Ол және аяқ қимылдарының аттары.

Жү зушінің спорттық тә сілін талдап жазғ анда пайдаланатын терминдер:

Қ имылдар циклы - мезгіл-мезгіл қ айталап аяқ талып отыратын қ ол, аяқ тың қ имылы.

Мерзім - ә рбір циклдың ұ зақ тығ ы.

Карқ ын - белгілі бір уақ ытта орындалғ ан циклдың саны

Ырғ ақ - циклдың ішіндегі мерзімнің ұ зақ тығ ы.

Адым - жү зушінің бір циклде еткен қ ашық тығ ы.

Олардың арақ атынастары қ ол-аяқ тың қ имылының толық бір циклі негізінен екіге бө лінеді: жұ мыс қ имылдары есу жә не даярлық қ имылдары. Жү згенде қ ол-аяқ жү зушінің артына қ арай есу қ имылдарын орындайды.

Есудің ә р мерзімінде қ ол-аяқ бір уақ ытта немесе тө мен, немесе жоғ ары, немесе артқ а сілтенеді. Қ ол-аяқ тың алғ а қ арай қ имылдары даярлық белгісі.

Жү зу тә сілін сипаттағ анда кейбір арнайы қ олданылатын терминдері:

Сү йену реакциясы - суда ескенде пайда болатын кедергі кү ш.

Тарту кү ші - жү зуші ескенде кездесіп қ алатын тең кү ш.

Дененің орталық салмағ ы - дененің барлық салмағ ы тү сетін

нү кте.

Дененің орталық кө лемі - дене суғ а батқ анда иіеріп шығ аратын кү штің нү ктесі. Жү зудің жең ілдетілген ә дістерін ү йрету.

Судың ішінде адам ө зін еркін ұ стап, нағ ыз жү зушілерге бірден жү зіп кетуі оң ай емес. Ол ү шін алдымен жү зудің кейбір жең ілдетілген тү рлерін ү йреніп алғ ан жө н.

Жү зудің жең ілдетілген тү рлері мынадай ү лгі бойынша ө ткізіледі:

1. Сабақ тың тақ ырыбы бойынша ө тетін жү зу тү рік жә не оның тә сілін орындау жолдарын кө рсету.

2. Жү зу тү рінің жә не оның тә сілінің ілімдік негізін тү сіндіру.

3. Жү зудің жең ілдетілген ә дісімен жү зіп кө руге тырысу.

4. Жү згендегі қ ол-аяқ қ имылдарын қ ұ рғ ақ та осындау жә не су ішінде қ айталау.

5. Жү зу тә сілдерін жә не оның элементтерін ә рі қ арай жетілдіре тү су.

Жаттығ у ә дісі қ андай болмаса да жең ілден, онайдан кү рделіге кө шу принципі бойынша жү ргізіледі. Жү зудің жең ілдетілген тә сілдері да осы принципке бағ ынады, жатық тырушы ө з - не алдымен оң ай ә рі қ арапайым орында қ атысушыларды ү йретуге міндетті. Ә р жаттығ удың алдына қ ойылғ ан мақ саты болуы керек. Сол қ ойылғ ан мақ сатты орындамай басқ а жаттығ уғ а кө шуге болмайды.

Жү зу тә сілін дұ рыс мең геру ү шін алаң да қ осымша кұ ралжабдық тар пайдаланылады. Олар: қ алтқ ытақ тай, резина-балон жә не басқ алар. Жү зуші жаттығ уды тү сінгеннен соң оны орындау ү шін осы қ ұ рал-жабдық тарды пайдалануы керек.

Аяқ -қ имылдарын ү йрену. Жү зудің жең ілдетілген ә дістері негізгі тө рт топтан тұ рады: бірінші, кроль ә дісімен жү зудегідей аяқ тарды қ имылдатып ү йрету; екінші, брасс ә дісіндегідей аяқ қ имылдарын мең геру; ү шінші, дельфин ә дісіндегідей аяқ серпу қ имылдарын мең геру; тө ртінші, крольдегідей аяқ пен жә не қ олмен есу қ имылдары ү йретіледі, қ ол су астында еседі.

Екінші топ. Бұ л топтың негізі етпеттеп жә не шалқ алап жатып аяқ пен қ олды кроль ә дісімен қ имылдатып су астында екі қ олмен есу ә дістерінен тұ рады.

Бірінші жұ п етпеттеп крольмен жү згендегідей аяқ тарды қ имылдатып екі қ олдың буындарын бү кпей есіп жанбасқ а дейін апару керек. /1 - сурет/.

Қ олдардың бастапқ ы қ алпы алғ а қ арай созылғ ан алақ андар тө мен қ арап иық тың дең гейінде, бет суғ а малынулы, иекті кеудеге тіреп, аяқ тар созылулы. Біраз жылжығ аннан кейін аяқ тарды кезектестіріп; ү здіксіз қ озғ алта бастайды, етпеттеп кроль ә дісімен жү згендей. Сонан соң қ олдарды бү кпей жанбасқ а қ арай қ ос қ олдап еседі. Қ олдар денеге тіке келгенде су астында дем шығ ару аяқ талады да, бас су бетіне кө теріле бастайды. Есу аяқ тала бергенде бас су бетіне кө теріліп ауыз ашылып, терең дем алынады. Бұ дан соң бас қ айтадан суғ а еніп, ауыздан дем шығ ару басталады, қ олдар шынтақ тан бү гіліп, саусақ тар созылып, кеуде тұ сына апарылады да, бастапқ ы қ алыпқ а тү седі. Жү зу қ имылдары қ айталанады.

Екінші жұ п - крольмен етпеттеп жү згендегідей аяқ тарды қ имылдатып қ олдармен жанбасқ а дейін еседі. / 2-сурет/

Бірінші жұ птағ ыдай бастапқ ы қ алып сақ талады. Біраз жылжығ аннан кейін, аяқ тарды қ имылдата бастайды да қ олдарды тіке ұ стап екі жақ тап есе бастайды. Екі қ ол иық буынның тұ сынан аса бергенде дем алу ү деп барып аяқ талады да, бас су бетіне кө теріле бастайды. Есу қ имылдары аяқ талғ анда, бас кө теріліп терең дем алынады, соң ан соң бас суғ а қ айтадан енеді де, дем шығ ару басталады. Қ олдар шынтақ буынынан бү гіліп саусақ тар кеуденің астымен тез алғ а қ арай созылады, бастапқ ы қ алыпқ а қ айта тү седі /3 - сурет/.

Ү шінші жұ п - аяқ қ имылдары крольмен шалқ алап жү згендегідей қ олды тіке ұ стап екі жақ тап еседі. / 4 - сурет/

Бастапқ ы қ алып кө рінісі шалқ алап жатып қ олдарды екі қ апталғ а қ ысып; аяқ ты созып басты судың бетінде ұ стайды. Бірінші екі жұ птағ ыдай аяқ ты қ имылдата бастайды. Сонан соң су астында қ олдарды шынтақ тан бү гіп, алақ андарды сыртқ а қ арата басқ а қ арай созады да, демді ішке тартады. Қ олдарды тік ұ стап есуді ү детеді де, дем шығ арылады. Аяқ тардың қ имылын ү збей тұ рып, жү зуші қ айта бастапқ ы қ алыпқ а оралады да, аздап аялдап алып циклды қ айта бастайды.

Екінші топ. Бұ л топтың негізгі қ имыль тіркестері брасс ә дісімен жү згендегідей аяқ жә не су астында қ ол есуінен тұ рады.

Бірінші жұ п - аяқ тардың қ имылы етпеттеп брасс ә дісімен жү згендегідей де, ал қ олдар тіке ұ сталып судың астымен жанбас тұ сына қ арай еседі. /5 - сурет/

Бастапқ ы қ алып - адамдарды тө мен қ аратып алғ а қ арай екі иық тың дең гейінде ұ стап, аяқ тарды бірге қ осып созады, иекті кеудеге тіреп, бетті суғ а енгізеді. Бірқ атар жылжып барып, тіке ұ стағ ан қ олмен есе бастайды. Қ олдар судың астымен денеге тіке жағ дайына келгенде, дем шығ ару ү деп басылады да, бас су бетіне кө теріле бастайды. Есу аяқ талғ анда бас -су бетіне шығ ып, ішке дем тартылады. Бұ дан кейін бас суғ а еніп, дем шығ ару басталады да, қ олдар шынтақ тан бү гіліп, аяқ тар бір-бірінен ажырап, тізе, жанбас буындарынан бү гіледі. Осыдан кейін қ олдар алғ а жылжып бастапқ ы қ алпына келеді, ал аяқ тар болса есе бастайды. Сонымен, қ олмен аяқ тың қ озғ алыстары тіке қ алпына келіп аяқ талады. Кішнене ү зіліс жасап цикл қ айта басталады.

Екінші жұ п - аяқ тардың қ имылы етпеттеп брасс ә дісімен жү згендегідей де, ал қ олдарды тіке ұ стап судың астымен екі жақ қ а жая жанбасқ а дейін еседі. / 6 - сурет/

Бастапқ ы қ алып бірінші жұ птағ ыдай. Біраз жылжып алып екі қ олды судан шығ ара жайып, алақ анды сыртқ а қ аратып есіп, жамбасқ а жеткізеді. Қ олдар екі иық тың дең гейінен ө те бергенде, дем шығ ару ү деп аяқ талады да, бас болса жоғ ары кө теріледі. Есу біткен кезде, бас су бетіне шығ ып, терең дем тартылады да, суғ а қ айтадан еніп, дем шығ арады.

Қ олды шынтақ тан иіп, аяқ пен бірінші жұ птағ ыдай дайындық қ имылдар басталады. Осыдан соң қ олдар кеуде асты мен есу қ имылдарын жалғ астырып бастапқ ы қ алыпына қ айта оралады, ал аяқ тар болса есе бастайды. Циклды қ айталамас бұ рын біраз ү зіліс жасап, жү зу қ айта басталады. /7-сурет/

Ү шінші жұ п - аяқ тардың қ имылы шалқ алап брасс ә дісімен жү згендегідей де, ал қ олдарды тіке ұ стап екі жақ қ а жайып жамбасқ а дейін еседі. /8 - сурет/

Бастапқ ы қ алып - қ олдарды екі қ апталғ а тақ ап, аяқ ты біріктіріп созып, басты су бетінде ұ стау. Осыдан кейін қ олдарды шынтақ тан бү гіп, су астында бастан асыра созады да, терең ауызбен дем алады. Қ ол созыла бастағ анда, аяқ тар тізеден бү гіледі, жанбас буындары бастапқ ы қ алпынан ө згермейді, жіліншіктер тө мен бү гіліп, аяқ тың басы екі жақ қ а ажырайды, табанды сыртқ а қ аратады. Осыдан кейін екі қ олды бү кпей су бетінде есіп жанбасқ а дейін апарады. Ал бұ л кезде екі аяқ есе бастайды да бастапқ ы қ алпына қ айта келеді.

Қ олмен кезде дем шығ арылып, сә л аялдағ аннан соң жылжып барып циклды қ айталайды.

Ү шінші топ. Бұ л топтың негізгі қ имыл тіркестері дельфин ә дісімен етпеттеп жә не шалқ алап жү згендегідей аяқ жә не қ олдың су астындағ ы қ имылдарынан қ ұ ралады. Аяқ тар қ арапайым қ имылдарды орындайды, олар мыналар: аяқ ты тізеден бү гіп, тез сілтеп жазады. Сілтеген кезде аяқ тың басын ішке қ арай бұ рады.

Бірінші жұ п - дельфин ә дісімен етпеттеп жү згендегідей қ олды тіке ұ стап жанбасқ а дейін еседі. /9 - сурет/

Бастапқ ы қ алып - қ олдарды алғ а қ арай созып, алақ анды тө мен қ аратады, екі қ олдың арасын иық дең гейінен асырмайды. Аяқ тарды соза біріктіріп ұ стайды да, басты суғ а батырып, иекті кеудеге тірейді. Жылжып барып тіке созылғ ан қ олдармен тө мен қ арай есе бастап, жанбасқ а жеткізеді. Осы кезде аяқ ты тізеден бү геді. Қ ол денеге тіке келгенде су астында дем шығ ару ү деп барып аяқ талады да, бас су бетіне кө теріледі, бұ л кезде аяқ тар созылады. Қ олмен екінші рет есу аяқ қ имылдарымен қ атар келеді. Есу біткенде бас жоғ ары кө теріліп терең дем алу басталады, осыдан кейін бас суғ а еніп, дем шығ арыды да жә не қ олды шынтақ тан бү ге сала қ айта созып бастапқ ы қ алпына апарып циклды қ айталайды.

Екінші жұ п – аяқ ты дельфин ә дісімен етпеттеп жү згендегідей қ имылдатып, қ олды созып жамбасқ а дейін еседі. / 10 - сурет/

Бастапқ ы қ алып бірінші жұ птағ ыдай. Қ олды тіке созып қ ос - қ олдан есе бастап жанбасқ а дейін жеткізеді, бұ л кезде алақ ан сыртқ а қ аратылады. Есе бастағ анда тізе буындары бү гіледі. Бұ л кезде толық дем шығ арылады да, бас жоғ ары кө теріле бастайды, аяқ созылада.

Есу біте бергенде бас кетеріледі де ішке дем тартылады. Сонан соң бас тө мен тү сіп, су астында дем шығ арылады, қ олдарды шын- тақ тан бү гіп барып алғ а қ арай созады да бастапқ ы қ алыпқ а қ айта тү седі.

Ү шінші жұ п - аяқ ты дельфин ә дісімен жү згендегідей қ имылдатып шалқ адан жатып тіке ұ сталғ ан қ олдармен екі жақ тап жамбасқ а дейін еседі. /11 - сурет/

Бастапқ ы қ алып - қ олды екі қ апталғ а жапсырып ұ стап, аяқ ты біріктіре созады, бас су бетінде. Жылжып барып қ олды шынтақ тан бү гіп, бастан асыра созады.Осы кезде ауызбен дем тартылады. Бұ дан соң екі жақ тап қ олмен есу қ имылдары басталады да аяқ ты тізеден бү геді. Есу біте бергенде аяқ созылады да сілтеп барып аяқ талады.

Тө ртінші топ. Бұ л топтың негізі кроль ә дісімен етпеттеп жә не шалқ алап жү згендегідей қ олды судан шығ армай кезектестіріп есу.

Бірінші жұ п - кроль ә дісімен етпеттеп жү згендегідей қ олдарды кезектестіріп жамбасқ а дейін есу. / 12 - сурет/

Бастапқ ы қ алып-қ олдарды созып алақ андарды тө мен қ аратып иық дең гейінен асырмайды жә не аяқ қ а қ осып ұ стап созады, бет су астында, иек кеудеге тірелулі. Аяқ тар кроль ә дісімен етпеттеп жү згендегідей ү здіксіз қ имылдайды. Содан соң бір қ олмен тө мен қ арай ө сіп жанбасқ а таман апарады да, оны шынтақ тан бү гіп жү зген бағ ытқ а тіке келгенде есу бітеді. Қ ол жанбасқ а жеткенде шынтақ тан бү гіліп барып алғ а қ арай созылады да, бастапқ ы қ алыпқ а қ айта оралады. Бір қ ол есуді бітіргенде, екінші қ ол бастап

кетеді. Ә рбір қ ол есуді бітірген кезде бас жоғ ары кө теріліп, ішке дем тартылады.

Екінші жұ п - аяқ пен қ ол қ имылдары кроль ә дісімен етпеттеп жү згендегідей. Қ ол қ имылдарының ерекшелігі - қ олдың есуі денеге тіке келгенде есу доғ арылып екінші қ ол есуді бастап кетеді. /13-сурет/

Бастапқ ы қ алып жә не жаттығ у басы бірінші жұ птағ ыдай. Бір қ ол есіп денеге тіке келген сә тте шынтақ тан бү гіліп қ айтадан бастапқ ы қ алыпқ а оралады /бірінші жұ птағ ыдай. Бір қ ол есіп денеге тіке келгенде, екінші қ ол есуді бастап кетеді, бұ л кезде бас жоғ ары кө теріліп, ішке дем тартылады да, бас қ айта суғ а батырылып, дем шығ арылады.

Ү шінші жұ п - аяқ қ имылдары кроль ә дісімен шалқ алап жү згендегідей, қ ол кезекпен кеуде тұ ста қ ысқ артылғ ан /кеудеге тіке/есу қ имылдарын орындайды. / 14 - сурет/

Бастапқ ы қ алып - қ олды екі қ апталғ а жапсырып, аяқ ты созып біріктіреді. Кроль ә дісімен шалқ алап жү згендегідей сырғ ып барып аяқ пен қ ишіт орындалады. Бір қ ол 90° шамасында шынтақ тан бү гіліп, тік бұ рыш жасап жамбасқ а дейін еседі. Бұ л кезде екінші қ ол осы қ имылды бастайды. Осылай қ айталанады. Цикл сайын дем алу жә не дем шығ ару қ айталанып отырады.

Жоғ арыда кө рсетілген ә дістердің ә рбір қ имылдарының дұ рыс орындалуын қ адағ алау қ ажет жә не жіберілген қ ателіктер міндетті тү рде тү зетіліп отыруы тиіс.