Дәріс. Тұлғалық-бағдарлы білім беру технологиялары

Дамыта оқ ыту технологиясы –оқ ушыны жан-жақ ты ізденуге, ө зіндік ой-тұ жырымдарын жасай алуғ а ү йретеді. Дамыта оқ ыту – бұ л оқ у ү рдісінде оқ ушының барлық мү мкіндігінің толық іске асуына негіз болатын бағ дарлы оқ ыту болып табылады. Дамыта оқ ыту теориясы Г.Пестолоцкий, А.Дистервек, К.Ушинскиден басталғ ан. Бұ л теорияны алғ аш негіздеп дә йектеген Л.С.Выготский болса, кейіннен Л.В.Занков, В.В.Элконин, В.В.Давыдов, И.А.Менчинский т.б. тә жірбиелік-эксперименттерінде ә рі қ арай жалғ асын тапты.

Дамыта оқ ыту тұ лғ аның барлық қ асиетін тұ тас бірлікте дамытуғ а негізделген. Дамыта оқ ытудың барысында оқ ушылардың ойлау, байқ ампаздық қ абілеті дамиды, ашық пікір қ орғ ауғ а талпынады, мә тіндегі басты ойда тү сінуге, талдауғ а ұ мтылады, ө зін-ө зі бағ алай білуде пікір алмастыра алады. Тұ лғ аның ө зіндік ү ні «менің ойымша», «егер мен болсам», т.б. қ алыптасады. Мұ ның ө зі оқ ушыны ойландырады, тақ ырыпты терең тү сініп, мә н-мағ ынасын ашуғ а қ ызығ ады, ө з бетінше жұ мыс істеуге ұ мтылады, ө зіне деген сенімі артады. Шығ армашылық қ абілеті дамиды.

Кезінде Қ.Жұ банов ХХ ғ. 30-жылдары «технология» мә селесіне айтарлық тай мә н бере отырып, тақ ырыпты баяндамас бұ рын, сұ рақ -жауап ә дісі арқ ылы оқ ушыны ойлануғ а, пайымдауғ а шақ ыруды, оалрды іздендіре отырып санасына тү рткі жасауды дамыта оқ ыту идеясынан туғ анын кө рсетеді. Зерттеушінің ә дістемелік ең бектерінде блоктық -модульдік, оқ ыту, дамыта оқ ыту, қ ашық тан (аулақ тан) оқ ыту идеяларының кө рініс табуы, оның ө міршең дігін қ ұ ндылығ ын дә лелдей тү седі. Демек, дамыта оқ ыту оқ ушының ойлау дү ниесін (сө йлеу, интелект, қ иял, ес, сезім т.б.) дамытуғ а ә сері ерекше екенін, мә тінді ұ ғ ыну, тіл-ойлау-сө йлеудің ө зара ә рекеттестігі негізінде қ ұ рылатынын байқ атады. Мұ ның ө зі оқ ушының ойлау мен сө йлеуін дамытуғ а ық пал етеді.

Ойлау қ абілетінің дамытуда бала қ иялы жү йрік, терең болуғ а тиіс, ол іс-ә рекет ү стінде дамып, жетіліп отырады. Сабақ барысында оқ ушылардың теориялық ойлау, пікір алмасуы, ой қ орытуы, ө зіндік тұ жырым жасауы олардың танымдық қ абілеттерін арттырады. Дамыта оқ ыту барысында оқ ушыларғ а берілетін жаттығ улар мен тапсырмалардың қ ай-қ айсысы болмасын олардың шығ армашылық пен жұ мыс істеуіне бағ ыт-бағ дар береді, ө з ойларын еркін жеткізуге дағ дыланады. Шығ армашылық ізденістер, жеке, дара т.б. тапсырмалар оқ ушылардың қ ызығ ушылығ ын арттырады, алдарына нақ ты мақ сат қ ояды, оны шешуге ө здіктерінен ә рекет жасайды.

Демек, дамыта оқ ыту барысында танымдық -зерттеушілік ә діс жандана тү седі. Мә тінді оқ ып, жете тү сіну, ойлау шығ армашылық ізденіске жетелейді. Мұ ның ө зі білімді ө з бетінше ізденуге жол ашады. Тү сіну-ойлау ә рекетінің ө зіндік жемісі.

Бұ л технология ‹‹оқ ушы мұ ғ алімнің оқ ыту ә рекетінің объектісі емес, оқ удың ө зін-ө зі ө згерте алатын субъектісі болады›› деген қ ағ иданы негізге алады. Субъектісі болу дегеніміз − ол ө зін-ө зі ө згертуге қ ажеттілік болу жә не оғ ан оқ у арқ ылы қ ол жеткізу. Яғ ни, оқ ығ ысы келу, оқ уды ұ нату жә не оқ и алу. Бұ л жерде білімді игеру, іскерліктері мен дағ дыларының қ ажеттіліктері жоқ қ а шығ арылмайды, алайда тек мақ сат ретінде емес, оқ ушыны дамытудың ө зіндік қ ұ ралы ретінде ғ ана қ арастырады. Мұ ғ алім оқ ушының ө з бетімен ізденуіне жол кө рсетуі қ ажет. Дамыта оқ ыту технологиясы жеке тұ лғ аның ө зін-ө зі дамытуына жә не оның ө зіндік шығ армашылық қ абілетін арттыруғ а, қ ажетті іскерліктері мен дағ дыларын қ алыптастыруғ а баулиды, ө з мү мкіндіктерін пайдалана отырып, білім алуына жағ дай жасауғ а мү мкіндік береді.

Аталғ ан технологияда білім алушының ізденушілік, зерттеушілік ә рекетін ұ йымдастыру басты назарда болады. Ол ү шін оқ ушы осы уақ ытқ а дейін ө зінің алғ ан білімінің жеткіліксіз екендігін сезінетіндей болуы қ ажет. Содан барып оның білім алуғ а деген ынтасы мен қ ызығ ушылығ ы артады. Сабақ оқ у мақ сатының қ ойылуы, оны шешудің жолдарын бірлестіре қ арастыру, шешімнің дұ рыстығ ын дә лелдеу тә різді бө ліктерден тұ рады. Оқ ушы теориялық материалды жалаң, жаттанды тү рде емес, қ арапайым бақ ылаулар жасау, зерттеулер жү ргізу арқ ылы мең геруі керек. Дамыта оқ ытуда қ ойылатын сұ рақ тар ойлауды, пайымдауды қ ажет ететіндей проблемалы сұ рақ тар болуы қ ажет. Дамыта оқ ытуда сабақ та жаң а материалды талдауғ а кө п кө ң іл бө лінеді. Талдау ізденістен тұ рады. Талдау барысында мұ ғ алім баланың ой-пікірін бақ ылауғ а мү мкіндік алады. Дамыта оқ ыту жү йесінде мұ ғ алім оқ ушыларды «жақ сы оқ итындар», «жаман оқ итындар» деп бө лмей, барлық балардың дамуы ү шін жағ дай туғ ызады. Мұ ғ алім мен оқ ушы арасындағ ы қ атынас ынтымақ тастық қ а, ө зара сыйластық қ а негізделеді.