Техногенді сипатты ТЖ көздерін зақымдайтын факторлар, ТЖ даму фазалары

Техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дайлар ө ндірістік, транспорттық жә не басқ а да авариялардың, ө рттердің (жарылыстардың), қ атты ә сер ететін радиоактивті жә не биологиялық қ ауіпті улы заттардың тө гілуімен (тө гілу қ аупімен) байланысты авариялардың, ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың кенеттен қ ұ лауының, платиналардың бұ зылуының, тіршілікпен қ амтамасыз етудің, электро энергетикалық жә не коммуникациялық жү йесіндегі, тазалау қ ұ рылыстарындағ ы авариялардың салдарынан болуы мү мкін.

Техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дайдың шыгу кө здері – бұ л қ ауіпті техногенді оқ иғ а (ө ндірістік нысандардағ ы немесе транспорттағ ы авариялар, ө рттер, жарылыстар немесе ә р тү рлі энергияның шығ уы, ө мір мен денсаулық қ а қ ауіпті заттардың шығ умен байланысты авариялар немесе олардың қ аупі, ғ имараттар мен қ ұ рылыстардың қ ұ лауы, тіршілікпен қ амтамасыз ету жү йесіндегі авариялар) нә тижесінде белгілі бір аймақ, нысанында немесе аймақ та орын алғ ан техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дай.

Техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дай кө зінің зақ ымдаушы факторы – бұ л тиісті параметрлермен анық талатын немесе кө рінетін, физикалық, химиялық жә не биологиялық іс-ә рекеттермен немесе кө ріністермен сипатталатын қ ауіпті оқ иғ аның қ ұ растырушысы.

Техногенді сипаттагы тө тенше жагдай кө зінің зақ ымдаушы ық палы – бір немесе жиынтық ты техногенді сипаттағ ы тө тенше жағ дай кө зінің зақ ымдаушы факторының адамдардың, ауылшаруашылық малдарының ө мірі мен денсаулығ ына жә не ө сімдіктерге, экономика нысандарына жә не қ оршағ ан табиғ и ортағ а жағ ымсыз ә сер етуі.

Авария - технологиялық процесстің бұ зылуы, механизмдердің, жабдық тардың жә не қ ұ рылыстардың зақ ымдануы. Сонымен қ атар авария-нысанда, белгілі бір аумақ та немесе аймақ та адамдардың ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіп тө ндіретін жә не ғ имараттардың, қ ұ рылыстардың, қ ұ рылғ ылар мен транспорттық қ ұ ралдардың қ ирауын, ө ндірістік жә не транспорттық ү рдістің бұ зылуын, сондай-ақ қ оршағ ан табиғ и ортағ а шығ ын келтіруді тудыратын қ ауіпті техногенді оқ иғ а.

Апат - ө зімен бірге аймақ тық немесе ғ аламдық ауқ ымдағ ы тө тенше жағ дайды, адам қ ұ рбандығ ын алып келетін ірі авария, қ иратушы қ ұ былыс.

Техногенді қ ауіп – нысандарды қ алыпты пайдалану процессіндегі адам мен қ оршағ ан ортағ а тікелей немесе жанама зияндығ ы тү рінде, болмаса пайда болуы кезіндегі адамғ а жә не қ оршағ ан ортағ а техногенді сиаттағ ы тө тенше жағ дай кө зінің зақ ымдаушы ә рекеті ретінде жү зеге асатын техникалық жү йесінің, ө ндірістік немесе транспорттық нысандарының ө зіне тә н ішкі жағ дайы.

Ық тимал қ ауіпті нысан – тө тенше жағ дай кө зінің тууына қ ауіп тө ндіретін қ ауіпті радиоактивті, ө рт, жарылыс қ ауіпті материалдарды, химиялық жә не биологиялық заттарды пайдаланатын, ө ндіретін, ө ндейтін, сақ тайтын немесе тасымалдайтын нысан.

Ық тимал қ ауіпті зат - ө зінің физикалық, химиялық, биологиялық немесе токсикологиялық қ асиетінің салдарынан адамдардың ө мірі мен денсаулығ ына, ауылшарушылық малдары мен ө сімдіктеріне қ ауіп тө ндіретін заттар.

Қ ауіпті заттың мү мкін шекті ң оспасы — адаммен ү немі қ арым-қ атынас кезіндегі немесе белгілі бір уақ ыт аралығ ында оғ ан ә сер еткендегі адамның денсаулығ ына ә сер етпейтін жә не жағ ымсыз салдары болмайтын аудан бірлігімен немесе салмақ пен ө лшенетін топырақ тағ ы, ауалы немесе сулы ортадағ ы, азық – тү ліктегі, шикізаттардағ ы қ ауіпті заттардың максималды саны.

Зақ ымдану аймагы – белгілі уақ ыт ішінде адамдарғ а, ауылшаруашылық малдарына жә не ө сімдіктерге қ ауіп келтіретін мө лшерде аумағ ында химиялық заттар таратылғ ан немесе қ ауіпті химиялық жә не биологиялық заттар енгізілген территория немесе аймақ.

Ө неркә сіптік авариялар мен апаттар:

Ө неркә сіптік авария – техникалық жү йеде немесе ө неркә сіптік қ ондырғ ыда орын алғ ан ө неркә сіптік нысандағ ы авария.

Жобалық ө неркә сіптік авария – бастапқ ы жә не ақ ырғ ы жағ дайы жобамен белгіленген жә не белгіленген шектермен авария салдарының шектеуін қ амтамасыз ететін, қ ауіпсіздік жү йесі қ арастырылғ ан ө неркә сіптік авария.

Жобадан тыс ө неркә сіптік авария - жобалық авария ү шін ескерілмеген бастапқ ы жағ дай тудыратын жә не жобалық авариялармен салыстырғ анда қ ауіпсіздік жү йесінің тоқ тап қ алуымен жә не персоналдың қ ате шешімдерді іске асырумен қ оса жү ретін, ауыр салдарларғ а алып келетін ө неркә сіптік авария.

Ө неркә сіптік апат - адамдардың қ ұ рбандығ ына алып келген, адамдардың денсаулығ ына нұ қ сан келтірген жә не нысандардың, айтарлық тай мө лшерде материалдық қ ұ ндылық тардың жойылуына, сондай –ақ қ оршағ ан табиғ и ортағ а айтарлық тай шығ ын келтірген ірі ө неркә сіптік апат.

Тө тенше жагдайлардагы ө неркә сіптік қ ауіпсіздік - тө тенше жағ дай аймағ ындағ ы ө неркә сіптік авария жә не апат кезінде халық ты, ө неркә сіп қ ызметкерлері қ ұ рамын, шаруашылық нысандары мен қ оршағ ан табиғ и ортаны қ ауіптен қ орғ ау жағ дайы.

Тө тенше жагдай кезінде ө неркә сіптік қ ауіпсіздікпен қ амтамасыз ету - тө тенше жағ дай аймағ ындағ ы ө неркә сіптік авариялар мен апаттарды болдырмауғ а бағ ытталғ ан қ ұ кық тық нормаларды қ абылдау жә не сақ тау, экологияны қ орғ ау, салалық немесе ведомстволық талаптар мен ережелерді орындау, сондай-ақ ұ йымдастырушылық, технологиялық жә не инженерлі – техникалық іс-шаралар жиынтығ ын жү ргізу.

Радиациялық авария – аталғ ан нысанды қ алыпты пайдалану жобасымен алдын ала кө рсетілген шекарасынан радиоактивті заттар жә не ионизациялаушы сә улелердің шығ уы мен тө гілуіне алып келетін, мө лшері пайдалану қ ауіпсіздігінің белгіленген шегінен асатын, радиациялы – қ ауіпті нысандағ ы авария.

Радиоактивті ластану – жер ү стінің, атмосфераның, судың болмаса азық –тү ліктің, тағ амдық шикізаттың жә не ә ртү рлі заттардың радиациялық қ ауіпсіздік жә не радиоактивті заттармен жұ мыс істеу ережелеріндегі бекітілген шама денгейінен асатын мө лшердегі радиоактивті заттармен ластануы.

Радиациялы қ ауіпті нысан – радиоактивті заттарды сақ тайтын, ө ң дейтін, пайдаланатын немесе тасымалдайтын нысан. Ондағ ы авария немесе оның қ ирауы кезінде адамдарды, ауылшаруашылық малдары мен ө сімдіктерінің, шаруашылық нысандарының, сондай-ақ қ оршағ ан табиғ и ортаның иондаушы сә улелермен сә улеленуі немесе ластануы болуы мү мкін.

Радиоактивті ластану аймагы – аймағ ында радиоактивті ластануы бар территория немесе аймақ.

Радиациялық қ оргау режимі – иондаушы сә улелердің адамдарғ а ә серін тө мендету мү мкіндігі мақ сатың да радиоактивті ластану аймағ ындағ ы қ орғ аудың ә дістері мен тә сілдерін пайдалану жә не халық тың іс - ә рекетінің тә ртібі.

Радиациялық бақ ылау – радиоактивті заттармен иондаушы заттардың басқ а да кө здерімен жұ мыс кезіндегі радиациялық қ ауіпсіздікті жә не санитарлы ережелердің нормаларын сақ тауды қ адағ алау, сондай-ақ адамдардың сә улелену дең гейі жә не нысандағ ы жә не қ оршағ ан ортадағ ы радиациялық жағ дай жө нінде хабарлама алу.