Фразеологизмдер. 1 страница. ҰЙЫТҚЫ БОЛДЫ ұйымдастырды, басшылық етті.

БАҒ А ЖЕТПЕЙДІ ө те қ ұ нды, аса қ ымбат.

ТҰ РМЫСҚ А ШЫҚ ТЫ кү йеуге тиді.

Ұ ЙЫТҚ Ы БОЛДЫ ұ йымдастырды, басшылық етті.

БІР АУЫЗДЫ ынтымақ шыл, ұ йымшыл.

ІСТІ БОЛДЫ қ ылмыс жасап айыпталды.

ІСТІ ЖАПТЫ тексеруге жатпайтын етіп қ орытынды

шығ арды.

БІР АУЫЗДАН тү гел, тегіс, бә рі бірдей.

ІС ЖҮ ЗІНДЕ шын мә нінде.

8-тапсырма. Тілдік бірліктерді жұ птастырың ыз.

1. Ү йленгенмін место работы

2. Ө тініш свединия

3. Нысан заявления

4. Жұ мыс орны опытный

5. Ө тінемін объект

6. Тә жірибелі женат

7. Ө ндіріс просим

8. Мә лімет промышленность

9-тақ ырып. Қ ызметтік хаттар. Қ ызметтік хаттардың жазылу мә дениеті. Қ ызметтік хат - мекемелер арасында байланыс орнату, ақ парат алмасу т.б. да ресми мақ саттарда қ олданылатын іс қ ағ азының бір тү рі. Қ ызметтік хаттың жеке хаттардан негізгі айырмашылығ ы қ ызметтік хаттарда адамның қ ызметіне байланысты ресми мә селелер ғ ана қ арастырылады. Хат жазылатын қ ағ аздың сол жақ шетінен кемінде 2, 5-Зсм-дей орын қ алдыру керек. Себебі хат қ андай қ алың іске тігілсе де қ алдырылғ ан орын оны тігілген жерінен оң ай тауып, қ иындық сыз оқ уғ а мү мкіншілік береді. Хат жазылатын қ ағ аздың оң жақ шетінен 1-1, 5см орын қ алдырылады. Ал тө менгі жэне жоғ арғ ы жағ ынан қ алдырылатын орын біркелкі, кемінде 2см. Бұ л хат мә тінінің таза сақ талуына, кейін іске тігілгенде беттердің шетіне қ ол кө п тиетін болғ андық тан, хат мазмұ нының ө шірілмей сақ талуына, хатпен таныса отырып, шетіне қ осымша белгі қ оюғ а септігін тигізеді. Бұ л параметрлер тек қ ызметтік хат ү шін ғ ана емес, іс қ ағ аздарының барлық тү рі ү шін міндетті. Хат қ ағ аздың я бланкінің бір жақ бетіне ғ ана жазылады. Мү мкіндігінше хат мазмү нын бір бетке сыйдырғ ан дү рыс. Егер хат бірнеше беттен тү ратын болса, бет нө мірі қ ағ аздың оң жақ жоғ арғ ы бұ рышына қ ойылады. Қ ызметтік хатты жазудың қ алыптасқ ан тә ртібі бар. Ол ә ркез сақ талуы керек. Ә детте хат мынадай бө ліктерден тү рады: 1.хат жолданып отырғ ан мекеменің аты мен адресаттың аты-жө ні; 2.кіріспе сө з; 3.хаттың жалпы мазмұ н, мақ сатын кө рсететін бө лік; 4.негізгі мә тін; 5.жіберушінің қ ызметі, қ олы, аты-жө ні. 6.қ осымшаларғ а сілтеме (егер бар болса); 7.қ ұ жатты дайындаушы туралы мә лімет. 8.Енді айтылғ ан хат бө ліктерінің ә рқ айсысына жеке-жеке тоқ талайық. Қ ызметтік хат - іс қ ағ аздарының ішіндегі қ ұ жат тақ ырыбын қ оймай-ақ жазуғ а болатын бірден-бір қ ұ жат. Анық тама, мінездеме, тізімдеме т.б. да толып жатқ ан іс қ ағ аздарының аты тақ ырып ретінде міндетті тү рде жазылатын болса, қ ызметтік хат деп тақ ырып жазбай-ақ, хат жолданып отырғ ан адам жайлы мә ліметтен кейін бірден хат мә тінін бастап жаза беруге болады. Хатты алушы мекеменің аты мен адресаттың аты-жө ні. Алдымен хат жолданып отырғ ан мекеменің аты, келесі жолғ а адресаттың лауазымы, аты-жө ні жазылады. Ер адамғ а аты-жө нінен кейін мырзағ а, ә йел адамғ а ханымғ а деп жазуғ а болады. Адресат лауазымын кө рсеткен жө н, бірақ міндетті емес. Егер адресат лауазымы кө рсетілетін болса, мырза, ханым сө здері жазылмайды. Егер адресат фамилиясын білмесең із, лауазымын ғ ана кө рсетуге болады. Мысалы, “Республикалық “Жас алаш” газетінің редакторына”, немесе, “№105 орта мектептің директорына” т.с.с. Егер бір хат бірнеше адамғ а жіберілетін болса немесе кө шірмесі басқ а адамғ а да жіберілетін болса, ол міндетті тү рде бірінші данасында кө рсетілуі керек. Хаттың кө шірмесін жібермес бұ рын оның кө шірме екендігін ескерткен жон. Сонда ол хатты алғ ан адам басқ а да мү дделі адамдардың бар екендігіне сенімді болады. Хат кө шірмесінің кімдерге жіберілгенін атап корсете отырып, олардың санының шектеулі екендігінен де жә не дә л кімдерге жіберілгенінен де мағ лұ мат бере аласыз. Кіріспе сө з. Ресми кіріспе создің кө пшілікте қ абылданғ ан стандарт формалары бар. Егер сіз респондентпен бұ рыннан ө те жақ ын қ арым-қ атынаста болсаң ыз, ресми кіріспе сө зді біраз жұ мсартып қ олдануың ызғ а болады. Кіріспе сө з мекеме, ұ йымғ а да, ұ йым басшысына жеке де қ арата айтыла береді. Кіріспе сө з азат жолдан бастап жазылады. Мысалы, Қ ұ рметті М.С. Болатов мырза! ” “Аса қ адірлі Т.С. Садық ов мырза! ” Айырық ша жағ дайда болмаса аса қ адірлі, аса қ ұ рмет тұ татын, терең қ ұ рмет тұ татыи сө здері жиі қ олданылмайды. Ә детте қ ызметтік хаттарда қ ұ рметті сө зі жазылады немесе адресаттың аты-жө ні кө рсетілгеннен кейін бірден азат жолдан хат мазмұ ны айтыла береді. Аса қ ұ рметті, аса қ ұ рмет тұ татын сө здері ө зің із жақ сы білетін жеке тұ лғ аларғ а хат жазғ анда қ олданылады. Қ ызметтік хаттарды жазғ анда ә ртү рлі жағ дайлар кездеседі. Егер сіз мекемеге хат жаза отырып, хатқ а сол мекемедегі нақ ты бір тұ лғ аның (адамның) назар аударғ анын қ аласаң ыз, бірақ дә л сол адамның атына тікелей жазуды орынсыз деп тапсаң ыз, қ ағ аздың оң жақ бұ рышына, жеке жолғ а Ф.С. Ә бішев мырзаның назарына, Г.И. Маратова ханымғ а т.б. деп жазуғ а болады. Хатты қ абылдап алып, таратушы адамның кө зіне бірден тү су ү шін, бү ларды ү лкен қ аріппен беруге болады, сонда ол сіз назар аударуын қ алағ ан адамның қ олына жылдам тиеді. 1.Хаттың жалпы мазмұ н, мақ сатын кө рсететін бө лік. Кей жағ дайда негізгі мә тіннен бұ рын хаттың жалпы мазмұ нын, мақ сатын білдіру ү шін қ ысқ аша мә лімет жазылады. Мысалы: “№17 тапсырыстың орындалуы жайлы”, “Б.Б. Мағ зұ мов ісіне байланысты ”, “Қ ысқ ы сессияның қ орытындысы жайлы” т.б. Бұ л да корреспонденцияларды іріктеу кезінде қ ызметкердің назарын аудару ү шін орташа қ аріппен жазылады. Сілтемелер қ ысқ а, ә рі нақ ты болуы керек. 2.Негізгі мә тін. Негізгі мә тінді ү ш бө лікке бө леміз. Бірінші - кіріспе бө лім, екінші - негізгі фактілер берілетін бө лім, ү шінші - қ орытынды, негізгі ұ сыныстар, шешімдер, нұ сқ аулар айтылатын бө лім. Кіріспе бө лімде хат мазмұ нында айтылатын негізгі ойды ашатым, хат мақ сатын анық кө рсететін бір-екі сө йлемнің болуына кө ң іл бө лің із. Негізгі фактілер келтірілетін, яғ ни констатациялаушы бө лімінде ісгіц жалпы жағ дайына тоқ талың ыз, негізгі мә селелерді анық кө рсетің із. Сізге келіп тү скен хатта респонденттің сү рақ тары болғ ан болса, оғ ан жауап берің із. Егер істелген іс жайлы жазатын болсаң ыз, оғ ан қ ысқ аша бағ а беріп кетің із. Шешілмеген мә селелерді бө ліп жазың ыз, себебін қ ысқ аша тү сіндірің із. Қ орытынды бө лімде айтылып отырғ ан мә селеге байланысты ұ сыныстар айтылады немесе нұ сқ аулар беріледі. 3.Жіберушінің қ ызметі, қ олы, аты-жө ні. Хаттың бұ л бө лігінде жіберушінің ресми қ ызметі, аты-жө ні жазылады жә не қ олы қ ойылады. Жіберушінің қ ызметі туралы мә лімет хаттың басында келтірілген ұ йым туралы мә ліметпен сә йкес болуы керек. Егер хатқ а қ ол қ оятын адам бірнешеу болса, олар иерархнялық тә ртіп бойынша (лауазым дә режесіне қ арай) жазылады. Мысалы,

№ 34 гимназияның

директоры Г.Ж. Балымова

(қ олы)

№ 34 гимиазияиың

зертхана мең герушісі ________ С.Б. Уә лиев

(қ олы)

Ал қ ол қ оятын адамдардың қ ызмет дә режесі бірдей болса, алфавит тә ртібімен жазылады.

1. Қ осымшаларғ а сілтеме жә не қ осымша. Егер қ ұ жатта қ осымша болатын болса, ол қ ызметтік хаттың соң ында ескертілуі тиіс. Мысалы, Кө лемі 5 беттен тұ ратын қ осымша бө лек дайындалғ ан немесе бұ л қ ұ жаттан бө лек 10 беттік қ осымшаны қ оса жіберіп отырмыз т.с.с.Қ осымшада келтірілген қ ұ жаттарды мынандай ретпен тізген жө н:

а) маң ыздылығ ына қ арай, яғ ни тізім ең маң ызды қ ұ жаттан бастап жасалып, ары қ арай тізіле береді; ә) егер қ ұ жат маң ызы мен мазмұ ны жағ ынан бірдей болса, онда кө леміне қ арай тізімдеуге болады; б) қ осымшаларды ә ліпби тә ртібімен де тізімдеуге болады; в) қ осымшаларды нө мірлегенде міндетті тү рде “қ осымша” деп жазу керек. Мысалы, қ осымша-1, қ осымша-2, қ осымша-2а т.б. Қ осымшада берілетін қ ұ жат аттары бас ә ріппен тырнақ шаның ішіне жазылады. Қ ұ жат атын толық жазып жатпай- ақ, ондағ ы негізгі сө зді атап кө рсетсе де болады. Мысалы, “Шарт”, “Келісім жобасы”, “Хаттама” т.б. Шатастырмай, жоғ алтпай сақ тау ү шін жә не тіркеуге жең іл болу ү шін, кө п бетті қ осымшалардың бет кө лемін кө рсетіп қ ою керек. Егер қ осымшалардың ішінде қ ұ пия, кө пшіліктің танысуына арналмағ ан қ ұ жаттар болатын болса, ол қ ұ жатпен танысуғ а кімдердің қ ұ қ ы бар екені атап кө рсетілуі керек. Бірнеше дана болып жіберіліп отырғ ан қ осымшалардың қ ай данасының кімге арналғ андығ ын да кө рсету керек. Мысалы, 1-данасы - адресатқ а, 2-данасы - №40 кә сіптік-техникалық училище директорына, 3-данасы - іске тігу ү иіін. 2.Қ ұ жатты дайындаушы туралы мә лімет. Қ ұ жатты дайындаушы туралы мә лімет қ осымшалар туралы мә ліметтен кейін кө рсетіледі. Егер қ осымшалар болмаса, қ ұ жатқ а қ ол қ оюшы туралы мә ліметтен кейін жазылады. Қ ұ жатты дайындаушы туралы мә лімет парақ тың сол жағ ынан ұ сақ қ аріппен жазылады, оғ ан мыналар кіреді:

1) “Орындаушы” немесе “қ ұ жатты дайындаушы” деген сө з;

2) қ ұ жатты дайындаушының аты-жө ні;

3) 3) жұ мыс телефоны;

4) қ ұ жаттың дайындалғ ан мерзімі. Қ ұ жатты дайындаушы туралы мә лімет 12 қ аріппен жазылады.

Хаты жазбас бұ рын мына жағ дайларды ескеру керек: Хатты жазудағ ы мақ сатың ызды тағ ы да еске тү сірің із. Бұ л мә селені хатсыз шеше алмайтындығ ың ызғ а тағ ы да кө з жеткізің із (Мысалы, бұ л мә селені телефон арқ ылы шешудің мұ мкіндігі жоқ па? Ол адаммен кездесу кезінде шешудің сә ті тү спей ме? т.б.). Тек осыдан кейін ғ ана хатты қ андай мазмұ нда жазуды ойластырың ыз, осылайша сіз қ ажетсіз хатты жазбайсыз, уақ ытың ызды да шығ ындамайсыз. Хат мә тінін жазуғ а керекті материалдарды дайындап алың ыз. Олар: анық тамалық жэне статистикалық материалдар, қ аралып отырғ ан мә селеге байланысты ә дебиет я қ ұ жаттар, соң ғ ы кезде ол мекемеден, я адамнан келіп тү скен хаттар, керек болғ ан жағ дайда орфографиялық сө здік. Керекті материалдарды ө з жұ мыс ү стелің ізге қ олдануғ а ың ғ айлы етіп орналастырың ыз.Бұ ғ ан арнайы уақ ыт бө лің із. Хат дайындап отырғ ан кезде сізді алаң датпауын ө тінің із. Телефон, факсты уақ ытша ажыратып қ ойып, сізге келген хабарлар мен телефонғ а жауап беруді хатшығ а, я басқ а қ ызметкерлерге тапсырың ыз. Қ ажетті кең се заттарын немесе компьютерді жұ мысқ а дайындап қ ойың ыз. Хат дайындап отырғ ан кезде кейбір ұ сақ -тү йекті іздеуге, кемшіліктерді тү зетуге уақ ыт кетірмес ү шін барлық қ ажетті заттарды алдын ала дайындап қ ойың ыз. Сізге ең қ ажетті заттар: қ ара сиялы, толық пасталы қ алам, жақ сы ұ шталғ ан қ арындаш, бірнеше парақ қ ағ аз, сызғ ыш, штрих-код, ө шіргіш, хаттың кө шірмесін алатын дискета. Қ ызметтік қ ұ жаттар бейтарап (нейтральный) тонмен, ресми тү рде жазылуы керек. Қ ызметтік хат жазу барысында адресатты аса мадақ тайтын немесе намысына тиетін сө здерді қ олданудан аулақ болғ ан жө н. Адресаттың сізден қ ызмет дә режесінің тө мен я жоғ арылығ ына қ арамастан, Тез арада орындаң ыз, Кідіртпей жауабын я қ орытындысын хабарлаң ыз, Қ ысқ а мерзімде жауап берің із деген сө йлемдерді қ олданбағ аның ыз жө н. Оның орнына хаттың жауабын я мә селенің шешімін білгің із келетінін Осы кү нге дейіп жауап беруің ізді сұ раймын немесе Ө з шешімің ізді хабарлауың ызды сұ раймын деген сө йлемдерді қ олдану арқ ылы білдірің із. Ө з ө тініш, талаптарың ызды орынды кө рсете білуге тырысың ыз. Қ ызмет бабындағ ы, кез келген оқ иғ а, жағ дай, мә селеге бағ а беріп, оны ресми қ ұ жатта кө рсету, баяндау я хабарлау барысында барынша салқ ынқ андылық танытың ыз. Кө п эмоцияғ а бой ұ рмаң ыз. Фактілерді объективті тү рде кө рсетің із. Кез келген мә селе бойынша шығ арылатын қ орытынды барынша нақ ты болуы керек. Егер қ ызметтік хатта ол мекеменің, я қ ызметкердің ө тінішін, я болмаса тапсырылғ ан ісін орындау мү мкін емес екендігін айтқ ың ыз келсе, хатты бірден “ол мә селенің орындалуы я қ абылдануы мү мкін емес” деген сө здерден бастамаң ыз. Алдымен аталғ ан мә селеге тоқ талып, оз шешімің іздің себебін негізді етіп тү сіндіріп, содан кейін барып бұ л ө тініштің, я болмаса істің қ азіргі жағ дайда орындалуы мү мкін болмай тұ рғ анын айтың ыз. Қ ажет болғ ан жағ дайда, бү л мә селенің қ айта қ аралуы да мү мкін екенін айта кетуге болады.Егер ө тініштің, я тапсырылғ ан істің немесе қ ойылғ ан мә селенің дү рыс шешілгені туралы жазатын болсаң ыз, бұ л мә селенің дү рыс шешілуі ү шін сіздің ө з басың ыздың, я мекемең іздің қ осқ ан ү лесін, еткен ең бегін атап кеткеннің артық тығ ы жоқ. Сізге, сіздің мекемең ізге келіп тү скен қ ызметтік қ ұ жаттармен танысқ анда, ол қ ұ жат бойынша мэселе кө терерде, я қ ол астың ызда істейтін қ ызметкерлерге тапсырма берерде, қ ұ жаттағ ы мә селе бойынша жауап жазарда, бұ л мә селе менің я болмаса біздің мекеменің міндетіне кіре ме деген мә селені де ойлау керек.

Сіздің хатың ыз заң ды, мазмұ ны айқ ын болуы керек. Бұ л ә сіресе қ аржы, кадр қ ұ жаттары ү шін міндетті. Қ ызметтік хаттар мү мкіндігінше сирек жә не қ ысқ а жазылуы керек. Қ ағ аз бен сө здің кө птігі істі жылдамдатуғ а септігін тигізе қ оймайды. Хатың ыз кө пшілікке тү сінікті тілмен жә не ресми тү рде жазылуы керек. Қ ызметтік кұ жаттың қ ай тү рін жазсаң ыз да коп ойды аз сө збен жеткізуге тырысың ыз. Іс қ ағ аздарын жазарда орнық қ ан сө з тіркестері мен қ алыптасқ ан терминдерді қ олданың ыз. Бастауыш сө йлемнің басында, баяндауыш соң ында, анық тауыш анық талатын сө здің алдында тұ ратынын да естен шығ армаң ыз. Іс қ ағ аздарын жазуда кө нерген сө здер, архаизмдер, диалект сө здер, қ азіргі қ азақ тілінде ескіріп, айналымнан шық қ ан тіркестер қ олданылмайды. Жазылғ ан қ ұ жатты қ айтара оқ ып шығ ып, сө йлемдегі басы артық сө здерді алып тастау керек. Сө йлем баяндауышы я ашық райда (пайдаланылады, қ аралады, қ олдануда, жү ріп жатыр, ескертілді), я бұ йрық райда (орындалсын, шешілсін, келісілсін, жеткізілсін, қ аралсын т.б.) тұ руы керек. Тә уліктің қ ай уақ ыты екендігі қ ұ жаттың кез келген тү рінде 24 сағ аттық уақ ыт ө лшемімен кө рсетілуі керек. Қ ажет болғ ан жағ дайда жергілікті уақ ыт екендігі атап кө рсетіледі. Мысалы, жергілікті уақ ыт бойынша 16 сағ ат 30 минутта. Мекемеге немесе жеке қ ызметкерге келіп тү скен хатқ а жауап қ айтарғ ан кезде бірінші жолдың ортасына “Сізден 12.03.1999 ж. келіп тү скен шыгыс нө мірі 1212 хатқ а орай” деп атап кө рсетілуі керек. Ресми қ абылданғ ан қ аулы, шығ арылғ ан жарлық т.б. ресми қ ұ жаттардың негізінде, оның орындалу орындалмауы жө нінде немесе сол қ ұ жат бойынша іске асырылып жатқ ан шаралар жө нінде дайындалғ ан немесе ұ йым, мекеме басшысы нұ сқ ауларының орындалу барысына орай жазылғ ан іс қ ағ аздарында алғ ашқ ы қ ұ жат туралы айтылуы керек. Мысалы, “Қ азақ стан Республикасы Президентінің 03.04.1999 ж....туралы шығ арғ ан Жарлығ ына сә йкес” немесе “Білім жә не ғ ылым министрінің 13.01.1998ж....жө ніндегі нұ сқ ауына сә йкес” т.с.с.Іс қ ағ аздарының ө кілеттік (бү йрық тық) бө лігі пунктерге бө лініп кө рсетіледі. Кө лемі ү лкен (1-2 беттен кө п) қ ұ жаттарды бө лімдерге бө ліп дайындағ ан дұ рыс. Ә р бө лімге тақ ырып қ ою керек. Бө лімдер рим цифрымен (I, II, III...), пункттер араб цифрымен нө мірленеді (1, 2, 3...). Ал пункт ішіндегі мә селелер саны жазбаша кө рсетіледі. Мысалы, біріншіден, екіншіден, ү шіншіден т.с.с. Іс қ ағ аздарында қ олданылып отырғ ан ақ парат, мә ліметтің барлығ ы мұ қ ият тексерілуі керек. Іс қ ағ аздарында ақ иқ аттығ ы кү мә н тудыратын мә лімет қ олданылмағ аны жө н. Қ ұ жат дайындағ ан жағ дайда іскерлік қ атынас жасап отырғ ан мекеменің аты, реквизиттері, мекеме басшысының аты-жө ні, лауазымы анық, сауатты жазылуы керек. Қ ұ жаттағ ы сандық мә ліметтер, уақ ыт кө рсеткіштері, цифрлар қ айта бір тексеріліп барып жіберілуі керек. Қ ұ жаттағ ы ақ паратты тексеруді бірнеше тү рде жү ргізуге болады. Олар мыналар: 1) Техникалық. Мұ нда қ ате жазылғ ан сө здер, дұ рыс қ ойылмағ ан тыныс белгілері, дұ рыс тү спеген ә ріптер т.б. басты назарда ұ сталады.

2) Заң дық. Мұ нда қ ұ жат мазмұ нының қ азіргі кү ші бар зандарғ а жә не қ ұ қ ық нормаларына сә йкестігі тексеріледі. 3) Қ аржы- экономикалық. Мұ нда кұ жатта шығ арылғ ан қ аржы-экономикалық шешімдердің ү йлесімділік, тиімділік дә режесіне бағ а беріледі. 4)Статистикалық. Мұ нда қ ұ жаттағ ы статистикалық мә ліметтердің маң ыздылығ ы мен ақ иқ атгығ ы, дә лдігі тексеріледі. 5) Конфиденциалдық.Мұ нда қ ұ жат маз мұ нын да жариялылығ ы шектеулі мағ лұ маттың немесе мемлекеттік қ ұ пи я болып саналатын я қ ызметтік, коммерциялық қ ұ пия болып табылатын мә ліметтің жіберілмеу жағ ын тексеріледі. 6) Ақ параттық. Мұ нда қ ұ жатты алушының мекенжайы, реквизиттері сияқ ты мә ліметтердің дұ рыстығ ы тексеріледі. Қ ұ жаттағ ы мә ліметтердің дә лдігі, оның мерзімінде дұ рыс жасалу жауапкершілігі кұ жат дайындаушы адамғ а жү ктеледі. Егер қ ұ жат дайындаушы адам бірнешеу болса жауапты орындаушы белгіленеді.Қ ұ жатты дұ рыс дайындап, уақ ытылы жіберу секретариат қ ызметкеріне я іс жү ргізушіге жү ктеледі. Машинкада немесе компьютерде басып шығ арылғ ан хат мә тіні қ олжазбадағ ы нұ сқ асымен дә л болуы керек. Басып шығ арғ аннан кейінгі мә тін міндетті тү рде қ олжазбамен салыстырыла отырып тексеріліп, қ ателері жө нделеді. Қ ұ жат қ атесіз болуы керек. Тексеру барысында кездескен қ ателерді штрихпен тү зеткеннен гө рі машинкамен қ айта басқ ан немесе компьютерлік техника жетістігін пайдалана отырып қ айта шығ арып алғ ан дұ рыс. Ө шіргіш, лезвие, коррекс-штрих тә сілдерімен тү зету уақ ыт тығ ыз болғ ан жағ дайда ғ ана пайдаланылады. Қ ызметтік хаттың стилі ресми ә рі тү сінікті болуы керек. Қ ұ жат дайындалып болып, оны қ айталап оқ ып шығ у барысында стилистикалық қ ателері жө нделіп, редакцияланады. Қ айталаулар мен шұ балаң қ ы тіркестер алынып тасталады немесе керекті мә лімет қ осылады. Редакцияланғ ан кұ жат басуғ а берместен бұ рын тағ ы бір рет оқ ылады. Бә рінің анық, дә л, тү сінікті берілгеніне кө з жеткізілгеннен соң ғ ана басып, қ ол қ оюғ а беріледі. Текст оң ай оқ ылатындай болуы ү шін ол бояуы қ анық, ү лкендеу қ аріппен басылуы керек. Азат жолдардың да дұ рыс орналасуын қ адағ алағ ан жө н. Бө лімдердің арасында қ алдырылатын бос орын аса қ ажет жағ дайда: кіріспе, негізгі, қ орытынды бө ліктерді кө рсету ү шін т.б. аса керекті кезде ғ ана қ алдырылуы керек. Мұ ндай бір Қ арағ анда уақ -тү йек кө рінетін нә рселер хатты оқ ығ ан кезде оның мазмұ нын тез ә рі терең тү сінуге кө мектеседі. Қ ызметтік хат жазғ анда оның қ ағ азына да кө ң іл бө лінуі керек. Тап-таза, бү гілмеген, сызылмағ ан, аппақ қ ағ азғ а жазылғ ан хат, ә рине, сіз туралы жақ сы ә сер қ алдырады. Сарғ айып кеткен, я болмаса сұ р тү сті қ ағ азғ а жазылғ ан хат сіздің салақ тығ ың ызды, сараң дығ ың ызды кө рсетеді. Бетінде дақ тары, қ аламның, саусақ тың іздері қ алғ ан қ ағ азғ а жазылғ ан хат та сіздің ұ қ ыпсыздығ ың ыздан хабар берері анық. Қ ызметтік хаттарғ а қ ол қ ою ү шін шарикті қ алам емес, сиялы қ алам пайдаланылады. Қ ұ жатқ а қ ол қ ойғ ан кезде сіздің фамилияң ыздың алғ ашқ ы тө рт ә ріпі анық кө рініп тұ руын да ескерген жө н. Бланкіде кө рсетілетін барлық қ ызметтік ақ парат: тіркеу нө мірі, дата т.б. арнайы штамппен қ ойылуы немесе машинкамен басылуы керек. Бұ лардың ешқ айсысы болмағ ан жағ дайда ғ ана қ олмен жазылады. Егер хатқ а қ осымша дайындалатын болса оғ ан да жеткілікті мә н беріліп, уақ ыт бө лінуі керек. Хатты қ ашан дайындап, бастырып, қ ай кү ні жіберу керектігін жауапты қ ызметкерге тапсырың ыз. Оның ө з мерзімінде орындалуын қ адағ алаң ыз. Жауапты адамнан маң ызды деген хаттардың дайындалу, жіберілу барысын мә лімдеуді ө тінің із. Тапсырма, бұ йрық тар болса нақ ты беруге тырысың ыз. Сө йлемдерің із шұ балың қ ы, кө п сө зді болмасын. Қ аржы мә селесін шешуге, нақ ты бір тапсырманың орындалу мерзімін кө рсетуге қ атысты жағ дайлар болса, алдымен ә бден ойланып алың ыз. 1.Қ ұ жат мә тінін тү зетіп, редакциялағ аннан кейін қ айталап оқ ып шығ ың ыз. Неше дана керек екендігін де ескертуді ұ мытпаң ыз. Қ осымшалар болса, олардың тізімін жасағ аннан кейін, хаттың қ олжазба нү сқ асымен келісетіндігің ізді жазбаша кө рсетіп, мә тінді басуғ а жіберің із. Хат басылып, қ ол қ ойылғ аннан кейін оны жіберуді жауапты адамғ а тапсырың ыз. Белгілі бір уақ ытқ а дейін (керекті мерзім біткенше) қ ұ жаттың қ олжазбасы мен бірінші данасын ө зің ізде сақ таң ыз. Сұ рақ тарғ а жауап берің із. 1.Қ ызметтік хат қ андай кұ жат? 2.Қ ызметтік хаттың жеке хаттан айырмашылығ ы не? 3.Қ ызметтік хат жазғ анда қ ұ жат тақ ырыбын қ ою міндетті ме? 4.Хат жазылатын қ ағ аздың сол жақ шетінен қ анша орын қ алдырылады? Ол не ү шін қ ажет? 5.Хат жазылатын қ ағ аздың оң жақ шетінен қ анша орын қ алдырылады? 6.Хат жазылатын қ ағ аздың тө менгі жә не жоғ арғ ы жағ ынан қ анша орын қ алдырылады? 7.Қ ызметтік хатта адресант пен адресаттың аты-жө ні жазылуы қ ажет пе? 8.Хатқ а қ ол қ оюшы адам бірнешеу болғ ан жағ дайда олар қ андай тә ртіппен жазылады? 9.Қ ызметтік хатты дайындаушы туралы мә ліметтің кө рсетілуі іс қ ағ аздарын жү ргізуді жең ілдетуге септігін тигізе ме?

1-тапсырма. Сө здерді орыс тіліне аударың ыз.

1) орындау; 2) қ амтамасыз ету; 3) шешу; 4) баяндау; 5) жү ктеу;

6) мә лімдеу; 7) міндеттеу; 8) хабарлау; 9) аяқ тау; 10) нақ тылау;

11) тоқ тату; 12) таныстыру; 13) тыйым салу; 14) орналастыру;

14) жіберу; 16) тү рғ ызу; 17) назар аудару; 18) алып тастау; 19) енгізу; 20) анық тау; 21) жоспарлау; 22) толық тыру; 23) жандандыру; 24) ұ сыну; 25) ұ йымдастыру; 26) жедел; 27) қ орытынды; 28) тез арада; 29) ортақ; 30) маң ызды; 31) жоғ ары; 32) негізгі; 33) алғ ашқ ы; 34) басты; 35) ең жақ сы; 36) жетекші; 37) ерекше; 38) жоспарлы; 39) нашар; 40) қ осымша; 41) орта; 42) толық; 43) ө те нашар; 44) жеткіліксіз; 45) қ анағ аттанарлық; 46) жалпы; 47) сенімді; 48) соң ғ ы; 49) нақ ты.