Сурак жок озин жаз 1 страница

Билет

1.Саясат қ оғ амдық қ ұ былыс ретінде.Саясаттану пә ні. Қ оғ амдық қ ұ былыс ретінде саясат белгілі бір ә мбебаптылық пен, кө пқ ырлылық пен сипатталады. Ол біздің қ оғ амымыздың барлық жерінде кө рініс тауып, ө зінің нег.қ ызметі-басқ аруды атқ арады, яғ ни саясат адам-ң тіршілік ә ректінің маң ызды салаларында кө рініс табады. Сондай-ақ саясат рухани ө мірмен де ө зара қ атынаста, яғ ни, дінмен, моральмен, ө нермен, ғ ылыммен, идеологиямен ү йлесімді болады. Яғ ни, саясат мемлекетпен, мемл.билікпен тығ ыз байланысты. Саясаттану пә ні қ оғ ам-ң саяси саласын, оның даму заң дылық тарын, басқ аруды, оның қ ұ рылысы мен жұ мыс істеуін зерттейді.Ол адамзаттың демократ-қ қ оғ амдағ ы қ ұ қ ығ ы, еркіндігі мен міндеттері, жеке адам-ң саяс-қ ұ қ ық тық жағ дайы, қ азіргі замандағ ы сан тү рлі саяи идеялық кө зқ арастар, жаң аша саяси ойлау-ң мә ні, қ азіргі дү ниежү зілік даму-ң қ озғ аушы кү ш-рі туралы тү сінік береді. Ол бір жағ ынан, жиналғ ан деректерді қ орытады, екінші жағ ынан, қ ұ былыстар-ң ө зара ұ қ састығ ы б/ша болашақ қ а болжам жасайды.

Саясат дегенгіміз қ оғ амның ішіндегі ү лкен топтар, сондай-ақ билікті орнатуғ а, сақ тауғ а, бө луге бағ ытталғ ан қ оғ амдық ұ йымдар арасындағ ы қ арым-қ атынасты айтады. Саясат гректің «полис» қ ала деген сө зінен пайда болғ ан. Саясат кең мағ ынада қ оғ амның саяси ө мірін бейнелейді, ал тар мағ ынасында билік ү шін кү ресті білдіреді. 17ғ.дейін саясатты бағ ыныштыларды қ оғ амдық басқ ару ретінде қ арастырып келді. Ал 18ғ.бастап саясатты билік пен байланысты қ атынас ретінде тү сіне бастады.Сайып келгенде, саясаттану дегеніміз-саясат туралы, саясат-ң адам жә не қ оғ ам арасындағ ы қ арым-қ атынастары туралы жинақ талғ ан ғ ылым.

26. Демократияның теориялары мен модельдері. Демократиялық режим. Демократия - ә леуметтік ө мір агенттері ө здері қ ұ рғ ан билік қ ұ рылымында шешімдердің қ абылдануына тең дә режеде қ атыса алатын басқ ару формасы болып саналады. Демократия ө з тамырын алғ ашқ ы басқ ару қ ұ рылымдары мен шешімдерді ә леуметтік ө мірдің қ атысушылары тікелей ө здері қ абылдағ ан қ оғ амның мемлекетке дейінгі кезең інен алады. Биліктің демократиялық тә ртібі 2-ге бө лінеді: президенттік ж/е парламенттік басқ ару. Президенттік билеу кезінде атқ арушы орган парламентке бағ ынбайды. Ал биліктің парламенттік формасы б/ша ел басшысы парламентке бағ ынады. Демократиялық тә ртіпке халық ты биліктің қ айнар кө зі деп санап, оғ ан мемлекеттік істерді шешуге қ ұ қ ық берілген ж/е ол ү шін қ ажетті жағ дайлар жасалғ ан биліктің тү рі, мемлекеттік-саяси қ ұ рылыс. Мұ нда азаматтардың негізгі қ ұ қ ық тары мен еркіндіктеріне кепілдік беріледі, саяси партиялар, ұ йымдар, мекемелер кедергісіз жұ мыс істейді. Демократиялық жү йеде ү кіметтің билігін шектеп отыратын, бақ ылау тетіктері мық ты болады. Жалпығ а бірдей сайлау қ ұ қ ығ ы орнатылады. Демократиялық қ оғ ам – ашық қ оғ ам. Ол басқ а қ оғ амдармен, мемлекеттермен жан-жақ ты байланыстарды жү зеге асырады.

64. Келешектегі Қ азақ станда сыртқ ы саясатының басым бағ ыттарын талдаң ыз? Қ азақ станның сыртқ ы саясатының басымдық тары:

1) XXI ғ.ығ ытына қ арсы тұ руғ а қ абілеті, ә рі ұ зақ мерзімді ұ лттық мү дделерді қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан белсенді, жан-жақ ты жә не ү йлесімді сыртқ ы саясат.

2) Ресей, Қ ытай, АҚ Ш, ЕуроОдақ пен ынтымақ тастық ты ө зара іс қ имылғ а зор маң ыз бө лінеді.

3) Қ аз-ң қ ауіпсіздігін ынтымақ тастық ету жә не ел ішіндегі реформағ а қ олайлы жағ дай жасау Қ Р-ң сыртқ ы саясатының негізгі бө лігі б.т. Ұ лттық қ ауіпсіздік деген категория кө птеген мә селелерді қ амтиды. Ол территориялық тұ тастық, дербес саясат, сонымен қ атар ақ параттық, экономикалық, ә леуметтік, экологиялық, идеологиялық қ ауіпсіздік. Сыртқ ы саясаттың негізгі мә селесінің бірі-шекараны делимитациялау мә селесі. 2005 ж.президентіміз Қ аз мен Ресей арасындағ ы делимитациялау туралы шартын бекітті. Ресей мен Қ аз заң жү зінде рә сімделген мемлекеттік шекарағ а ие болды. Қ Р-ң 2000 ж.бастап 14000 км-ден асатын шекараны толығ ымен белгіледі. Қ Р Шанхай ынтымақ тастық ұ йымына, ТМД ұ йымына ерекше мә н береді. Қ Р БҰ Ұ -да тең қ ұ қ ылы субъект ретінде ө з орнын тапты. Сондық тан ОБСЕ-де Р тө рағ алық етуге 2010 ж.ұ мтылуда. Қ Р сыртқ ы саясатының негізгі мә селесінің бірі аймақ тық тұ рақ сыздық, сонымен байланысты діни экстремизм мә селесі. Отыр деп толық сезіммен айта аламыз.

Билет

2.Саясаттанудың ә дістері мен функцияары. Саясаттану саяси қ ұ былыстармен ө згерістерінің мә н-мағ ынасын тү сініп білу ү шін бірталай ә дістерді пайдаланады. Ә діс-деп зерттеу жү ргізуді ұ йымдастыру тә сілін айтады. Оларғ а: салыстырмалы, жү йелеу, социологиялық, тарихи, бихевиористік, нормативтік жә не т.б.ә дістер жатады.Салыстырмалы ә діс -ә ртү рлі елдер-гі саяси қ ұ былыстарды салыстырып, олар-ң жалпы жақ тарын жә не жеке ерекшеліктерін ажыратуғ а мү мкіндік береді. Жү йелеу ә дісі -саяси қ ұ былыстарды басқ а кү рделі қ ұ рылым-ң бір бө лігі ретінде қ арап, оны қ ұ райтын элементтер-ң ә леуметтік ө мірдегі орнын, қ ызметін, айналадағ ы ортамен, басқ а қ ұ былыстармен байланысты зерттейді. Социологиялық ә діс -саясатты қ оғ ам ө мірінің эконом-қ, ә леуметтік қ ұ рылым, мә дениет жә не т.б.жағ дайына байланысты анық тайды. Тарихи ә діс -саяси қ ұ былыстарды мерзімі жағ ынан дә йекті, заманына қ арай, бұ рынғ ы, қ азіргі жә не болашақ -ң байланысын айқ ындай отырып қ арастырады. Ол ә р тү рлі саяси оқ иғ аларды, процестерді, деректерді, олар-ң болғ ан уақ ыт мезгілін еске ала танып білуді талап етеді. Бихевиористік ә діс -жеке адамдар мен топтар-ң іс-ә рекетін, белгілі бір саяси жағ дайларда адамдар-ң ө здерін-ө здері қ алай ұ стауын талдауғ а негізделеді. Нормативтік ә діс -қ оғ амдық шілікті ең мол қ амтамасыз ететеін немесе адамғ а ә уел бастан тә н ажыратылмас табиғ и қ ұ қ ық ты іске асыруғ а барлық мү мкіндікті жасайтын саяси қ ұ рылыстың тү рін іздейді. Қ ай ғ ылым болмасын белгілі бір қ ызметтерді(функцияларды) атқ арады. Саясаттануда да ондай міндеттер бар.Оғ ан ең алдымен танымдық (гносеологиялық) қ ызметтер жатады. Олай дейтініміз-саяси білім қ оғ амдағ ы оқ иғ аларды танып-білуге, олар-ң саяси мә нін тү сінуге жә не болашақ ты болжауғ а мү мкіндік береді. Саясаттану бағ алау(аксеологиялық) қ ызметін атқ арады. Ол саяси қ ұ рылысқ а, институт-ғ а, іс-ә рекеттерге жә не оқ иғ аларғ а саяси бағ а береді. Демократия-қ мемл-де саясаттану саяси ә леуметтену міндетін атқ арады. Ол азаматтық ты, халық -ң демокр-қ саяси мә дениеттілігін қ алыптастырады. Саясаттану реттеушілік, басқ ару қ ызметін де атқ арады Оның ерекшелігі- қ оғ ам-ң саяси ө мірімен тығ ыз байланысында. Тағ ы саясаттану саяси ө мірді жетілдіру міндетін де атқ арады. Бұ л ғ ылым саяси институттар мен қ атынастарда, басқ аруда реформалар жасап, оларды қ айта қ арауда теориялық негіз болады. Ең соң ында саясаттанудың болжау қ ызметін атағ ан жө н. Ол белгілі бір саяси жағ дайларда алдың ғ ы қ атарлы, озық саяси ө згерістер жасауғ а бағ ытталғ ан ғ ылыми негізделген болжаумен аяқ талуы тиіс.

27. Қ азіргі демократияның жалпы белгілері, олардың қ ұ ндылығ ы мен кемшіліктері. Қ азіргі демократия – бұ л: 1) ө кілдік ж/е тікелей демократияның бірлігі. 2) ә леуметтік шектеулерден бө лек барлығ ына ортақ демократия 3) плюралистік демократия 4) ә леуметтік демократия.

Мемлекеттік билікті ұ йымдастыру формасы мен саяси жү йе ретіндегі қ азіргі кездегі демократия ө кілдік демократия тү рінде қ ызмет етіп, дамиды. Басты белгілері мыналар: 1) еркіндік принципі. Бұ л принциптің салтанат қ ұ руысаяси режимнің креативті ә леуетін кө тереді. Адамның қ оғ амдық істерді басқ аруғ а қ атысу мү мкіншілігі кең ейе тү седі. 2)саяси бә секелестік. Қ оғ амның саяси элитасы декларациялар жариялау, уә делер беру арқ ылы халық тың назарын ө здеріне аударып, қ олдауына ие болу ү шін ашық кү рес жү ргізетін бә секелес саяси кү штерге бө лінеді. 3) Ашық сынау жолымен қ оғ амдық кө зқ арасты қ алыптастыратын оппозициялық саяси элитаның кө мегімен жү зеге асатын билік қ ұ рушы саяси элитаның қ ызметін бақ ылауды қ амтамасыз ету мү мкіндігі. 4) Мемлекеттік биліктің қ ұ рылымдық икемділігі. 5) Демократиялық режимнің саяси жаң алық тарды қ абылдай білу қ абілеті. Ол демократияның саяси жү йе ретінде беріктіктің қ ажетті қ орына ие бола отырып, сыртқ ы ә серлерді белсенді қ абылдауы мү мкіндігімен сипатталады. 6) Саяси қ атынастар субъектілердің іс-ә рекеті мен қ ызметі ү шін саяси кең естік жасау. 7) Демократиялық қ оғ амдағ ы саяси ж/е идеологиялық плюрализм оны ә рқ илы тенденциялар мен олардың ұ йымдық қ алыптасуы, саяси ойлары, ә рекеттері пайда болатын кө псубъектілі қ оғ ам ретінде сипаттайды.

65. Қ азақ стан Республикасының азаматтық қ оғ амның перспективаларын қ алай суреттейсіз?

Азаматтық қ оғ ам – мемлекеттік қ ұ рылымнан тыс қ алыптасатын ә леуметтік-экономикалық жә не мә дени-рухани қ оғ амдық қ атынастың жиынтығ ы. Ол жеке тұ лғ аның емін-еркін дамуын қ амтамасыз етуге мү мкіндік жасады. Азаматтық қ оғ амның пайда болуы жө нінде ғ алымдар арасында екі тү рлі кө зқ арас бар. Біреулері оны буржуазиялық қ оғ амның жемісі дей келіп, қ атынастармен байланыстырады. Екіншілері ондай қ оғ ам белгілі бір шамада қ ашан болмасын болғ ан дейді. А.қ. идеясы ө те ертеде пайда болғ ан. Мұ нда Аристотель: «кім меншікке ие болса, сол ізгіліктің, адамгершіліктің де иесі болдаы» - деп жазғ ан. Кейінірек бұ л мә селеге елеулі ү лес қ осқ анда: Т.Гоббс, Ш.Монтескье, Ж.Ж.Руссо, Т.Пейн жә не т.б. дегенмен азаматтық қ оғ ам тұ ғ ырнамасын жасауда ерекше ең бек еткен немістің атақ ты фә лсафашысы – Гегель.

А.қ -ң қ ұ рамына адамдардың ө здері тудырғ ан қ ауымдастық тар (отбасы, кооперациялар, ассоциациялар, қ оғ амдық ұ йымдар, кә сіби, спорттық, этникалық жә не басқ а бірлестіктер), азаматтардың ө ндә рә стік жә не жеке ө мірі, олардығ ә дет – ғ ұ рпы, салттары кіреді.

А.қ оғ амда адамдардың экономикалық, саяси жә не рухани ө мірінің тү рін еркін таң дауына жә не жү зеге асыруына заң жү зінде кепілдік беріледі. Олар мемлекет тарапынан қ атаң тә ртіпке алынудан сенімді тү рде қ орғ алады. Адамның жалпы қ ұ қ ық тары сақ талады, бұ зылмайды.

Саяси ө мірде азаматтық қ оғ ам барлық азаматтарғ а мемлекеттік жә не қ оғ амдық істерге еркін қ атынасуына жағ дай жасайды. Мұ ндай қ оғ амда адамның халық аралық дә режеде танылғ ан ерелерге сай тө мендегідей азаматтық қ ұ қ ық тары жү зеге асырылады: - ұ лттық – этникалық, саяси, діни, жастық, жыныстық белгілері бойынша қ андай да болсын алалаушылық қ а жол берілмейді;

- жеке тұ лғ а мен азаматтық абыройы болып саналатын пә тер ү йі мен мү лкі, мамандық таң дау еркіндігі, тұ ратын мекенін анық тау, ел – жұ ртқ а келіп – кету, хатта жазылғ ан жә не телефонмен сө йлеген сө з қ ұ пиялылығ ы, сө з, баспасө з жә не хабарлама бостандығ ы заң жү зінде сенімді қ орғ алады;

- адам ө зінің кө зқ арасы мен рухани мү дделерін ө зі шешеді;

- азаматтық қ ұ қ ық тар сот органдары мен қ оғ амдық ұ йымдар жағ ынан толық қ орғ алады.

Билет

3.Саясаттанудағ ы негізгі парадигмалар. Парадигма(грек.теория, ү лгі деген сө зі)- зерттелетін мә селені шешу ү шін ү лгі ретінде алынғ ан теория. Саясаттануда парадигма деп-саяси ө мірді бейнелеуде білімді ұ йымдастырудың сынын білдіретін, ә леум-к қ ұ былыстардың бір тобын теориялық пайымдау ү лгісі деп мойындағ ан негізгі тұ ғ ырнама желісін айтады. «Парадигма» ұ ғ ымын 20ж.ғ ылыми айналымғ а алғ аш енгізген америка философы Жә не қ оғ ам тарихын зерттеушісі-Г.Кун. Саясаттанудағ ы негізгі парадигмалар:

Теологиялық парадигма(гр.Тео-қ ұ дай, логос-ілім)-саясатты, билікті қ ұ дайдың қ ұ діретімен тү сіндіреді. Яғ ни, адамғ а саясат ә лемін, саяси қ атынастарды тү сіндіретін діни пайымдар қ ұ дай берген деп қ абылданады.1 )Теолог-қ парадигма-ң даму-ң бастапқ ы кезең дерінде мифология кө рнекті орын алды, ө йткені мифтер кө птеген халық -ң ө мірінде ә р тү рлі дә режеде ө з уақ ытының саяси проблема-ң кө рінісі ретінде қ ызмет етті.Бұ л парадигма саяс.ғ ылым-ң алғ ашқ ы дами бастағ ан кезең інде п.б. 2)Натуралистік парадигма -саясатты ә леум-к сипаты жоқ табиғ и себеп-мен, атап айтқ анда, геогр-қ ортамен, биологиялық жә не психофизиология-қ ерекшеліктерімен тү сіндіреді. Натур-к парадигма мемлекет пен билік-ң шығ у тегінің табиғ илығ ын, олар-ң пайда болуы мен қ ызмет етуінің табиғ и қ ажеттілігін негізге алады. 3)Ә леуметтік парадигма -саясаттың табиғ аты мен пайда болуын ә леум-к факторлар арқ ылы тү сіндіреді. Қ оғ амдық ө мір-ң тұ тастай тү сінігінен шығ а отырып, ә леум-к парадигма қ оғ амдық дамуды ішкі қ арама-қ айшылық қ а толы процесс ретінде қ арастырады. Ә леум-к парадигма таптар мен тап кү ресінің идеологиясының концептуалды тұ ғ ыры болып табылады. 4)Тиімді (рационалды)-сыни парадигма – саясаттың табиғ атын оның ө з ішіндегі себептермен, қ асиеттермен, элементтермен тү сіндіреі. Ол 2ге бө лінеді: жанжалды парадигма(конфликт) XIXғ.пайда болғ ан. Негізін Маркс, Бентли, Земмель, Козер т.б.қ алады. Олар саяси ө мірде дау-жанжал, шиеленістер шешуші рө л атқ арады. Қ азір бұ л теорияны қ олдаушығ а-Дарендорф, Бертон т.б.жатады. Мә мілеге келу (консенсус) парадигмасы-қ арсы тараптар-ң мү дделер-ң тү йісуі мен ө зара келісімі негізінде қ ол жеткізілетін нақ ты компромис. Олар саяси ө мірдегі жанжал, қ айшылық -ды жоқ қ а шығ армайды. Алайда оларды мә мілеге келуден 2ші орынғ а қ ояды. Ө кілдеріне: Вебер, Дью, Дюркгейм, Парсонстар жатады.

28. Сайлау жү йелерінің тү сінігі. Демократиялы қ оғ амда саяси процеске қ атысудың негізгі тү ріне сайлау жү йесі жатады. Сайлау арқ ылы азаматтар мемлекеттің ө кілетті, заң, сот, атқ ару органдарын қ алыптастыруғ а қ атысады. Ол азаматтардың саяси қ ұ қ ығ ының жү зеге асырылуын білдіреді. Сайлау барысында халық тың қ алауы б/ша басқ арушы элита алмасады, бейбіт бір қ олдан екіншілерге бейбіт жолмен беріледі. Сонымен қ атар, ол халық тың басқ арушы элита ө з жұ мысын қ алай атқ арып отырғ андығ ына бақ ылау жасауғ а мү мкіндік береді. Жалпы сайлау жү йесіне мемлекеттік қ ызмет орнына ү міткерлерді ұ сынудың тә ртібі, процесі ж/е негізгі принциптері, оны ұ йымдастыру, материалдық жағ ынан қ амтамасыз ету, сайлаушылармен жұ мыс жү ргізу ж/е т.б. шаралар кіреді. Сайлау жү йесінің негізгі қ ағ идалары конституция н/е арнайы заң да нақ тыланады. Бұ л – сайлау қ ұ қ ығ ы. Оның 2 тү рі бар: белсенді ж/е бә сең. Белсенді тү рі азаматтың сайлау қ ұ қ ығ ын білдіреді. Бә сең тү рі олардың сайлану қ ұ қ ығ ын қ амтиды.

66. Сіздің ойың ызша Қ азақ станғ а қ андай саяси идеология қ ажет? Саяси идеология деп адамдардың ү лкен ә леуметтік топтарының іс - ә рекетіне бағ дар беріп, олардың мақ сат – мү дделерін білдіретін жә не қ орғ айтын идеялар мен кө зқ арастар жү йесін айтады. Бұ л ұ ғ ымды ғ ылыми айналымғ а, ә дебиетке француз ғ алымы жә не фә лсафашысы А.Дестют де Траси кіргізді. Идеология ә р тү рлі - саяси, қ ұ қ ық тық, этикалық, діни, фә лсафалық жә не эстетикалық болып келеді. Саяси идеологияның бірнеше тү рлері бар: тұ ң ғ ыш тү рлерінің бірі либерализм. Ол латын тілінен аударғ анда еркіндік деген мағ ынаны береді.Екінші тү рі консервативтік, яғ ни қ орғ аушы. Енді біреуі коммунистік – ол жалпы, яғ ни қ оғ амда мемлекет, саясат болмайды деген мағ ынағ а саяды. Социал – демократия идеологиясы еркінгдік, тең дік, ә ділеттілік жә не ынтымақ тастық оның басты қ ұ ндылық тары. Соң ғ ы тү рі бұ л фашизм. Ол бірлестік деген мағ ынаны береді. Жалпы менің ойымша біздің республикамызғ а жаң арғ ан либерализм идеологиясын ұ станғ ан дұ рыс деп ойлаймын. Ө йткені экономикада жеке меншіктің дамытылуы, жекешелендірудің жү ргізілу бағ ыты, еркін нарық пен бә секені мойындау, ә леуметтік тең дік принциптерін жоқ қ а шығ ару, дарашылдық қ а бет бұ рыс жә не т.т. Дегенмен, мұ ның бә рін абайлап, жақ сы ойластырып енгізбесе болмайды. Себебі, біздің ө з дә стү ріміз, экономикалық, ә леуметтік жә не мә дени жағ дайларымыз бар, оның ішінде ең басысы қ азақ халқ ында либералдық идеяның тірегі болып табылатын дарашылдық болмағ ан. Сонымен қ атар Қ азақ стан Республикасына ұ лттық идеологияны да ұ станғ ан жө н деп санаймын. Ө йткені, ұ лт бұ л маң ызды мә селе, ұ лттың негізі тілде. Осығ ан байланысты ел басымыз Н.Ә.Назарбаевтың «тү бім тү ркі, дінім ислам, тілім қ азақ» деген сө зі бар. Яғ ни біз бұ л сө здің тү бінен ұ лттың жайын қ озғ ап отырғ анын байқ аймыз. Сонымен қ атар, ел басымыздың 2030 стратегиясында «ү ш тұ ғ ырды» енгізуі де дә л осы ұ лттық мә селе қ озғ алады. Мұ нда орыс жә не ағ ылшын тілдерімен қ атар қ азақ тілін басып кө рсеткен. Тіл – бұ л ұ лттың негізі. Ө з ұ лтымызды жоғ алтпау ү шін тілімізді сақ тауымыз керек.

Билет

4.Саяси ғ ылымдарды зерттеудегі негізгі мә селелер. Бұ л ең алдымен қ оғ ам-ң саяси саласы, ондағ ы болып жатқ ан барлық саяси қ ұ былыстар мен процестер. Атап айтқ анда, ә лем-к қ ұ былыстар. Олар адамды жә не қ ауымдастық ты дамытуғ а саясат не бере алады, жә не саясатты жетілдіру ү шін адам-р не істей алады, деген мә селелермен айналысады. Сайып келгенде, саясаттану-ң негізгі назары саясатта болса, ә леумет-ң назары саясатты жасаушы адамда болады. Олар- ң арасындағ ы бә секе ә сіресе саясаттануды сандық ә діс-тә сіл-ді пайдалануғ а б/ты кү шейе тү седі. Тарихи мә селелер яғ ни, тарих жү йелі, дә йекті тү рде оқ иғ аның болғ ан уақ ытына б/ты саяси институттар мен идея-дың дамуы туралы деректерді жинап, суреттейді. Адамгершілік мә селелерді, қ ұ қ ық тық мә селелер.Мә селен, қ ұ қ /қ мә селелерде қ ұ қ ық адамдар-ң қ оғ амдағ ы қ атынасы мен тә ртібін, жү ріс-тұ рысын зерттейді. Эконом-қ мә селелер, саяси экономия саяси процестерді эконом-қ тұ рғ ыдан дә лелдей отырып, ол процестер-ң негізінде ә ртү рлі ә леум-к топтардың ө з мү ддесін жү зеге асыру ү шін кү ресіп жатқ анына кө з жеткізеді. Саясаттану эконом-қ саясатты дайындау жә не іске асыру, ол процестерді мем-к реттеу прициптерін ғ ылыми тү рде негіздейді.

29. Сайлау процедуралары мен сайлау науқ аны. Сайлау кү ні хабарланғ аннан бастап, ресми тү рде сайлау науқ аны басталады. Сайлаушылардың тізімі жасалады, ү міткерлерді ұ сыну ж/е тіркеу, ү гіт-насихат жұ мыстары жү ргізіледі. Сайлау ө ткізіледі. Ол біткен соң, берілген дауыстар есептеледі, сайлаудың қ орытындысы хабарланады. Сайлау процесі сайлау округінде жү ргізіледі. Елдің, республиканың, штаттың аумағ ы округтерге бө лінеді. Олардың халқ ы бір н/е бірнеше ү міткерді ұ сынады. Жергілікті органдарды сайлау ү шін сайлаушылар саны аз, кішкентай округ қ ұ рылады. Оғ ан қ алалық ауданнан н/е кварталдан, кішігірім ауылдан бір депутат сайланады. Жоғ ары заң шығ арушы органдарды сайлағ анда бірнеше кіші округтар қ осылып, облыстан, аймақ тан бір депутат сайланады. Бір округтан бір депутат сайланса, бір мандатты, бірнеше депутат сайланса, кө п мандатты округ деп аталады. Сайлау науқ анының бастапқ ы сатысында шешуші ролді саяси партиялар атқ арады. Олар ү міткерлерді таң дайды, оларғ а қ аржы, ұ йымдастыру жағ ынан кө мектеседі, митингілер, жиналыстар ө ткізіледі, ү міткерлерді сайлаушылармен кездестіреді, ақ парат қ ұ ралдары, теледидар арқ ылы сө йлесуге мү мкіндік жасайды. Демократиялық саясаттың талабына сай партиялары мен ү міткерлер сайлау науқ анын бә ріне бірдей, тең жағ дайда жү ргізу керек. Бірақ іс жү зінде оны орындау қ иын. Халық тың ауқ атты жігі қ олдайтын партиялардың мү мкіншілігі мол болады, оларғ а кө п кө мек кө рсетіледі. Сайлау алдындағ ы ү гіт сайлау болар кү нінен бір кү н бұ рын тоқ татылады. Ол сайлаушыларғ а ө з ойын тағ ы да бір тексеріп, саралап шығ уғ а мү мкіндік береді.

67.18. Қ.Р-ң ұ лт саясаты. Қ аз-ғ а КСРО-ның кө птеген тіпті халық тарды жерлерінен айырып, жер аударып, «халық тар тү рмесіне» айналдырылды. Ө з жерімізде қ ырғ ынғ а ұ шырап, мың дағ ан жандар ата-жұ ртын тастап кө шуге мә жбү р болды. Республикамыз егемендік алғ аннан кейін жағ дай ө згере бастады. Ана тілімізге мемл-к мә ртебесі берілді. Жерімізде бірталай ө згерістер боп жатыр, соның бірі – ынтымағ ы жарасқ ан кө пұ лтты халқ ымыз бар. Республика халқ ының жартысы орыс халқ ы болғ андық тан болар, Қ Р-ның жаң а конституциясы-ң 7-бабында «мемл-к ұ йымдарда ж/е жергілікті ө зін-ө зі басқ ару орган-нда орыстілі ресми тү рде қ азақ тілмен тең қ олд-ды.» делінген. Ата-заң -ң 14-бабында: «заң мен сот алдында жұ рттың бә рі тең. Тегінде, ә леум-к, лауазым-қ, мү ліктік жағ дайына, жынысына, нә сіліне, ұ лтына, тіліне, дінге кө зқ арасына, нанымына, тұ рғ ылық ты жеріне байл. н/е кез-келген ө зге жағ дайлар б/ша ешкімді ешқ андай кемсітуге болмайды» делінген. Еліміздің этносаяси субъектісіне мемл. аз халқ ының ассамблеясы, азамат-ң ұ лттық мә дени бірлестіктері, саяси партиялар мен қ оғ -қ саяси ұ йым-р жатады. Тіл туралы, эмиграция туралы заң дар қ абылданды. Қ Р-да ә р тү рлі ұ лт-қ мә дени орталық -р жұ мыс істейді. 1995ж 1-наурызда Қ аз-н Халқ ы-ң Ассамблеясы қ ұ рылды. Ол елдегі барлық этнос-дың мақ сат-мү дделерін қ орғ айды, олар-ң дамуына жалпы саяси, мә дени, ә леум-к мә селе-ді шешу арқ ылы реттейді. Қ аз-да қ азір 130ғ а жуық ұ лттар мен ұ лыстардың, этникалық топ-дың ө кілдері ө мір сү ріп жатыр. Респ-да ә рбір азамат-ң қ ай ұ лтқ а, қ ай партияғ а, қ ай дінге жататындығ ын ө зі ұ йғ аруғ а ж/е оны кө рсету, кө рсетпеуге қ ұ қ ығ ы бар. Қ орыта келгенде, біз қ ұ рып жатқ ан қ ұ қ ық тық қ оғ ам-ң ең жоғ арғ ы қ ұ ндылығ ы – адам. Мұ нда оның қ ай ұ лт, ұ лысқ а, дінге жататынына есептелмейді. Біз-ң міндетіміз этника-қ ө згешілікті дамыту ж/е Қ аз-ң ұ лт-қ мә дени алуан тү рлілігін сақ тау. Сонда ғ ана еліміз-ң ұ лтаралық келісімі жарасқ ан, қ оғ ам-қ саяси ахуалды тұ рақ ты аймақ болып, ә лемде беделі артпақ.