Дәріс. Жерасты гидромеханикасының негізгі түсініктері – мұнай және газ қабаттарының математикалық моделі.

Кеуекті орта деп – кабат бө лшектері бір-бірімен тығ ыз орналасқ ан цементтелген немесе цементтелмеген, қ уыстары мен жарылымдары сұ йық тық пен газбен толғ ан кең істікті айтамыз.

Фильтрация деп – қ атты заттардың ө зара байланысқ ан, қ уыстары мен жарылымдары арқ ылы ө тетін сұ йық пен газдардың қ озғ алысын айтамыз. Қ уысты жолдардың ө те аз мө лшері, олардың қ олайсыз формасы, кедір-бұ дыр қ абырғ алар бетінің ү лкен болуы жә не т.б. сұ йық пен газдың қ озғ алысына ү лкен кедергі тигізеді. Бұ л кедергілер кеуекті ортадағ ы сұ йық пен газ қ озғ алысының аз жылдамдығ ының себепкері болып табылады.

Егер қ уысты кең істіктің кө лемі ө згеруі немесе ө згермеуі ескерілмейтін жағ дайда болса, онда орта деформацияланбайтын деп есептелінеді.

Егер серпімді кү штердің ә серінен қ уысты немесе жарылымды кең істік кө лемі айтарлық тай ө згеріске ұ шыраса, онда кеуекті ортаны серпімді немесе деформацияланатын деп атайды. Қ уысты жолдардың қ олайсыз формасы мен ә ртү рлі ө лшемді болуына байланысты ортаның барлық бө лігінде сұ йық пен газдың қ озғ алысын бірдей зерттеу мү мкін емес.

Фильтрация теориясының дамуынан бастап, реал қ уысты ортаның қ арапайым ү лгісі ретінде идеал жә не фиктивті қ абаттар қ арастырыла бастады. Идеалды қ абат – қ уысты жолдары параллель білікті, жің ішке цилиндрлі тү тікшелер жиынтығ ы болып келетін кеуекті ортаның ү лгісі болып табылады. Фиктивті қ абат – бірдей диаметрлі қ уыстан тұ ратын кеуекті ортаның ү лгісі.

Кеуекті ортаны сипаттайтын негізгі параметрлердің бірі, кеуектілік коэффициенті (m) болып табылады. Кеуектілік коэффициенті, берілген бө ліктегі қ уыстар кө лемінің (V_n) ол бө ліктің барлық кө леміне (V) қ атынасы арқ ылы табылады. Келесі параметр, жарқ ырау коффициентімен ө лшенетін жарқ ырау (ауданды кеуектілік) болып табылады. Жарқ ырау коэффициентін, кеуекті ортаның белгілі бір қ имасындағ ы жарқ ырау ауданының (F_n), сол қ иманың жалпы ауданына (F) қ атынасынан табады.

Орташа жарқ ырау қ абат бойынша () кеуектілікке тең.

Фильтрация жылдамдығ ы () деп аталатын шаманы қ арастырайық. Бұ л шама, кө лденең қ има ауданында (F) бірлік уақ ыттағ ы сұ йық тық тың (газдың) кө лемдік шығ ынымен (Q) тү сіндіріледі, яғ ни

=∆ Q/∆ F (1)

Δ Q - шығ ыны, ауданның кеуекті бө лігіне емес, оның толық ауданына (Δ F) бө лінетіндіктен, фильтрация жылдамдығ ы (), фильтрациялық ағ ынның қ имыл қ имасындағ ы нақ ты орташа жылдамдығ ы (W) болып танылмайды () екенін ескеріп, орташа жылдамдық мына формуламен анық талады:

W = ∕ m (2)