Ылмыстық процестегі дәлелдемелердің қайнар көздері.

111-бап. Дә лелдемелер ұ ғ ымы

1. Заң ды тү рде алынғ ан, олардың негізінде анық тау органы, анық таушы, тергеушi, прокурор, сот осы Кодексте айқ ындалғ ан тә ртiппен Қ азақ стан Республикасының Қ ылмыстық кодексiнде кө зделген іс-ә рекеттiң бар екенін немесе жоқ екенін, кү діктінің, айыпталушының немесе сотталушының бұ л ә рекеттi жасағ анын немесе жасамағ анын, оның кiнә лiлiгiн не кiнә сіздігін, сондай-ақ iстi дұ рыс шешу ү шiн маң ызы бар ө зге де мә н-жайларды анық тайтын нақ ты деректер қ ылмыстық iс бойынша дә лелдемелер болып табылады.
2. Қ ылмыстық iстi дұ рыс шешу ү шiн маң ызы бар нақ ты деректер: кү діктінің, айыпталушының, жә бiрленушiнiң, куә нің, қ орғ алуғ а қ ұ қ ығ ы бар куә нің, сарапшының, маманның айғ ақ тарымен; сарапшының, маманның қ орытындысымен; заттай дә лелдемелермен; процестік ә рекеттердiң хаттамаларымен жә не ө зге де қ ұ жаттармен белгіленеді.

115-бап. Кү діктiнiң, жә бiрленушiнiң, куә нің айғ ақ тары

1. Кү діктiнiң, жә бiрленушiнiң, куә нiң айғ ақ тары – олардың сотқ а дейінгі тергеп-тексеру барысында осы Кодекстiң 26-тарауында белгiленген тә ртiппен жауап алуда жазбаша немесе ауызша нысанда хабарлағ ан мә лiметтері.
2. Кү діктi ө зiне қ арсы кү дік жө нiнде, сол сияқ ты ө зiне белгiлi, iс бойынша маң ызы бар ө зге де мә н-жайлар мен дә лелдемелер туралы айғ ақ тар беруге қ ұ қ ылы.
3. Кү діктінің қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық жасаудағ ы ө з кінә сін мойындауы оның кінә лі екендігі іс бойынша қ олда бар дә лелдемелер жиынтығ ымен расталғ ан кезде ғ ана айыптау негізіне жатқ ызылуы мү мкін.
4. Жә бiрленушiден iс бойынша дә лелденуге жататын кез келген мә н-жайлар туралы, сондай-ақ оның кү діктімен, басқ а жә бiрленушiлермен, куә лармен ө зара қ арым-қ атынасы туралы жауап алынуы мү мкiн. Егер жә бiрленушi ө зiнің хабардар болғ ан кө зiн кө рсете алмаса, ол хабарлағ ан мә лiметтер дә лелдеме бола алмайды.
5. Куә дан iске қ атысты кез келген мә н-жайлар туралы, оның iшiнде кү діктінің, жә бiрленушiнiң жеке басы мен ө зiнiң олармен жә не басқ а да куә лармен ө зара қ арым-қ атынасы туралы жауап алынуы мү мкiн. Егер куә ө зiнің хабардар болу кө зiн кө рсете алмаса, ол хабарлағ ан мә лiметтер дә лелдеме бола алмайды. Куә ретiнде жауап алынуғ а жатпайтын адамдардың хабарлары дә лелдеме болып табылмайды.
6. Кү діктінің жеке басын сипаттайтын деректер туралы айғ ақ тар айыптау негiзiне жатқ ызыла алмайды жә не олар жаза тағ айындауғ а немесе жазадан босатуғ а байланысты мә селелердi шешу ү шiн ғ ана дә лелдемелер ретiнде пайдаланылады.
7. Жауап алу кезiнде осы Кодексте белгiленген тә ртiппен қ ылмыстық iс ү шiн маң ызы бар мә н-жайларды дұ рыс қ абылдауғ а немесе қ айталап айтуғ а қ абiлетсiз деп танылғ ан адамның айғ ақ тары дә лелдеме болып табылмайды.
8. Қ ұ қ ық қ орғ ау органдарына немесе арнаулы мемлекеттік органдарғ а қ ұ пия негізде жә рдем кө рсететін адам тікелей қ абылдағ ан нақ ты деректер кө рсетілген адамның келісімімен одан куә, жә бірленуші, кү дікті, айыпталушы ретінде жауап алынғ аннан кейін дә лелдемелер ретінде пайдаланылуы мү мкін.
Қ ылмыстық топқ а енгізілген адамдар тікелей қ абылдағ ан нақ ты деректер осы адамдардың қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету мақ сатында, жедел-іздестіру қ ызметін не жасырын тергеу ә рекеттерін жү зеге асыратын органның лауазымды адамынан куә ретінде жауап алынғ аннан кейін дә лелдемелер ретінде пайдаланылуы мү мкін.

116-бап. Сарапшының қ орытындысы жә не айғ ақ тары

1. Сарапшының қ орытындысы – осы Кодекстің талаптарына сә йкес ресімделген, сот-сараптамалық зерттеудің барысы мен нә тижелері кө рсетілетін қ ұ жат.
2. Сарапшының ауызша тү сiндірмелерi ол бұ рын берген қ орытындыны тү сiндiру бө лiгiнде ғ ана дә лелдемелер болып табылады.
3. Сарапшының қ орытындысы қ ылмыстық процестi жү ргізетін орган ү шiн мiндеттi болып табылмайды, алайда оның қ орытындымен келiспеуi уә ждi болуғ а тиiс.
4. Сарапшының айғ ақ тары – қ орытындыны алғ аннан кейін оның берген қ орытындысын тү сіндіру немесе нақ тылау мақ сатында жү ргізілген жауап алуда ол хабарлағ ан мә ліметтер.

117-бап. Маманның қ орытындысы жә не айғ ақ тары

1. Маманның қ орытындысы – осы баптың ү шінші бө лігінің талаптарына сә йкес ресімделген жә не маманның алдына қ ылмыстық процесті жү ргізетін адам немесе тараптар қ ойғ ан мә селелер бойынша зерттеулердің мазмұ ны мен тү йіндерін кө рсететін, жазбаша тү рде ұ сынылғ ан ресми қ ұ жат.
Зерттеуді тағ айындау, қ орытынды берудің мү мкін еместігі туралы хабар дайындау тә ртібі, зерттеуді тағ айындау жә не жү ргізу кезіндегі кү діктінің, айыпталушының, жә бірленушінің жә не оның ө кілінің, куә ның, қ орғ аушының қ ұ қ ық тары мен міндеттері, ө здеріне қ атысты зерттеу жү ргізілетін тұ лғ алардың қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерінің кепілдіктері, процеске қ атысушылардың зерттеу жү ргізу кезінде қ атысу қ ұ қ ығ ы, зерттеу объектілеріне қ ойылатын қ ұ қ ық тық талаптар, кү діктіге, жә бірленушіге маманның қ орытындысын ұ сынудың тә ртібі мен қ ұ қ ық тық салдарлары, зерттеу ү шін ү лгілер алудың негіздері мен тә ртібі маманның зерттеу жү ргізу ерекшеліктері ескеріле отырып, осы Кодекстің 34 жә не 35-тарауларында белгіленеді.
2. Қ ажетті зерттеулерді жү ргізгеннен кейін маман ө з атынан жазбаша қ орытынды жасайды жә не оны ө зінің қ ойғ ан қ олымен куә ландырады.
Қ азақ стан Республикасының қ ұ қ ық қ орғ ау немесе арнаулы мемлекеттік органының уә кілетті бө лімшесінің қ ызметкері жасағ ан, маманның жазбаша қ орытындысы кө рсетілген бө лімшенің мө рімен расталады.
3. Маманның қ орытындысында: оның ресімделген кү ні, зерттеу жү ргізілген мерзімдер мен орын; тергеу ә рекеті хаттамасының деректемелері, оғ ан маманның қ орытындысы, зерттеуді жү ргізген маман туралы мә ліметтер (тегі, аты, ә кесінің аты (ол болғ ан кезде), білімі, мамандығ ы, мамандығ ы бойынша жұ мыс ө тілі, ғ ылыми дә режесі жә не ғ ылыми атағ ы, атқ аратын лауазымы) қ оса беріледі; маманның ө зіне кө рінеу жалғ ан қ орытынды бергені ү шін қ ылмыстық жауаптылық туралы ескертілгені туралы оның қ ойғ ан қ олымен куә ландырылғ ан белгі; маманның алдына қ ойылғ ан мә селелер; зерттеу объектілері, олардың жай-кү йі, қ апталуы, мө рмен бекемделуі; қ олданылғ ан ә дістер кө рсетіле отырып, зерттеулердің мазмұ ны мен нә тижелері; жү ргізілген зерттеулердің нә тижелерін бағ алау, маманның алдына қ ойылғ ан мә селелер бойынша тү йіндерінің негіздемесі мен тұ жырымдалуы кө рсетілуге тиіс.
4. Маманның қ орытындысын кө рнекілейтін, осы баптың екінші бө лігінде кө зделген тә ртіппен куә ландырылғ ан материалдар (фотокестелер, схемалар, графиктер, кестелер жә не басқ а да материалдар) қ орытындығ а қ оса беріледі жә не оның қ ұ рамдас бө лігі болып табылады. Қ орытындығ а зерттеуден кейін қ алғ ан объектілер, оның ішінде ү лгілер де қ оса берілуге тиіс.
5. Маманның ауызша тү сіндірмелері оның бұ рын берген қ орытындысын тү сіндіру бө лігінде ғ ана дә лелдемелер болып табылады.
6. Маманның айғ ақ тары – қ орытындыны алғ аннан кейін, оның берген қ орытындысын тү сіндіру немесе нақ тылау мақ сатында жү ргізілген жауап алуда ол хабарлағ ан мә ліметтер.
7. Маманның қ орытындысы қ ылмыстық процестi жү ргізетін орган ү шiн мiндеттi болып табылмайды, алайда оның қ орытындымен келiспеуi уә ждi болуғ а тиiс.

118-бап. Заттай дә лелдемелер

1. Егер қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ ралы болды деп пайымдауғ а негiз болса немесе оларда қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық тың iздері сақ талып қ алса немесе олар қ оғ амғ а қ ауіпті қ олсұ ғ ушылық объектiлерi болса – нә рселер, сондай-ақ қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық ты табу, iстiң нақ ты мә н-жайларын анық тап алу, кiнә лi адамды анық тау не оның кінә лі екенін теріске шығ ару немесе жауаптылық ты жең iлдету қ ұ ралы болуы мү мкiн ақ ша мен ө зге де қ ұ ндылық тар, нә рселер мен қ ұ жаттар заттай дә лелдемелер болып танылады.
2. Осы Кодекстiң 221-бабының тө ртiншi бө лiгiнде кө зделген жағ дайларды қ оспағ анда, заттай дә лелдемелер қ ылмыстық процестi жү ргізетін органның қ аулысымен iске қ оса тiгiледi жә не ү кiм немесе iстi тоқ тату туралы қ аулы заң ды кү шiне енгенге дейiн сонда болады. Заттай дә лелдемелердi қ арап-тексеру жә не сақ тау тә ртiбi осы Кодекстiң 221-бабында айқ ындалады.
3. Қ ылмыстық істі тоқ тату туралы шешім шығ ару немесе ү кiм шығ ару кезінде заттай дә лелдемелер туралы мә селе шешiлуге тиiс. Бұ л ретте:
1) қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық қ ұ ралы сот тә ртібімен тә ркiленуге жатады немесе тиiстi мекемелерге белгiлi бiр тұ лғ аларғ а беріледi немесе жойылады;
2) ұ стауғ а тыйым салынғ ан немесе ұ стауғ а шектеу қ ойылғ ан заттар тиiстi мекемелерге берілуге жатады немесе жойылады;
3) қ ұ ндылығ ы жоқ жә не пайдалануғ а келмейтiн заттар жойылуғ а жатады, ал мү дделi тұ лғ алардың немесе мекемелердің ө тінішхаты болғ ан жағ дайда, оларғ а берiлуi мү мкiн;
4) қ ылмыстық жолмен жиналғ ан ақ ша жә не ө зге де қ ұ ндылық тар, сондай-ақ заң сыз кә сiпкерлiктің жә не контрабанданың нә рселері соттың шешiмi бойынша мемлекеттiң кiрiсiне айналдырылуғ а жатады; қ алғ ан заттар заң ды иелерiне берiледi, ал иелері анық талмағ ан кезде мемлекеттiң меншiгiне ө теді. Бұ л заттардың тиесiлiгi туралы дау туындағ ан жағ дайда, дау азаматтық сот iсiн жү ргiзу тә ртiбiмен шешілуге жатады;
5) заттай дә лелдемелер болып табылатын қ ұ жаттар дә лелдемелерді сақ таудың бү кіл мерзiмi iшiнде іспен бiрге қ алады не осы Кодекстiң 120-бабының тө ртінші бө лігінде кө зделген тә ртiппен мү дделi жеке немесе заң ды тұ лғ аларғ а берiледi.
4. Соттың, прокуратура, қ ылмыстық қ удалау жә не сот сараптамасы органдарының қ ылмыстық істер бойынша заттай дә лелдемелерді, қ ұ жаттарды алып қ ою, есепке алу, сақ тау, беру жә не жою тә ртібін Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі белгілейді.

119-бап. Процестік ә рекеттердiң хаттамалары

1. Қ ылмыстық процестi жү ргізетін адам тiкелей қ абылдағ ан мә н-жайларды куә ландыратын, осы Кодекстiң қ ағ идаларына сә йкес жасалғ ан тергеу ә рекеттерінің хаттамаларында қ амтылғ ан, сондай-ақ тергеу ә рекеті барысында маман жү ргізген қ арап-тексеру, куә ландыру, алу, тiнту, ұ стап алу, мү лiкке тыйым салу, тануғ а ұ сыну, ү лгілерді алу, мә йiттi эксгумациялау, айғ ақ тарды сол жерде тексеру, қ ұ жаттарды ұ сыну, тергеу экспериментi, жасырын тергеу ә рекеттерінің нә тижелерін зерттеу, заттай дә лелдемелерді зерттеу кезінде анық талғ ан, сондай-ақ сот отырысының сот ә рекеттері мен олардың нә тижелері кө рсетілетін хаттамасында қ амтылғ ан нақ ты деректер қ ылмыстық іс бойынша дә лелдемелер болып табылады.
2. Қ ылмыстық қ ұ қ ық бұ зушылық туралы ауызша арызды қ абылдау кезінде жасалғ ан хаттамаларда, ұ сынылғ ан нә рселер мен қ ұ жаттарда, айыбын мойындап келуiнде, тұ лғ аларғ а тиесілі олардың қ ұ қ ық тары мен оларғ а жү ктелген мiндеттердi тү сiндiруде қ амтылғ ан нақ ты деректер дә лелдемелер ретiнде пайдаланылуы мү мкiн.

120-бап. Қ ұ жаттар

1. Егер жеке, заң ды тұ лғ алар жә не лауазымды адамдар қ ұ жаттарда баяндағ ан немесе куә ландырғ ан мә лiметтердiң қ ылмыстық iс ү шiн маң ызы бар болса, қ ұ жаттар дә лелдемелер деп танылады.
2. «Жедел-iздестiру қ ызметi туралы» Қ азақ стан Республикасы Заң ының талаптары сақ тала отырып алынғ ан, қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекеттер туралы нақ ты деректер тіркелген материалдар қ ұ жаттар болып табылады жә не олар қ ылмыстық процесте дә лелдемелер ретінде пайдаланылуы мү мкін.
3. Қ ұ жаттар жазбаша да, ө зге нысанда да тіркелген мә лiметтердi қ амтуы мү мкiн. Қ ұ жаттарғ а, сонымен бiрге, осы Кодекстiң 122-бабында кө зделген тә ртiппен алынғ ан, талап етiп алдырылғ ан немесе ұ сынылғ ан тү сiнiктемелер, тү гендеулердің, ревизиялардың актiлерi, анық тамалар, салық тық тексерулер актілері, салық қ ызметі органдарының қ орытындылары, сондай-ақ компьютерлiк ақ паратты қ амтитын материалдар, фото- жә не кинотү сірілімдер, дыбыс- жә не бейнежазбалар да жатады.
4. Қ ұ жаттар iске қ осып тігіледі жә не оны сақ таудың бү кiл мерзiмi ішінде сонда сақ талады. Алып қ ойылғ ан жә не iске қ осып тігілген қ ұ жаттар ағ ымдағ ы есепке алу, есептілік ү шiн жә не ө зге де қ ұ қ ық қ а сыйымды мақ саттарда талап етiлген жағ дайда, олар заң ды иесiне қ айтарылуы немесе егер iс ү шiн залалсыз болатын болса, уақ ытша пайдалануғ а берілуі не олардың кө шiрмелерi берiп жіберілуi мү мкiн.
5. Қ ұ жаттардың осы Кодекстiң 118-бабында кө рсетiлген белгiлерi болғ ан жағ дайларда, олар заттай дә лелдемелер деп танылады.