Жүзушінің денесін жылжытатын күшті талдау /жіктеу/.

Жү зушіні алғ а жылжытатын негізгі кү ш қ ол-аяқ тың жә не дененің есу қ имылымен пайда болады.

Дененің ә рбір мү шелерінің жиынтығ ының есу кезіндегі ө зара кө мектесуін итеруші деп атауғ а болады. Итерушінің қ ұ рамында жұ мыс жазық тары болады, онда жоғ арыда айтылғ андай судың қ арсылас кү штері пайда болады. Негізгі итеруші бө лшектері болып саналатын жү зушінің алақ ан-саусақ тарымен табаны. Дененің басқ а мү шелерінің шапшаң дық тарымен салыстырғ анда, қ олаяқ пен ескен шапшаң дық кө лемі анағ ұ рлым кө п.

Суғ а жақ сы тіреу болатын қ олдың жазық тү рі.

Қ олмен аяқ тың қ ұ рылыстары есу қ имылдарына ү йлесімді, жағ дайлы. Сондық тан судағ ы дене мү шелерінің тү рімен қ имылдарына аса кө ң іл аудару ө те қ ажет.

Жү зушінің қ олы /алақ аны/ есу кезінде кеменің винт қ алағ ы сияқ ты болып жұ мыс істейді. Жү згенде қ олдың қ имыл траекториясы қ исық сызық сызып отырады. /41 - сурет/. Есудің бастапқ ы жә не тү пкі кезең інде траекторияның қ исық тығ ы анық кө рінеді. Бірақ жалпы оның тү рі байсалды бір қ алыпты болады. Траекторияның қ алпы, бағ ыты жә не ауытқ уы қ олды сумен ұ зақ уақ ыт ұ штастыруды қ амтамасыз етеді.

Жү зушінің бұ лшық еттерінің кү шін керек уақ ытында пайдалану тіреу қ имылын дұ рыс бағ ыттау, есудің негізгі алғ а жылжу мақ сатын орындау болады.

Қ олдың жұ мыс атқ аратын алақ ан бетінде судың кү ш серпілісі пайда болады, оны графика кө мегімен былай шамалайды: жү зушінің алғ а қ арап қ имылдағ ан денесіне жарыспалы жә не оғ ан перпендикулярлы бағ ыттар /41-сурет/ пайда болады.

Тарту кү ші деп шартты аталатын кү ш, жү зушінің қ имылымен бір жақ қ а бағ ытталғ ан кө лденең сызық Ғ, судың қ арсылас кү ші R болады. Ал кө тергіш кү ш деп жү зушінің қ имылына тіке жоғ ары бағ ытталғ ан қ ұ рамды Q атайды.

Қ олдың тарту кү шке ең қ олайлы болып есептелетін жағ дайы жү зушінің беталғ ан бағ ытына тік бұ рыш жасайтын қ ол қ алыбы. Оны кө рсетілген 41 суретте қ олдың саусақ тарының 3-6 жағ дайларында байқ айсыз. Есудің алғ ақ ы кезең інде қ олдың саусақ тары жазық тық та кө теріп жү ретін жұ мыс атқ арады. Жү зушінің денесі кө тергіш кү штің ә серімен кө терің кі, сү йір жә не біркелкі тепетең жағ дайда болады. Қ олдың саусақ тарының бұ л қ алыптары 41-суретте, 1 жә не 3 кө ріністе кө рсетілген. Қ ол суғ а ене бастағ анда жә не саусақ тарды тартып ә кеткенде, алаң нан бұ рылып судың бетіне бағ ытталады. Бұ л жағ дайда қ олмен су бірігіп, ә рекет жасап алғ а бағ ытталғ ан жазық тық пайда болады, денені ұ зыннан ұ стауғ а кө мек беріп, оны орнық ты траекториямен алғ а бағ ыттайды.

Жү зушінің денесіне қ арағ анда судың кү ші сыртқ ы кү ш болып саналады, ол ө зінен-ө зі жү зушінің қ имылдарын алғ а бағ ыттай алмайды. Қ имылдауғ а кү ш беретін ішкі кү штер бұ лшық еттердің тез жиырылып ұ заруына байланысты. Қ олмен ескенде пайда болатын қ имыл кү штерді қ арайық мысалы, арқ аның жалпақ бұ лшық еттерінің жиырылып ұ заруы / 42 - сурет/.

Бұ л дененің ірі бұ лшық еті, иық ты созып, қ олдың кү шімен дененің алғ а жылжуына мү мкіндік береді.

Бұ лшық еттер ширық қ анда тарту кү ш пайда болады, бұ ны қ арсы бағ ытталғ ан шартты екі кү ш сияқ ты кө рсетуге болады /Ғ 1 жә не Ғ 2 оның біреуі судағ ы қ олдың қ имыл жұ мысын қ амтамасыз етеді. Бұ л жағ дайда қ олдың жұ мыс істейтін жазық тығ ында тіреу кү ш пайда болады. Ол бұ лшық еттің тарту кү шін тең дейді. Тек осы жағ дайда ғ ана бұ лшық еттердің жиырылуы мен ішкі кү штің бір бө лігі денені тездетіп суғ а талғ ан қ олғ а жақ ындатады жә не дененің тез қ имылдауына кө мектеседі.

Қ ол жә не аяқ тың есу қ имылдарының механизмі негізінде сү йектен қ ұ ралғ ан рычаг болады. Есу кезінде рычаг ұ зарып жә не қ ысқ арып отырады. Қ олдың шынтақ буынының бү гіліп жазылуы оғ ан дә лел бола алады. Ол ү шін бір иық ты рычаг етіп жү зушінің қ олын алып қ арайық, оның белдігі иық буыны болады /42-сурет/. Рычагтың жоғ арғ ы шетіне бұ лшық еттің тарту кү ші жұ мсалғ ан Ғ, ал оның тө менгі шетіне таяныш кү ш жұ мсалғ ан R.

Рычагтың белдігінің ең қ ысқ а аралығ ынан бұ лшық еттің ә рекет ететін кү ш сызығ ына дейін L1-аралық / кү штің иығ ы Ғ болып есептеледі, ал кү штің иығ ы R-рычагтың белдігінен ең қ ысқ а қ ашық тық осы кү штің ә рекет ететін сызығ ына дейін L2-аралық. L2мен L1 аралығ ы орта есеппен шамасы 12-ге тең.

Рычагтың қ ысқ а иініне жұ мсағ ан бұ лшық еттің тарту кү ші екінші иық ты сонша кө бірек жылжытады, сонда екінші иық біріншіден ұ зынырақ тү седі. Бұ л кү штерді тең дестіру ү шін, таяну кү шті 12 есе аз жұ мсау керек.

Жү зушінің денесін алғ а жү ргізетін кү штер аяқ тардың серпіліп қ имылдауынан қ ұ ралады.

Кроль мен етпеттеп, шалқ алап жә не дельфин ә дістерімен жү згенде тарту кү ш жамбас - тізе-табан буындарының бойында толқ ындатып қ имылдағ анда пайда болады.