Дәріс . Педагогикалық технологияларда оқу үдерісінін жобалауда заңдылықтар мен принциптер.

Педагогикалық технологияны атқ аратын қ ызметіне қ арай ә діскер-ғ алымдар тө мендегідей топтарғ а саралайды:

1) Баланың ә рекетін жандандыру жә не жетілдіру негізіндегі оқ ыту технологиялары:

– ойын сабақ технологиясы;

– проблемалық оқ ыту;

– тірек конспектілері негізінде оқ ыту технологиясы;

– қ атысымдық оқ ыту жү йесі.

2) Оқ у ү дерісін ұ йымдастыру жә не басқ ару тиімділігіне

негізделген технологиялар:

– бағ дарламалы оқ ыту;

– дифференциалдап оқ ыту;

– даралап оқ ыту;

– ұ жымдық жә не топтық оқ ыту тә сілдері;

– компьютерлік технологиялар арқ ылы оқ ыту.

Осы технологияларды қ олдана отырып, шығ армашылық іс-ә рекет талаптары орындау, оқ ушылардың қ ызығ ушылық тарын арттыру мақ сатында бағ дарламадағ ы мә тіндерге сә йкес дең гейлік, шығ армашылық тапсырмаларды алып қ олдануғ а болады жә не ол туралы тө мендегідей тұ жырымдар жасауғ а болады:

- оқ ушылардың шығ армашылық дербестігін дамыту арқ ылы оның жеке тұ лғ асын қ алыптастыруғ а болады;

- қ ызығ ушылық іс-ә рекет тү рлері тө меннен жоғ ары қ арай, кезекті тү рде, белгілі бір ретпен, жү йемен жү ргізілуі нә тижесінде шығ армашылығ ы дамиды;

- қ ызығ ушылық іс-ә рекетті дұ рыс ұ йымдастыру біліктері мен ізденімпаздық тың қ алыптасуы оқ ушыларды шығ армашылық қ а баулиды;

- оқ ушыларды танымдық тапсырмаларды орындау мү мкіндіктеріне қ арай топтарғ а бө ліп, сә йкес жұ мыс тү рлерін таң дап, жү йелі жұ мыс жү ргізудің маң ызы зор;

- қ ызығ ушылық іс-ә рекетте дә стү рлі емес ә діс-амалдар пайдалану интеллектуалдық қ абілеттерін дамытып, оқ у-танымдық жә не ғ ылыми ізденістер жасауғ а талаптандырады.

Нә тижелі білімді қ амтамасыз етуде қ азіргі қ олданылып жатқ ан ә діс-амалдар ө те мол, оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ын арттыруда жаң а технологиялар да артуда, тек ә р мұ ғ алім тиімдісін қ олдана білуден ұ тады.

Білім беру технологиялары мына негізде ұ сынылады:

- дамыта оқ ыту технологиясы;

- модульдік оқ ыту технологиясы;

- ірі блогты шоғ ырландыра оқ ыту технологиясы;

- перспективалық -озық оқ ыту технологиясы;

- ойындық оқ ыту технологиясы;

- оқ у материалдарының сызбалық жә не белгілік модельдерінің негізінде жеделдетіп, оқ ыту технологиясы;

- жекелеген оқ ытудың технологиясы;

- сынып ішіндегі саралап оқ ыту технологиясы.

Сонымен педагогикалық технологияларды тө мендегідей бө ліп кө рсетуге болады:

· ойын арқ ылы оқ ыту технологиясы;

· проблемалық оқ ыту технологиясы;

· тірек сигналдары арқ ылы оқ ыту;

· дең гейлік саралап оқ ыту;

· міндетті нә тижелерге негізделген дең гейлік оқ ыту технологиясы;

· бағ дарламалап оқ ыту технологиясы;

· оқ ытудың компьютерлік технологиясы;

· дидактикалық бірліктерді ірілендіру технологиясы;

· дамыта оқ ыту технологиясы;

· модульдік оқ ыту.

Бұ л технологиялардың ө зіндік ерекшеліктері бар. Мә селен, В.Ф.Шаталовтың тірек сигналдары арқ ылы оқ ыту технологиясының ерекшелігі:

· ү немі қ айталау;

· ірі блокпен оқ ыту, тіректі қ олдану;

· жеке бағ дарлы қ арым-қ атынас, ық пал;

· ізгілік;

· зорлық сыз, еркімен оқ ыту;

· ә р оқ ушының табысының жариялылығ ын тү зетуге, ө суге, табысқ а жетуге жағ дай жасау;

· оқ ыту мен тә рбиелеуді біріктіру[1].

Сондай-ақ ә рбір педагогикалық технологияның ө зіндік ерекшеліктері бар. Олардың негізгі қ арастыратыны оқ ытуды нә тижелі ету. Педагогикалық жү йедегі негізгі ө зекті мә селе – оқ ушылардың, студенттердің ойлау қ абілетін дамытып, ө здігінен жұ мыс істеуге баулу, ө з ойын тұ жырымдауғ а дағ дыландыру.Педагогикалық технологиялардың ішінде оқ ытуды демократияландыру мен iзгiлендiру негiзiндегi педагогикалық технологиялардың тұ лғ а дамуындағ ыпедагогикалық -психологиялық маң ызы ерекше деп тү сіндіріледі. Ө йткені қ азіргі қ оғ амғ а ең алдымен адамгершілік сапалары қ алыптасқ ан мамандар қ ажет.

Ш.А.Амонашвилидің тұ лғ алық -ізгілендіру технологиясы оқ ушының

жеке тұ лғ алық қ абілеттерін аша отырып, тә рбиелеу мен дамытуды, оның жү регіне жол табуды, танымдық кү шін дамыту мен қ алыптастыруды, білім мен қ абілетті терең дететін жә не кең ейтетін жағ дайлар жасауды, ө зін-ө зі тә рбиелеуді мақ сат етеді. Танымдық оқ уды, жазбаша сө йлеу қ ызметін дамытуды, лингвистикалық сезімді, қ ызметін жоспарлауды, шетел тілінде сө йлеуді, рухани дү ниесін байытуды, ә лемнің сұ лулығ ын танытуды кө здейтін бұ л технология барлық жағ дайлар арқ ылы ізгілендіре оқ ытуды негізге алады. Ш.А.Амонашвилидің технологиясы оқ ушының қ ызметін бағ алауды бірінші орынғ а қ ояды. Сандық бағ алаудан гө рі сапалық бағ алауғ а (білім алушының істеген ә рекетіне мінездеме беру, нә тижесін шығ ару, ө зін-ө зі бағ алау мен сыйлауғ а ү йрету) айрық ша мә н береді.

Дальтон технологиясы оқ ушының жеке дамуын қ амтамасыз етуді кө здейді. Аталғ ан технологияда материалдық -техникалық база негізгі рө л атқ арады. Себебі теориялық жә не практикалық тапсырмаларды орындауғ а белгілі бір шарттар қ ойылады. Кез-келген мекеменің материалдық -техникалық базасы аталғ ан талапқ а сай келе бермейді. Бұ л технологияның кемшілігі болып саналса да, Дальтон технологиясы бойынша оқ итын оқ ушылар уақ ыттарын жоспарлап ү йренеді. Белгілі бір уақ ыттарғ а кітапханағ а барып, материал жинақ тау арқ ылы білімдерін терең дете алады. Теориялық білімдерін лабораторияларда іс-тә жірибеден ө ткізу арқ ылы практикалық дағ дыларын қ алыптастырады.

Ф.Ш.Оразбаеваның қ атысымдық тұ рғ ыдан оқ ыту технологиясы – қ азіргі білім беру ү дерісінде ең жиі қ олданыста жү рген технология. Бұ л технология тілді сө йлесім ә рекетінің тү рлері арқ ылы мең герту кө здейді. Ә діскер «сө йлесім ә рекетінің барлық тү рлеріне тә н ең басты кө рсеткіш: ол – тү сіну. Бір адам екінші адамның айтқ анын тү сінбесе, ұ қ паса, онда пікірлесу мен сө йлесу де жү зеге аспайтынын» айта келіп, тілдік қ атынасқ а байланысты іске асатын сө йлесім ә рекетінің бес тү рін ғ ылыми айналымғ а енгізді. Бұ л технология тіке байланыс, адамның жеке қ абілетін ескеру, сө йлеуге ү йретуде жү ргізілетін жұ мыстардың тү рлерін айқ ындау, сатылап даму, динамикалық ө згеру, ө зектілік ұ станымдарын басшылық қ а алып, қ атысымдық ә діс арқ ылы тілді мең гертуді мақ сат етеді.

Оқ ушының айналасындағ ы адамдармен қ арым-қ атынасы – маң ызды факторлардың бірі. Зерттеуші ғ алымдар субъект ә рекетінің ішкі қ озғ аушы кү штері, яғ ни уә ждері оның қ оғ амдық қ атынастары арқ ылы да қ алыптасатынына айрық ша назар аударады. Қ арым-қ атынас арқ ылы оқ ушылар арасында ынтымақ тастық, сенім ахуалы қ алыптасып, ө зара сыйластық орнайды. Сө зді жетесіне жеткізе сө йлей білудің ө зі – ө нер. Сө йлеу ә рекеті тек қ арым-қ атынас жү йесінде ерекше мә нге ие болады. Себебі тіл сө йлеу ә рекеті арқ ылы танылып, іске асады, студенттің ойлау дағ дысын дамытады. Қ атысымның мақ саты мен міндеттерін анық тайтын тілдің ә леуметтік, танымдық қ ызметтері іске асырылады. Сө йлесім ә рекеті ойды дә л, анық, ә серлі беруге септігін тигізетін барлық элементтердің жиынтығ ынан тұ ратын дұ рыс жазу мен дұ рыс айта білу дағ дыларының нә тижесі болғ андық тан, ол ә рі кү рделі, ә рі айқ ын қ ұ былыс.

Сө йлесім ә рекетінің тү рлерін (тың далым, оқ ылым, айтылым, жазылым,) тілдесім) қ атысымдық бағ ытта ө зара сабақ тастыра оқ ыту, тілдік материалды жү йемен іріктеп, ың ғ айлап мең герту негізге алынады.

Белл-Ланкастерлік жү йе ө зара қ арым-қ атынаста оқ ыту тә сіліне негізделген. Мұ ғ алімнің басшылығ ымен ересек оқ ушылар, оның ішінде жақ сы оқ итын оқ ушылар сабақ ө ткізеді. Бұ л ә діс жалпы сауаттылық ты ашудың қ ажеттілігінен туындап, 1791 жылы алғ аш рет Белл Индияда, Ланкастер 1801 жылы Ұ либританияда қ олданғ ан. Осы ә дісті пайдаланып, сабақ жү ргізген балалар ө з ата-аналарына сабақ берген. Бұ л ә діс бойынша негізінен 10 оқ ушығ а сабақ беру тиімдірек болғ ан. Ү лкен залдарда 100-500 адамғ а дейін білім алатын болғ ан. Бірінші ү лкен балалар білім алып, алғ ан білімдерін кіші балаларғ а ү йреткен. Одан осы балалардың ішіндегі ересектері таң далып, олар кішілерді оқ ытқ ан. Оларды монитор деп атағ ан. Мұ ғ алімнен мониторлар бағ ыт-бағ дар, тапсырмалар алып отырғ ан. Басқ а жү йелерге қ арағ анда осы ә дісті оқ ушылар тез қ абылдайтын болғ ан.

Қ азіргі таң да бұ л жү йе қ айтадан қ аралып, қ олданыла бастады. «Монитор» қ ызметіне ие болғ ан оқ ушыдан білімінің терең дігі, топты ұ йымдастыра алу қ абілеті, сө йлеу мә дениеті, ө з ойын еркін жеткізі білуі, т.б. қ асиеттер талап етіледі. Кейде оқ ушығ а мұ ғ алімнің тү сіндіргенінен гө рі, қ атарлас баланың тү сіндіргені анағ ұ рлым тиімді болатыны да рас. «Монитор-оқ ушы» ө з бетімен білімін жетілдіруге талпынса, басқ алар соның дә режесіне жетуге тырысады. Ал мұ ғ алім бү кіл топты еркін бақ ылауғ а мү мкіндік алады. Бұ л мұ ғ алімғ а ө зінің кейбір жіберген қ ателігін тү зетуге мү мкіндік береді. Монитор-студент топ алдында ұ ятқ а қ алмау ү шін мұ ғ алім берген тапсырмаларды ерекше қ ызығ ушылық пен орындауғ а талпынады.

Студент білімін бақ ылау жә не тексеру сұ рақ -тапсырмалары:

1) Қ азіргі оқ ыту ү дерісінде білім берудегі педагогикалық технологиялар қ андай ұ станымдарғ а сә йкес жіктеледі?

2) Білім берудегі педагогикалық технологиялардың қ андай тү рлерін білесің дер? Оларғ а дидактикалық негізде сипаттама берің дер.

3) Педагогикалық технологиялардың оқ ыту ү рдісіндегі маң ызы мен рө лін болашақ педагог маман ретінде тү сіндірің дер.

4) Білім берудің гумандық сипаты дегенді қ алай тү сінесің дер? Оның мә ні неде?

5) Тұ лғ алық -бағ дарлы білім беру технологияларының тү рлерін атап кө рсетің дер.

6) Дамыта оқ ыту технологиясының ө зіндік ерекшеліктерін дә йектең дер. Аталғ ан технологияда білім алудың, оқ ытудың жә не оқ удың қ андай ә рекетін ұ йымдастыру басты назарда болады?

7) Неліктен дең гейлеп оқ ыту технологиясынә р оқ ушының қ абілеті мен мү мкіндік дең гейіне қ арай оқ ыту деп тұ жырымдаймыз?

Негізгі ә дебиеттер тізімі:

1. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. – М.: Педагогика, 1989.

2. Левина М. М. Технологии профессионального педагогического образования: Учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений. – М.: Издательский центр «Академия», 2001.– 272.

3. Чошанов М. A. Гибкая технология проблемно-модульного обучения: Методическое пособие. – М.: Народное образование, 1996. – 160.

4. Қ араев. Ж. А, Кобдикова Ж. У. Актуальные проблемы модернизации педагогической системы на основе технологического подхода. – Алматы, 2005.

5. Кларин, М.В. Инновации в мировой педагогике: обучение на основе ис-следования / М. В. Кларин. – Рига: Эксперимент, 1995. –176. (Развивающее обучение).

6. Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструирования учебного процесса. – Волгоград: Перемена, 1995.

7. Селевко Г.К. Современные образовательные технологии: Учебное пособие. – М.:, 1998.

8. Шаталов В.Ф. Куда и как изчезли тройки. – М.: Педагогика, 1980. – 114.

9. Амонашвили Ш.А. Личностно-гуманная основа педагогического процесса. – Минск: Университетское, 1990. – 559.

10. Оразбаева Ф. Тіл ә лемі. Мақ алалар зерттеулер. – Алматы: «Ан арыс», 2009. Давыдов В.В. Теория развивающего обучения. – М.: ИНТОР, 1996. – 544.

11. Л.В.Занков. Обучение и развитие / Под ред. Л. В. Занкова.— М.: Педагогика, 1975.

12. Монахов В. Проектирование и внедрение новых технологий обучения. – М.:, Педагогика, 1990.

13. Шаталов В.Ф. Куда и как изчезли тройки. – М.: Педагогика, 1980. – 114.

14. Дъяченко В.К. Сотрудничество в обучении: о коллективном способе учебной работы. – М., 1991. – 192.

15. Таубаева Ш.Т. Оқ ытуың қ азіргі технологиялары //Бастауыш мектеп.– 1999. – №4. – 5-12.

16. Ж.А Қ араев. Ж.У Кобдикова. Кобдикова Ж.У., Оқ ытудың «Ү шө лшемді ә дістемелік жү йесі» педагогикалық технологиясы – нә тижеге бағ ытталғ ан білім берудің тиімді қ ұ ралы ретінде. – Алматы, 2008. – 116.

17. Данилов М.А.., Есипов Б.П. Дидактика. – М., 1957.

18. Махмутов М.И. Современный урок. – Фрунзе: Илим, 1985. – 160.

19. Лысенкова С.Н. Оқ уғ а жең іл болғ анда. Педагогикалық ізденіс. – Алматы: Рауан, 1990. – 176.

Қ осымша ә дебиеттер:

1. Жұ мабаев М. Педагогика. – Алматы: Ана тілі, 1992.

2. Смирнова С.А. Педагогика. Теории, системы, технологии. – М.: Академия, 2006. – 224-231.

3. Юсуфбекова Н.Р. Общие основы педагогической инноватики. – М., 1991.

4. Бұ заубақ ова Қ. Ә дістемелік жұ мыстағ ы дебат. // Қ азақ стан мектебі. – 2006. №7/8

5. Мұ қ анов М. Жас жә не педагогикалық психология. – Алматы: Мектеп, 1982. -

6. Ә бенбаев С., Ахметова Г., Ә бенбаева И. Дә стү рлі емес сабақ турасында //Мектептегі шетел тілі, 2003, – №2. – 11-16.