Сурак жок озин жаз. 25. Авторитарлық саяси режим

Билет

25. Авторитарлық саяси режим. Авторитарлық тә ртіп деп кү штеуге, жеке адамның билігіне негізделгенмемлекеттік-саяси қ ұ рылысты айтады. Авторитарлы тә ртіп автократия ө мір сү рген мемлекетте болады. Автократия (грек сө зі) бір адамғ а билікті беру. Мұ нда атқ арушы билік ү стемдік етеді. Парламент жойылмайды, дегенмен, ол кең есші органғ а айналады. Тоталитарлық пен салыстырғ анда автолитарлық тә ртіпте бірың ғ ай идеология, кө пшілік партия болмайды. Экономика қ атал бақ ылауғ а алынбайды, кү штеу ә дістері де азырақ қ олданылады. Ә детте, ол саяси процеске белсенді араласатын ә скер кү шіне сү йенеді. Азаматтар мен қ оғ амдық ұ йымдардың саяси қ ұ қ ық тары мен бостандық тары шектеледі, оппозицияғ а тыйым салынады. Сайланбалы мемлекет органдары азаяды. Олардың жұ мыстары мемлекет басшысының ырқ ына бейімделеді. Аталғ ан жү йе кө бінесе ұ лттық мү ддеге басты кө ң іл бө леді. Авторитарлы тә ртіптердің бірі діни адамдардың, яғ ни діни ұ йымның қ олындағ ы билік. Авторитарлы тә ртіпке, мысалы, Пиночет кезіндегі Чилиді, Франко кезіндегі Испанияны, Марокко, Кувейтті, Сауд Аравиясын т.б. жатқ ызуғ а болады. Мұ ндай тә ртіп, ә сіресе, Латын Америкасында жиі кездеседі.

50. Саяси модернизация тү сінігі жә не оның типтері мен критерийлері. Саяси даму тұ жырымдамасында басты рө лді саяси бейімделу (модернизация) теориясы атқ арады. Ол ХХІ ғ -ң жж. пб.Саяси модернизация д/з – қ оғ амның барлық салаларындағ ы сә йкес ө згерістердің қ ажеттігі жә не психологиялық бағ ыттағ ы тү рлену. Саяси мод. теориясы даму кезең інен ө тті. 1) ХХ ғ. 50-60 жж. (вестернизация), 2) ХХ ғ. 70-90 жж. (жартылай мод-я, тығ ырық қ а тірелген мод-я. Эйзин Штадтың пікірінше, саяси мод. бұ л: 1. орталық танғ ан заң ның ә кімшілік жә не саяси белсенділіктің террит-қ жә не қ ызметтік кең еюі. 2. дә стү рлі элиталар легитимділігінің ә лсіреуі. 3. ә л-к топтар мен индивидтердің саяси ө мірге қ атысуы. Демократиялық мод. – жаң ару механизмін игеру жә не саяси қ ызмет тех-ң ө згеруі. Америка саясаттанушысы Пай мод-ны 3 критерийге бө лді: 1) қ ұ рылымдық дефиризация, 2) жү йелі мү мкіндігі (инновация мү мк., жұ мылдыру мү мк., дағ дылану мү мк.), 3) тең билік тенденциясы (халық тың саяси қ ызметке қ атысуы. Заң дардың ә мбебаптығ ы)Саясаттануда мод-ң 2 типі бар: 1. Перевичная (Канада, АҚ Ш, қ айта ө рлеу кезіндегі жаң алық тар) 2. Столичная (Ресей, Қ азақ стан-ң даму сатысы).

81. Бү гінгі кү нде Қ азақ станда классикалық идеолгиялардың кез-келгенінің жеке дара жең іске мү мкіндігі бар ма? Мееің ше, қ азіргі кезде Қ азақ станда либерализм идеологиясының жең іске жетуге мү мкіндігі бар. Либерализм бү гінгі таң дағ ы ең кең дамығ ан идеол-ң бірі. Либералдық ид-ң нег.принципі –адамның еркіндігі, тұ лғ аның табиғ и қ ұ қ ығ ы мен бост-ң қ асиеттілігі жә не олардың қ оғ ам мен мем.мү ддесінен жоғ ары тұ руы. Саяси либерализм адамның еркіндігін шексіз қ ұ ндылық деп біледі. Ол ажырамас адам қ ұ қ ығ ына қ ол сұ ғ удан, озбырлық тан қ орғ айтын заң мен ғ ана шектеледі. Демократияның либералдық тү сінігі – адам-ң тең дігі, олардың еркіндікке, меншікке, ө мір сү руге қ ұ қ ығ ының тең дігі. Сол себепті, менің ойымша, либерализм ө зге фашизм, консерватизм сияқ ты идеологияларғ а қ арағ анда жең іске жетуге мү мкіндігі зор.

Билет

24. Тоталитаризм тарихы ж/е саяси феномен ретінде. Белгілі испан саясаттанушысы Хуан Линдс қ азіргі ә лемдік демократиялық емес авторитарлы ж/е тоталитарлы тә ртіптердің арасындағ ы айырмашылығ ы ашты. Тоталитаризм концепциясының ө зі 1950ж. Мә лім болды. Осы жылдары американ саясаттанушылары Карл Фридрихс пен оның жас ә ріптесі Звигнев Бжезинский тоталитаризмнің ғ ылыми негізін талдап берді. Тоталитарлық (латын. Бү тіндей, тұ тас, жалпы деген сө зінен) тә ртіп деп қ оғ ам, адам ө мірінің барлық салалары тұ тасымен мемлекеттік бақ ылауғ а алынғ ан мемлекеттік – саяси қ ұ рылымды айтады. Онда ө ндіріс, экономика, бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдары, білім, мә дениет, адамдардың жеке ө мірі т.б. – бә рі тегіс бақ ылаудың астында болады. Азаматтардың конституциялық қ ұ қ ық тары мен бостандық тарына, демократиялық ұ йымдардың жұ мыстарына тиым салынады, жазалау, қ уғ ын-сү ргін кү шееді, террорлық полициялық бақ ылау орнайды. Тоталитарлық тә ртіпте жалғ ыз кө пшілік партия қ алыптасады. Билікті сол жү ргізеді. Ол партия оғ ан кірген мү шелердің ө з еркімен ж/е демократиялық жолмен ұ йымдаспайды. Кө семнің ырқ ымен, соның айналасында (Гитлер, Сталин) қ ұ рылады. Ондай қ оғ амда идеологияның ролі ү стемдік етеді. Ол барлық ақ парат қ ұ ралдарын пайдаланады. Солардың кө мегімен халық ты ө з теориясына сендіруге тырысады. Идеологияны кө сем анық тайды. Ол Гитлердің айтқ анындай, басқ алармен салыстырғ анда бір нә сіл не ұ лттық (немістердің) маң дайына жазылғ ан артық шылығ ы, Франконың христиандық қ оғ амы, Сталиннің бұ рмаланғ ан социализм идеялары сияқ ты болуы мү мкін. Басқ аша ойлауғ а мү мкіндік бермейді.

50. Саяси модернизация тү сінігі жә не оның типтері мен критерийлері. Саяси даму тұ жырымдамасында басты рө лді саяси бейімделу (модернизация) теориясы атқ арады. Ол ХХІ ғ -ң жж. пб.Саяси модернизация д/з – қ оғ амның барлық салаларындағ ы сә йкес ө згерістердің қ ажеттігі жә не психологиялық бағ ыттағ ы тү рлену. Саяси мод. теориясы даму кезең інен ө тті. 1) ХХ ғ. 50-60 жж. (вестернизация), 2) ХХ ғ. 70-90 жж. (жартылай мод-я, тығ ырық қ а тірелген мод-я. Эйзин Штадтың пікірінше, саяси мод. бұ л: 1. орталық танғ ан заң ның ә кімшілік жә не саяси белсенділіктің террит-қ жә не қ ызметтік кең еюі. 2. дә стү рлі элиталар легитимділігінің ә лсіреуі. 3. ә л-к топтар мен индивидтердің саяси ө мірге қ атысуы. Демократиялық мод. – жаң ару механизмін игеру жә не саяси қ ызмет тех-ң ө згеруі. Америка саясаттанушысы Пай мод-ны 3 критерийге бө лді: 1) қ ұ рылымдық дефиризация, 2) жү йелі мү мкіндігі (инновация мү мк., жұ мылдыру мү мк., дағ дылану мү мк.), 3) тең билік тенденциясы (халық тың саяси қ ызметке қ атысуы. Заң дардың ә мбебаптығ ы)Саясаттануда мод-ң 2 типі бар: 1. Перевичная (Канада, АҚ Ш, қ айта ө рлеу кезіндегі жаң алық тар) 2. Столичная (Ресей, Қ азақ стан-ң даму сатысы).