ТЖ негізгі ұғымдары мен анықтамалары.

Тө тенше жағ дай – белгілі бір аумақ тағ ы апаттан адамдардың ө лімі, олардың денсаулығ ына тигізген ә сері қ оршағ ан ортағ а жә не халық шаруашылығ ы объектісі мен материалдық шығ ын жә не елді-мекен жағ дайының нашарлауы (Қ Р Азаматтық қ орғ аныс Заң ының табиғ и жә не техногендік характері 1 бап).

Тө тенше жағ дайлар себеп-салдарына байланысты мынадай классификацияғ а бө лінеді:

Табиғ и (жер сілкіну, сел, кө шкін, су тасқ ыны, табиғ и ө рт, эпидемия, ауылшаруашылық ө сімдіктер мен орманның зиянкестермен аурумен бү лінуі).

Техногендік (ө неркә сіптік, транспорттық т., б. апаттар, ө рт, жарылыс, Ә КУЗ, РВ, БОВ тастандылары, ғ ымаратта мен қ ұ рылыстардың бү лінуі, ө мірді қ амтамасыз етіп отырғ ан объектілердегі апаттар, плотиналардың бү лінуі).

Қ азақ стан Республикасыньң «Табиғ и техногендік сипаттағ ы тө тенше жагдайлар туралы» 5.07.1996 ж. Заң ы (№ 116-Ш 10.01.2006ж. ө згерістер енгізілген) келесі ү ғ ымдарды кө рсетеді:

Тө тенше жағ дай – адамдардың қ аза табуына ә келіп соқ қ ан немесе ә келіп соғ уы мү мкін, олардың денсаулығ ына, қ оршағ ан ортағ а жә не шаруашылық жү ргізуші нысандарғ а нұ қ сан келтірген немесе келтіруі мү мкін, халық ты едә уір дә режеде материалдық шығ ындарғ а ұ шыратып, тіршілік жағ дайын бұ зғ ан немесе бұ зуы мү мкін авария, зілзала немесе апат салдарынан белгілі бір аумақ та туындағ ан жағ дай;

Табиғ и сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар – дү лей зілзала (жер сілкінісі, сел, кө шкін, су тасқ ыны жә не басқ алар), табиғ и ө рттер, індеттер мен малдың жұ қ палы аурулары, ауылшаруашылық ө сімдіктерінің жә не ормандардың кеселдері мен зиянкестері арқ ылы зақ ымдануын туғ ызатын тө тенше жағ дайлар;

Техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар - ө неркә сіп, кө лік авариялары жә не басқ а да авариялар, ө рт (жарылыс), кү шті ә сер ететін улы, радиоактивті жә не биологиялық жағ ынан қ ауіпті заттарды тарататын (тарату қ аупі бар) авария, ү йлер мен ғ имараттардың қ ирауы, бө гендердің бұ зылуы, тіршілікті қ амтамасыз ететін электр – энергетика жә не коммуникация жү йелеріндегі, тазарту қ ұ рылыстарындағ ы авария туғ ызғ ан тө тенше жағ дайлар;

Тө тенше жағ дай аумағ ы – тө тенше жағ дай жарияланғ ан белгілі бір аумақ.

Таралу ауқ ымы мен материалдық шығ ынының кө леміне қ арай табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар нысандық, жергілікті, аймақ тық, барынша ауқ ымды болып бө лінеді.

13.12.2004ж. Қ Р Ү кіметінің №1310 Қ аулысымен «Табиғ и жә не техногендік сипаттагы тө тенше жағ дайларды топтастыру» бекітілген. Топтастыру аумағ ы бойынша тө тенше жағ дайларды нысандық, жергілікті, аймақ тық немесе барынша ауқ ымды ретінде қ арастыру критерииларын бекітеді.

Табиғ и жә не техногең дік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар нысандық болады, егер авария, зілзала немесе апат салдарынан тө тенше жағ дай аймағ ы ө ндірістік немесе ә леуметтік нысан аумағ ынан шық паса, сонымен қ атар келесі зардаптар пайда болып немесе пайда болуы мү мкін:

· қ аза тапқ андар саны 5 тен 10 адамғ а дейін;

· тіршілікті қ амтамасыз ету жү йесінің бұ зылуы 50 ден 100 адамғ а дейін;

Тө тенше жағ дайлар жергілікті болады, егер авария, зілзала немесе апат салдарынан тө тенше жағ дай аймағ ы ө ң дірістік немесе ә леуметтік нысан аумағ ынан шық са жә не облыстың екі ауданына тараса, сонымен қ атар келесі зардаптар пайда болып немесе пайда болуы мү мкін:

· қ аза тапқ андар саны 10 тен 50 адамғ а дейін;

· тіршілікті қ амтамасыз ету жү йесінің бұ зылуы 100 ден 500 адамғ а дейін;

Тө тенше жағ дайлар аймактық болады, егер авария, зілзала немесе апат салдарынан тө тенше жағ дай аймағ ы ө ндірістік немесе ә леуметтік нысан аумағ ынан шық са жә не облыстың кем дегең де ү ш ауданына тараса немесе Қ Р екі облысының аймағ ында пайда болса, сонымен қ атар келесі зардаптар пайда болып немесе пайда болуы мү мкін:

· қ аза тапқ андар саны 50 ден 200 адамғ а дейін;

· тіршілікті қ амтамасыз ету жү йесінің бұ зылуы 500 ден 1500 адамғ а дейін;

Табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар барынша ауқ ымды болады, егер авария, зілзала немесе апат салдарынан тө тенше жағ дай Қ Р ү ш жә не одан да кө п облыстарының аймақ тарына тараса немесе кө рші мемлекеттің шекарасына ө тетін болса, сонымен қ атар келесі зардаптар пайда болып немесе пайда болуы мү мкін:

· қ аза тапқ андар саны 200 адамнан асса;

· тіршілікті қ амтамасыз ету жү йесінің бұ зылуы 1500 адамғ а дейін;

Тө тенше жағ дайлардын алдын алу - адамдардың ө мірі мен денсаулық тарын сақ тау, материалдық шығ ындардың кө лемін азайту, тө тенше жағ дайлардың пайда болуын едә уір тө мендетуге бағ ытталғ ан жә не алдын ала жү ргізілетін кешең дік шаралар.

Тө тенше жағ дайды жою - тө тенше жағ дай пайда болғ ан жағ дайда адамдардың ө мірі мен денсаулық тарын сақ тау, материалдық шығ ындардың кө лемін азайту ү шін, сонымен қ атар тө тенше жағ дайлардың аумағ ын жоюғ а бағ ытталғ ан қ ұ тқ ару, авариялық – қ алпына келтіру жә не басқ а да шұ ғ ыл жұ мыстар.