Сурак жок озин жаз 2 страница

Билет

5. Саясаттанудың негізгі категориялары мен ұ ғ ымдары. Ғ ылымның басқ а салалар-ғ ы сияқ ты саясаттанудың да ө зіндік ұ ғ ымдары(категория-ры) бар. Оғ ан саяси қ ұ былыстар мен процестердің мә нін білдіретін ғ ылыми терминдер, сө з тіркестері жатады. Мысалы: «саясат», «саяси билік», «саяси жү йе», «саяси тә ртіп», «саяси патия», «саяси мә дениет», «с.қ атынастар», «с.ө мір» «демократия», «азамат-қ қ оғ ам» т.б.жатады. Категорияар-заттардың шын, объективтік адам-ғ а тә уелді болмайтын қ ұ былыстары мен қ атынастарын бейнелейтін идеялар, жалпы ұ ғ ымдар. Бірде бір ғ ылым, оның ішінде саясаттану ғ ылымы да тек ө зіндік жеке категорияларғ а ғ ана сү йенбейді. Оның категориялары басқ а қ оғ амдық ғ ылымдарғ а қ арағ анда кең жә не кө лемді болып саяси институттарды саяси процестер мен қ ұ былыстар саласын қ арастырады. Қ оғ амды бұ дан басқ а да ғ ылымдар зерттейтін болғ андық тан, жоғ арыда кө рсетілген ұ ғ ымдарды басқ а қ оғ амтану пә н-і де(тарих, ә леуметтану, философия, қ ұ қ -тану) пайдалануы мү мкін. Бірақ олар бұ л категорияларды ө з пә нә не сә йкес қ олданады.

30. Сайлаулар Қ.Р.-дағ ы демократиялық ажырамас атребуты ретінде. Еліміздің сайлау жү йесі, Қ.Р. азаматтарының мемлекеттік органдар ж/е жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарын сайлауғ а ж/е оларғ а сайлануғ а қ атысуғ а қ ұ қ ығ ы бар. Сайлау жалпығ а бірдей, тең ж/е сайлау қ ұ қ ығ ы негізінде жасырын дауыс беру жағ дайында ө ткізіледі. Жалпығ а бірдей белсенді сайлау қ ұ қ ығ ы – Қ.Р.-ның 18 жасқ а толғ ан азаматтарының тегіне, ә леуметтік, лауазымдық, мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дініне т.б. жағ дайларғ а қ арамастан, сайлауда дауыс беруге қ атыса алады. Бә сең сайлау қ ұ қ ығ ы Респ-ка азаматтарының конституцияда белгіленген шектеулермен Президент, Парламент, маслихаттың депутаты н/е жергілікті ө зін-ө зі басқ ару органдарының мү шесі болып сайлану қ ұ қ ығ ы. М/ы, 1999ж. Н.Ә.Назарбаев мезгілінен бұ рын жеті жылдық мерзімге президент болып сайланды. Еліміздің кә сіби парламенті тұ ң ғ ыш рет 1994ж. сайланды. 1995ж. жаң а конституция б/ша екі палаталы парламент сайланды. Консти-да президентке ж/е парламент депутаттарына ү міткерлер ү шін жас шегі ж/е сол лауазымда болу мерзімнің шегі белгіленген. Қ.Р.-ның президенті болып туғ анынан Респ. азаматы болып табылатын 40 жасқ а толғ ан, мемлекеттік тілді еркін мең герген, ә рі Қ аз-да кемінде 15 жыл бойы тұ ратын Респ. азаматы сайлана алады. Мә жіліс депутаты болып, 25-ке толғ ан Респ. азаматы сайлана алады. Сенат депутаты 5 жыл азаматтық та тұ рғ ан, 30 жасқ а толғ ан, жоғ ары білімі мен 5 жыл стажы бар сайланады. Маслихат депутаттары 20 жасқ а толу қ ажет.

67.18. Қ.Р-ң ұ лт саясаты. Қ аз-ғ а КСРО-ның кө птеген тіпті халық тарды жерлерінен айырып, жер аударып, «халық тар тү рмесіне» айналдырылды. Ө з жерімізде қ ырғ ынғ а ұ шырап, мың дағ ан жандар ата-жұ ртын тастап кө шуге мә жбү р болды. Республикамыз егемендік алғ аннан кейін жағ дай ө згере бастады. Ана тілімізге мемл-к мә ртебесі берілді. Жерімізде бірталай ө згерістер боп жатыр, соның бірі – ынтымағ ы жарасқ ан кө пұ лтты халқ ымыз бар. Республика халқ ының жартысы орыс халқ ы болғ андық тан болар, Қ Р-ның жаң а конституциясы-ң 7-бабында «мемл-к ұ йымдарда ж/е жергілікті ө зін-ө зі басқ ару орган-нда орыстілі ресми тү рде қ азақ тілмен тең қ олд-ды.» делінген. Ата-заң -ң 14-бабында: «заң мен сот алдында жұ рттың бә рі тең. Тегінде, ә леум-к, лауазым-қ, мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дінге кө зқ арасына, нанымына, тұ рғ ылық ты жеріне байл. н/е кез-келген ө зге жағ дайлар б/ша ешкімді ешқ андай кемсітуге болмайды» делінген. Еліміздің этносаяси субъектісіне мемл. аз халқ ының ассамблеясы, азамат-ң ұ лттық мә дени бірлестіктері, саяси партиялар мен қ оғ -қ саяси ұ йым-р жатады. Тіл туралы, эмиграция туралы заң дар қ абылданды. Қ Р-да ә р тү рлі ұ лт-қ мә дени орталық -р жұ мыс істейді. 1995ж 1-наурызда Қ аз-н Халқ ы-ң Ассамблеясы қ ұ рылды. Ол елдегі барлық этнос-дың мақ сат-мү дделерін қ орғ айды, олар-ң дамуына жалпы саяси, мә дени, ә леум-к мә селе-ді шешу арқ ылы реттейді. Қ аз-да қ азір 130ғ а жуық ұ лттар мен ұ лыстардың, этникалық топ-дың ө кілдері ө мір сү ріп жатыр. Респ-да ә рбір азамат-ң қ ай ұ лтқ а, қ ай партияғ а, қ ай дінге жататындығ ын ө зі ұ йғ аруғ а ж/е оны кө рсету, кө рсетпеуге қ ұ қ ығ ы бар. Қ орыта келгенде, біз қ ұ рып жатқ ан қ ұ қ ық тық қ оғ ам-ң ең жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы – адам. Мұ нда оның қ ай ұ лт, ұ лысқ а, дінге жататынына есептелмейді. Біз-ң міндетіміз этника-қ ө згешілікті дамыту ж/е Қ аз-ң ұ лт-қ мә дени алуан тү рлілігін сақ тау. Сонда ғ ана еліміз-ң ұ лтаралық келісімі жарасқ ан, қ оғ ам-қ саяси ахуалды тұ рақ ты аймақ болып, ә лемде беделі артпақ.

Билет

6. Ежелгі классикалық дә уір мен ортағ асырдың саяси ойлары. Ежелгі классика-қ дә уірде саяси ө мір қ ызу ө рбіді, ол саяси сана теориясы-ң трең дамуына ә келді. Сондық тан саяси сана мифтен теорияғ а тез ауысты. Еж.классик.дә уірде саяси ғ ылымғ а мол мұ ра қ алдырғ ан ойшылдар кө п. Мыс, Платон-ң саяси ойы, негізінен, мем-т жайында болды. Оның ойынша мем-к қ ұ рылыс 5тү рге бө лінуі тиіс: аристократия, тимократия, олигархия, демократия мен тирания. Бұ лар-ң ішіндегі ең жақ сысы ол аристократия-қ мем-ті жатқ ызды. Онда ақ ыл-ес, парасатты- билейді, принциптері-адамгер-к, абырой, ар-намыс деп санады. Сонда-ақ ол қ оғ амдық меншікті қ олдап, жеке меншікке қ арсы тұ рды. Сонымен қ атар, Аристотель-ң саясат жө ніндегі ой-ы да кө ң іл қ оярлық.. Оның айтуынша, саясат-ң мә ні оның алдына қ ойғ ан мақ сатына қ арай анық таады. Адамдар дұ рыс тә рбиенің нә тижесінде ғ ана жақ сы қ асиет-ді бойына сің іріп, саяси мақ сат-н игілікке қ арай апарады, осының арқ асында ғ ана ә ділдік орнайды. Аристотель Платон айтқ ан қ оғ амдық меншікке қ арсы шығ ып, жеке меншікті жақ тады. мем-ң пайда болуы-ң нег.себебі: адам-ң бірігіп ө мір сү руге тырысатын табиғ и талабынан жеке меншікті қ орғ ау мақ сатынан туындайды. Цицерон мү ліктік тең дік идеясына қ арсы болды, қ оғ ам-қ саяси қ атынас-да ә леум-к жіктелу тең сіздікті ә ділеттілік деп санады. Саяси ой тарихында ортағ асыр-ғ ы феодадық қ оғ ам-ң орны ерекше. Бұ л дә уірде рухани ө мірде дін тү гелдей ү стемдік етті. Ортағ -ғ ы саяси ойдың ең кө рнекті ө кілі, менің ш Фома Аквинский болды. Фоманың ойынша, билік қ ұ дайдың қ ұ діретімен орнайды жә не соның ұ йрығ ымен жү зеге асырылады. Сондық тан патшалық билік жоғ ары діни билікке бағ ынуы тиіс. Оның тү сіндіруінше, аспанда-қ ұ дай, жерде-Рим папасы билеуі керек. Осығ ан ұ қ сас кө зқ арас мұ сылман дінінде де орын алды. Ислам саяси билік дін басылар-ң қ олында болуын кө здеді. Қ ұ ранның талабы б/ша қ ай мұ сылман болмасын Аллағ а, оның ө кіліне жә не билік иесіне бағ ынуы тиіс. Ә йгілі араб ойшылы Ибн Хальдун-ң тұ жырымы б/ша адам-р қ оғ ам болып бірігуі қ ұ дайдың қ ұ діретімен емес, олар-ң ө здер-ң кү н кө ру қ ажеттігінен туындағ ан дейді. Мем-ң пайда болуын, дамуын жә не қ ұ лауын табиғ и заң дылық деп санайды.Ол мемл-к басқ арудың 3тү ріне тоқ талып сипаттама береді. Олар: «табиғ и» монархия, «саяси» монархия жә не халифат. Ал Боден Жан француздың саяси ойшылы мемлекет ең жоғ арғ ы билікке ие, одан жоғ ары тә уелсіз билікке тек Қ ұ дай мен табиғ ат заң дары ғ ана ие деген остандығ ыной айтады. Ол мем-к басқ арудың аралас формасына қ арсы болды

31. Мажоритарлық ж/е пропорционалдық ө кілеттік. Берілген дауысты есептеу тә сілі мен соның нә тижесінде орындарды бө лу принципіне қ арай сайлау жү йелері мажоритарлық, пропорционалдық, аралас тү рі болып бө лінеді. Мажоритарлық сайлау жү йесінде ә рбір округте депутаттық орындар белгіленген дауыстың кө пшілігіне ие болғ ан ү міткерге тиеді. Қ алғ андары билік органдарына кіре алмайды. Мажоритарлық жү йенің 2 тү рі бар: абсолютті ж/е салыстырмалы. Абсолютті жү йеде сайланды деп басым кө пшілік дауысты (50% ж/е бір дауыс) алғ ан талапкер саналады. Мажоритарлық жү йенің салыстырмалы кө пшілік тү рінде қ ай ү міткер кө бірек дауыс жинаса, сол сайланады. Онда 50% -н артық дауыс алу шарт емес. Мажоритарлық жү йе қ арапайым ж/е оң ай сияқ ты кө рінеді. Ең басты кемшілік – сайлаушылардың қ алғ ан 49% еркі, ық тияры ескерілмейді. Пропорционалдық жү йенің мажоритарлық тан айырмасы – ол кө пшілік принципіне негізделмейді. Ол жинағ ан дауыс жең іп алғ ан мандаттың арасындағ ы пропорционалдық ты басшылық қ а алады. Мұ нда депутаттық мандат жеке ү міткерлердің арасында емес, партиялардың арасында оларғ а берілген дауыс санына сә йкес бө лінеді. Сайлау кезінде қ ай партия кө п дауыс алса, соншалық ты оның мү шелері депутат болады. Бұ л жү йеде сайлау округінен бір емес, парламенттің бірнеше депутаты сайланады. Сайлаушылар партиялық тізімге, нақ тырақ айтқ анда бағ дарламағ а даауыс береді. Мұ ндай сайлау жү йесі Европа елдерінде (Ұ лыбритания мен Франциядан басқ а) кең дамығ ан. Сайлаудың пропорционалдық жү йесінің кемшілігі – сайлаушы партияғ а дауыс бергендіктен жеке ү міткермен кездесе алмайды.

69. Сізге белгілі сайлау жү йелерінің... 1998 жылғ а дейін елімізде мажоритарлық жү йе жұ мыс істеп келгендігін баршамыз білеміз. Ал 1999 жә не 2004 жылдардағ ы сайлаулар аралас жү йе бойынша жү зеге асырылып келген еді. Яғ ни, ол кезде партиялық тізім бойынша тек 10 депутат сайланды. Ал 2007 жылдың 18 тамызында болғ ан сайлау толық тай пропорционалды негізде ө тті. Бұ л жү йе саяси репрезентативтікті қ амтамасыз ету ү шін қ олайлырақ, кө ппартиялық ты дамыта тү седі жә не парламенттік кө пшіліктің жауапкершілігін арттыра тү седі деп қ арастырылады. Яғ ни, соң ғ ы сайлауда біз жекелеген кандидаттар емес, партиялар бағ дарламаларының тартысына куә болдық.

Біріншіден, пропорционалдық жү йе қ оғ амдағ ы саяси кү штердің орнын барынша дә лірек кө рсетеді, Парламентте елдің саяси кү штерінің барша топтарын ө кілдендіруге мол мү мкіндік ашады. Мысалы, ел бойынша сайлаушылардың 20 пайыз дауысын алғ ан партия Парламенттегі орынның 20 пайызын иеленеді. Мажоритарлық жү йеге тә н болғ ан сайлаушылардың дауысының есепке алынбай қ алу мү мкіндігі бұ л жерде орын алмайды, яғ ни дауыстардың жоғ алуына жол берілмейді.

Екіншіден, бұ л принцип дамығ ан, бә секелесті партиялардың қ алыптасуына жол ашады, кө ппартиялық ты нығ айтады жә не демократияның аса маң ызды белгісі саяси плюрализмді дамытады.

Ү шіншіден, жаң а сайлау жү йесі азаматтық борышты ө теуді жең ілдетеді. Мысалы, бұ рын Парламенттік сайлауларда депутатық қ а кандидаттар арасында тартыс болса, жаң а жү йе бойынша бә секелестік саяси партиялар дең гейінде болды.

Тө ртіншіден, пропорционалдық сайлау жү йесі мажоритарлық жә не аралас жү йеге қ арағ анда кө бірек либералдық болып келеді, ө йткені қ оғ амдық рө лі жоғ ары саяси кү штердің барлығ ы елдің жоғ арғ ы ө кілдік органында болуына мү мкіндік алады. Яғ ни, қ азақ стандық тардың санасында саяси партиялардың рө лі айтарлық тай ө се тү седі. Таяу уақ ытта азаматтар ө здерінің саяси кө зқ арастарын белгілі бір саяси ұ йымдардың ә рекетімен байланыстыратын болады жә не бұ л толық қ анды азаматтық қ оғ амның қ алыптасуына жол ашады.

Билет

7. Жаң а дә уірдің саяси теориясы. Бұ л дә уір-ң кө рнекті ө кіл-ң бірі ағ ылшын ойшылы Томас Гоббс еді. Оның ойынша, мем-т қ оғ амдық келісім-ң негізінде жалпығ а бірдей бейбіт ө мір мен қ ауіпсіздікті сақ тау ү шін пайда болды. Франциядағ ы буржуазиялық революция-ң кө рнекті ө кілі Шарль Луи Монтескье ә р халық тың адамгер-к бейнесін, оның заң дар-ң айырмаш-н, қ оғ ам-ң дамуын география-қ ортағ а (ауа райына, топырағ ына, жер бедеріне, кө леміне) байланыстырды. Францияның ойшыл ағ артушысы Жан Жак Руссо ұ сақ буржуазия-ң, шаруалардың мү ддесін қ орғ ады. Ол еркіндік пен тең дікті ең жоғ ары игілік деп санады.Руссо тікелей халық билігін ұ сынды. Жаң а заманды сө з еткенде ең алдымен Америка Қ ұ рама штаттар-ғ ы тә уелсіздік ү шін кезін-гі саяси ілімнің алатын орны зор. Тә уелсіздік ү шін курес кезінде ө з-ң батыл идея-мен Томас Пейн кө зге тусті.Ол Америка халқ ын азаттық кү реске, отаршылдардан бө лініп шығ уғ а шақ ырды. Адам-ң табиғ и қ ұ қ ына еркіндікті, тең дікті, дінге сену бостандығ ын, рақ атқ а, жету, т.б.жатқ ызды. Жаң а заманда саяси санада айтарлық тай із қ алдырғ ан неміс-ң классика-қ философ-ң негізін салушы- Имануил Кант. Оның ә леум-к кө зқ арас-ң негізгі қ ағ идалары: ә рбір адам ар-намысының, шексіз қ ұ ндылық тың иесі; қ андай игілікті жоспар болмасын адам оны жү зеге асыру жолында ә дә с, айла, қ ұ рал болуғ а тиіс емес.

32. Мемлекеттің саяси ұ йым ретіндегі ерекшеліктері. Мемлекет – қ оғ амның саяси жү йесінің негізгі институты. Қ оғ амды билеу, оның экономикалық ж/е ә леуметтік қ ұ рылысын қ орғ ауды іске асырады. Ежелден теократиялық ә р тү рлі теориялар қ алыптасқ ан. Олар негізі – мемлекет қ ұ дай белгілеуімен ө мір сү реді, ә ркім қ ұ дайдың қ алауымен оғ ан толық бағ ыну керек. Бұ л концепцияларғ а ә р тү рлі этикалық ж/е идеологиялық теориялар қ осылады. Олар мемлекетті моральды еркіндік, объективті ой ретінде бейнелейді. Мемлекет біршама ерекшеліктерге ие: 1.егемендік. Бұ л мемлекеттің жоғ арғ ы билікке ие екендігін білдіреді. Сондық тан шекарадан тысқ арыдағ ы субъектілерге деген жоғ ары ж/е шексіз билікке ие. Тысқ арыдағ ы мемлекеттер осы егемендік принципті сыйлау керек. Қ азіргі заманғ ы мемлекеттердің егемендік сферасы халық аралық экономикалық, саяси ж/е ә скери қ атынастармен шектеледі. 2.қ инаушылық. Қ азіргі ө ркениеттерде адамның ә леуметтік мә ні мемлекеттік қ ұ рылымдарғ а іске асады: мемлекетке керектілік – бұ л ә леуметтік маң ызды. Бұ л ө зінің формальды-заң ды тү рде ішкі заң шығ ару органдарында, солай-ақ халық аралық қ ұ қ ық та кө рініс табады. 3.жалпылық. Мемлекет ө зінің ә сер ету сферасына оның терр. тұ ратын ж/е басқ а мемлекет азаматтарын кіргізеді. Мемлекет ө зі орнатқ ан заң дар шең берінде ө мір сү реді, мемлекеттік органдар қ ызметі ә рқ ашан оның легитимділігіне жү гініп іске асады.

сурак жок озин жаз

Билет

8. Антикалық философиядағ ы саясат табиғ аты мен мемлекет мә ні. Римде фил-я б.з.б. ІІ-І ғ ас-да қ алыптасты. Бұ л кезең ертедегі грек елі мен Римде қ ұ лдық қ оғ ам-ң шарық тау кезі еді. Мә дениет дамыды, гректер арасынан поэзия, драматургия, мү сіндеме, фил-ң кө рнекті ө кілдері: Гомер, Эсхил, Геродот, Сократ, Платон, Аристотель, Демокрит, т.б. дү ниеге келді.Антикалық философиядағ ы саясат табиғ аты мен мемлекет мә ні жайлы саяси адамғ а мол мұ ра қ алдырғ ан ойшылдар кө п. Олардың ішінде ең кө рнекті-і: Платон мен Аристотель деп айтуғ а болады Батыс елдер-ң ішінде саяси идея-р Ежелгі грек-де қ атты дамыды. Онда қ оғ ам шығ ыс елдерімен салыстырғ анда кө п жағ дайда қ арама-қ арсы ө рістеді. Греция ол кезде саяси бытыраң қ ы кү н кешкен ел еді.Саяси ұ йым тү рін жеке мем-т болып саналғ ан қ алалар қ ұ рды. Патшалық ө кіметтің орнына аристократия-қ жә не қ ұ л иеленушілік демократия орын алды. Билеу тү рі сан алуан болатын жә не жиі ауысып отырды. Саяси ө мір қ ызу ө рбіді, ол саяси сана теория-ң терең дамуына ә келді. Сондық тан олардың саяси санасы мифтан теорияғ а тез ауысты. Шығ ыс елдерінде жоғ арғ ы билік шектелместен монархтың (халиф, хан, патша, сұ лтан, король жә не т.б.) қ олында болды. «Жерге мем-т иелік етті, ал мем-т бү кіл халық тың игілігі ү шін қ ызмет етеді» деген кө зқ арас қ алыптасты.Патша ә лнум-к жағ ынан аз қ орғ алғ ан топтарғ а ә келік қ амқ ор кө рсетеді, ал оның қ ол астындағ -ң оғ ан ешқ андай талап қ оюғ а қ ақ ылары жоқ. Себебі, билеуші халық алдында емес, тек қ ұ дай алдында ғ ана есеп береді.

33 Мемлекеттік қ ұ рылыс пен басқ арудың тү рлер і

Мемлекетті сан қ илы қ ызметін атқ аратын механизмі болады. Мемлекеттің қ ұ рылысы – белгілі тү рде ұ йымдастырылғ ан, ішкі тұ тастығ ымен жә не ө зара байланыстылығ ымен сиппатлатын мемлекет органдарының жү йесі. Ә р мемлекеттің механизмі оның тарихи, ә леуметтік, ұ лттық, экономикалық, географиялық, т.б. ерекшеліктеріне байланысты қ ұ рылады. Дегенмен, барлық мемлекеттерге бірдей тә н органдар болады.

Мемлекет қ ұ рылсына қ арай да ерекшеленеді. Мемлекет қ ұ рылысы орталық ө кімет пен жергілікті биліктің арақ атынасын білдіреді. Ол унитарлық (біртұ тас) жә не федеративтік (заң бойынша біршама ерікті мемл одағ ы, республикалар, штаттар..), конфедеративтік (мемлекеттік қ ұ қ ылық) болып бө лінеді. Ә р тү рлі мемлекеттердің маң ызы оның оның ішкі саяси қ ұ рылсына қ арай бағ аланады. Саяси қ ұ рылысы дегеніміз- бұ л мемлекеттік ө кімет билігін жү ргізуә дістерінің біртұ тас жү йесі, жеке адамдардың демократиялық қ ұ қ ы мен бостандығ ын іске асыру дә режесі, ө кіметтің ө з қ ызметінің қ ұ қ ылық негіздеріне қ атысты, ресми конституциялық жә не қ ұ қ ық тық нормалардың нақ ты саяси ө мірге сә йкестігі. Бү гінде ә лемде демократиялық, авторитарлық, диктаторлық, фашистік, т.б. саяси қ ұ рылсқ а негізделгенмемлекеттер бар. Саяси бағ ыты тұ рғ ысынан олар агрессияшыл, бейбітшіл, консервативтік, либералдық, бейтарапболып ажыратылады.

Мемлекетттің басқ ару тү рі жоғ арғ ы ө кімет билігі кімнің қ олында екендігін кө рсетеді. Соғ ан байланысты мемлекет монархиялық жә не республикалық болып екіге бө лінеді.

Монархия деп мемлекеттің жоғ арғ ы ө кімет билігі, жеке дара бір билеушінің қ олында болып, ол ә кеден балағ а мұ ра ретінде қ алатын тү рін айтады. Оны хан, патша, император, король деп атауы мү мкін. Монархия ө з кезегінде абмолюттік (шексіз) жә не конституциялық болып екіге бө л. Абсолюттік м.деп жоғ арғ ы ө кімет билігі бү тіндей, тұ тас формальды тү рде де шектелместен бір адамның қ олында тұ рғ анқ оғ амдық қ ұ рылсты айтады. Ертеде басқ арудың мұ ндай тү рі кең тарағ ан, соның ішінде Ресейде де (Романовтар династиясы басқ арғ ан). Қ азіргі дамығ ан елдердің ешқ айсысында басқ арудың мұ ндай тү рі жоқ. Конституциялық м. Монархтың билігі белгілі дә режеде заң шығ аратын билік парламентпен шектеледі.

Республика деп мемл биліктің барлық жоғ арғ ы органдары белгілі бір уақ ытқ а сайланатын немесе ө кілдік мекемелер арқ ылы қ алыптасатын мемл басқ арудың тү рін айтады.

Республика президенттік, парламенттік, жіне аралас болып ү шке бө лінеді.

71. Аристотель-ң «демократия» тү сінігі мен қ азіргі замандағ ы «демократия» тү сінігінің айырмашылығ ы мен ұ қ састығ ы. Аристотельдің классификациясы бойынша д, демократия – бұ л бұ рамаланғ ан саяси режим-ң бірі. Ол мемл-к басқ арудың формасына кө п кө ң іл бө лген. Басқ ару формасы классификациясының негізіне ол билік етушілердің саны, билігі бар адамдар саны сияқ ты критерийлерді салады: монархи ямен тирания (бір адамның билігі); аристократия мен олигархия (аз адам-ң билігі); полития мен демократия (кө п адам—ң билігі). Аристотель-ң ойынша, монархия, аристократия мен полития – бұ л басқ арудың «дұ рыс» (легитимді) формасы, қ алғ андары (тирания, олигархия мен демократия) – «дұ рыс емес» (легитимді емес). «дұ рыстық» критериі – басқ арудың мақ саты: бұ л адамдар қ оғ амдық игілікті ме ә лде ө зіндік пайданы кө ргісі келетіндігіне байланысты.

Аристотельдің айтуы б-ша, «дұ рыс» басқ ару формасында билік басындағ ылар қ оғ амдық игілікке ұ мтылады: патша ө зінің қ ол астындағ ыларына қ амқ орлық етеді.

«Бұ рыс» басқ ару формасында қ оғ амдық игілік ө зіндік пайда кө румен ауысады. Патша-тиран ө зінің билігін зорлық пен орнатып, ө зінің пайдасын ғ ана ойлайды. Аристотель б-ша, демократия «бұ рыс» басқ ару формасы болып табылады. Себебі, онда кедей адамдар кедей адамдардың мү дделеріне билік етеді деп ойлайды. Тө менгі кластағ ы адмдар қ оғ.жұ мыстарғ а нашар билік ететі, олар тек ө здерінің жеке пайдасы мен рахатын аң сайды дейді. Бұ л – жекепиғ ылды, еш нә рсемен ұ стай ала алмайтын кө птің билігі.

Қ азіргі кезең дегі демократия(гр.demokratia – халық билігі, demos – халық, kratos - билік) – мемл.билік тура халық билігі (тура демократия) не халық сайлағ ан немесе халық тың белгілі-бір бө лігі сайлағ ан (ө кілдік демократия) ө кілдер арқ ылы жү зеге асатын саяси тә ртіп немесе саяси жү йе. Мұ ндай тә ртіпте азамат-ң нег.қ ұ қ ық -ы мен еркіндік-не кепілдік беріледі, ә ртү рлі ә леум.топ-ң мү дделерін кө здеуші саяси партия-р, ұ йым-р, мекеме-р кедергісіз жұ мыс істейді. Саяси ө мір демократиялық негізде кең ө ріс алады. Саясат мә селе-і ашық талқ ыланады, билік-ң шектен тыс шоғ ырлануына жол берілмейтіндей тетік жасалады, азамат-ғ а қ олайлы қ ұ қ ық -р мен еркіндік-р, олардың саяси кө ң ілін білдіру тү рлері айқ ындалады, жалпығ а бірдей сайлау қ ұ қ ығ ы орнатылады.

Билет

9. Орта ғ асырдың саяси кө зқ арастары. Саяси ой тарихындағ ы ортағ асыр-ғ ы феодадық қ оғ ам-ң орны ерекше. Бұ л дә уірде рухани ө мірде дін тү гелдей ү стемдік етті. Христиан діні феодал-қ қ оғ ам кө зқ арасының біртұ тас христиан мә ден-ң негізі болды. Орта ғ асырда бат.Еуропаның саясат тарихында римдік-католиктік шіркеу-ң, папалық жә не ақ суйек феод-ң арасында қ оғ амдағ ы басқ арушы рө л ү шін қ иян-кескі болып тұ рды. Бұ л кездегі саяси-қ ұ қ /қ ойдың қ алыптасуы мен дамуына орта ғ асыр философ-ң практикасы жә не схоластика деп аталғ ан ілім-і де едә уір ық пал етті. Схоластика ақ ыл-ойғ а діни сенім-ң ү стемдігін жү ргізудің заң дыл-ғ ын дә лелдеуге тырысты. Схоластика-ң басты мә се-сі қ ұ дай-ң ақ иқ ат екендігі мен жанның мә ң гіліктігін дә лелдеуге ұ мтылды. Дінге кө зқ арастарын қ алыптастыруғ а кө п ең бек сің ірген тұ лғ а-р: А.Августин, Ф.Аквинский, Н. Макиавеллиді жатқ ызуғ а болады. Августиннің ойынша, қ ұ дай адамғ а ерік-ң еркіндігін береді, яғ ни ол ө з бетімен немесе қ ұ дай жолымен ө мір сү руге мү мкіндігі бар. Фома-ң ойынша, билік қ ұ дайдың қ ұ діретімен орнайды. Сондық тан патшалық билік жоғ арғ ы діни билікке бағ ынуы керек, оның тусіндіруінше, аспанда қ ұ дай, жерде рим папасы билеуі керек. Осығ ан ұ қ сас кө зқ арас мұ сылман дінінде де орын алды. Ислам саяси билік дін басылар-ң қ олында болуын кө здеді. Қ ұ ранның талабы б/ша қ ай мұ сылман болмасын Аллағ а, оның ө кіліне жә не билік иесіне бағ ынуы тиіс. Ә йгілі араб ойшылы Ибн Хальдун-ң тұ жырымы б/ша адам-р қ оғ ам болып бірігуі қ ұ дайдың қ ұ діретімен емес, олар-ң ө здер-ң кү н кө ру қ ажеттігінен туындағ ан дейді. Мем-ң пайда болуын, дамуын жә не қ ұ лауын табиғ и заң дылық деп санайды.Ол мемл-к басқ арудың 3тү ріне тоқ талып сипаттама береді. Олар: «табиғ и» монархия, «саяси» монархия жә не халифат.