішетін тамақ тың қ ұ рамындағ ы витаминдердің мө лшері, жеткіліксіз болғ анда гиповитаминоз басталады.

А витамині (ретинол) жануарлардан алынғ ан продуктылар қ ұ рамында болады. Ө сімдіктерден алынғ ан продуктыларда ол гидролиздегенде ретинолғ а айналатын каротин провитамині тү рінде кездеседі. Овощтар мен жемістерді тамақ істеуге дайындағ ан кезде каротин жақ сы сақ талады. Бұ л провитаминнің кө к ө сімдіктердің бә рінде дерлік болатыны анық талғ ан, ә рі пісе бастағ ан жемістер мен овощтарда жинала алады. Каротин капуста, салат, кө к бұ ршақ та кө п болады. Ө те - мө те сары, қ ызғ ылт сары, қ ызыл овощтар, жидек, жә не жемістер, сә біз, помидор, асқ абақ, ө рік каротинғ а бай. Ретинол балық майы, жұ мыртқ аның сарысы, сү т, сары майда болады. Каротинге қ арағ анда ретинол организмге тез жә не жақ сы тарайды.

Ретинолдың «ө су мен кө ру витамині» деген кө не, бірақ қ азір де жұ ртқ а мә лім аты оның ә серінің мә нін білдіреді. Баланың тамағ ында ретинолдың жеткіліксіз болуы немесе мү лдем болмауы






© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.