Билет №15

1.Ұ лы географиялық ашылулар жә не оның тарихи маң ызы. Ұ лы географиялық ашылымдар-феодалдық қ оғ амның ө ндіргіш кү штерінің дамуының феодалдық ө ндірістік қ атынастар системасын қ атынастар системасын рітіп-шірітуші товар-ақ ша қ атынастарының ү немі ө суінің, европалық елдердің Шығ ыс елдерімен сауда-саттық қ арым-қ атынастарының ұ лғ аюының нә тижесі болып табылады.

Товар-ақ ша қ атынастарының ұ дайы ө се беруіне байланысты ақ ша орасан зор маң ызғ а ие болды. Ақ ша мейлінше арта тү скен қ ажеттіліктерді қ анағ аттандырудың бірден-бір қ ұ ралына жә не байлық тың ең басты тү ріне айнала бастады.

Алтынғ а қ ұ нығ ушылық металл ақ шаның санын барынша кө бірек талап еткен сауданың ө ріс алуына байланысты мейлінше кү шейе тү сті. Оның ү стіне ақ шаның кө бі Европаданттысқ ары жерлерге шығ ыстан ә келінетін товарларғ а тө леуге кетіп жатты. Оларды ә келу ү немі ұ лғ ая берді. Осының нә тижесінде асыл металдың жетіспеушілігі кү ш санап кү штірек сезіле бастады. Европада алтынғ а деген мұ қ таждық ты қ анағ аттандырарлық мү мкіншілік болмады. Бірақ оның есесіне европалық тардың ұ ғ ымы бойынша, Европадан сыртқ ы жерлерде байлық тың сарқ ылмайтын қ айнар кө зі жатқ андай болып кө рінді.

Европалық тар дү ниедегі ең бай ел Африка санады, ө йткені Жерорта тең ізінің жағ алауындағ ы қ алалар арқ ылы кү нецтер Сенегал мен Нигерияның алабында ө ндірілетін алтынды Европағ а ә келіп жатқ ан-ды. Мұ нда, Сенегал мен Малидің, Жоғ ары Вольта мен Нигерияның территорияларында УІІ ғ асырдан ХУ ғ асыпғ ы дейін бірнеше бай мемлекеттер: Гана, Мали жә не Сонгали қ ұ рылды. Осы елдердің бай қ алалары, ә сіресе Нигеридегі ислам мә дениетінің ең ірі орталығ ы Тимбукту-Сахара арқ ылы Жерорта тең ізімен қ ызу сауда-саттық жұ мыстарын жү ргізді жә не мұ нда алтын қ ұ мның саудасы ү лкен орын алды. Купецтердің ә ң гімелеріне қ арағ анда, Африкадағ ы алтын қ орлары ғ ажайып кө лемде болды.

Қ ытай, Индия, Ү нді-Қ ытай, Индонезия таң ғ ажайып бай елдер саналып, кө бінесе «Индиялар» деп аталды. Бұ л атаулар кө птеген жағ дайларда тең іздердің ар жағ ында жатқ ан сыры белгісіз елдерге арнайы айтылады да, Европаның одан жібек жә не басқ а заттар алып отыратын нақ ты Индияғ а оншалық ты қ атысы болмады. Осындай алып-қ ашты жорамалдар ХУ-ХУІ ғ асырлардағ ы ұ лы-географиялық ашылымдарғ а ә жептә уір себепші болды. Ө йткені бұ л лақ аптар тең із жиһ анкездерін болуы мү мкін немесе шынында да дү ниеде бар елдерде қ айткенде де кетуге ұ мтылдырды.

Гвинея шығ анағ ынан оң тү стікке қ арай, Оң тү стік Африканың батыс жағ алауымен ілгері жылжи беруге, арыны қ атты қ арсы ағ ыстар кедергі жасады. Бұ л ағ ыстарғ а жоламау ү шін тең із саяхатшысы Бартоломей Диас 1486 жылы Козерог тропигіне жетті де, жағ алаудан қ ашық тап, тура оң тү стікке қ арай ашық тең ізге шығ ып кетті, сө йтіп мү лде орағ ытып барып Африканың оң тү стік шетінен бір-ақ шық ты. Жағ алаудың одан ә рі қ арай солтү стік-шығ ыстық бағ дары бар екендігіне жә не ө зінің шынында да материкті айналып шық қ андығ ына кө зі жеткен соң, Диас қ айтар жолында Добрая Надежда мү сінін аналып ө тті жә не бұ л мү йІске ө зі нақ осындай ат қ ойды. Сө йтіп, ол 1487 жылы декабрьде, 16 ай бойы жү зіп жү ргеннен кейін Лиссабонғ а қ айтып оралды. Добрая Надежда мү йісінен Мадагаскарғ а шейін жү зіп, осылайша Индияғ а жететін жолдың бір бө лігінен ө ту мә селесі 1498 жылы ғ ана шешілді.

Американың ашылуы. Американың батыс жағ алауыныың ө ң бойымен ілгері қ арай жылжуымен қ атар, итальяяндық тең ізшілердің қ атысуымен болса керек, португальдық тардың Оң тү стік батыс жә не батыста ашық мұ хитқ а шығ ып алысқ а жү зулері басталды. XV ғ асырдың 20 жылдарында португальдық тар мдейра аралына, 30 жылдардың басында – Азорларғ а барып орналасты. Ал 1456 жылы Жасыл Мү йіс аралдарына шейін жетті.

1492 жылы Христофор Колумб Атлантика мұ хитына жү зіп ө тіп, батыстық жарты шарды ашты. Колумбтың ө мірбаянының кө птеген қ ырларын тү гелдей жә не дұ рыс анық талды деп санауғ а болмайды. Қ азірде Колумбтың италяндық екендігі жә не 1451 жылы Генуя маң ында бір тоқ ымашының семьясында туғ аны мә лім болып отыр. Оның жү йесі білімді болғ ан жоқ.

1479 -1481 жылдары Мадейраде жә не оғ ан кө ршілес Порту-Санту аралында тұ рды. Осы жерде тең ізшінің қ ызына ү йленді. Қ ыздың ә кесінің кө птеген тең із карталарымен кү нделіктері тү рлінше жазбалары қ алғ ан екен.

1483 жылы тең із экспедициясынжабдық тау туралы Португалия мен жү ргізілген Колумбтың келіссө здері басталды. Португалия ү кіметінің Колумбтың жасағ ан қ сынысын қ абылдамау себебі тамаша бай Индияғ а барар тең із жолы табылып, кө здеген мақ сатын жү зеге асыру соншалық ты жақ ын тұ рғ ан кезде басқ а бір жаң а қ ауіпті іспен айналысқ ысы келмеген болар. Келіссө здер сә тсіздікке ұ шырағ анннан кейін Колумб Испанияғ а келіп, Фердинанд пен оның зайыбы Изабелланың экспедиция жабдық тауғ а берген келісімін алады. Король Колумбқ а адмирал жә не «оның тең із мұ хиттардан іздеп тапқ ан» жерлерінің бә рінеде вице-король болу атағ ын береді.

2.Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың себептері, сипаты, кезең дері мен қ орытындылары. ХХ ғ асырдың І-ші жартысында адамзат екі дү ниежү зілік соғ ысты бастан кешірді. 1919 жылғ ы Версаль бітімі І-ші дү ниежү зілік соғ ысты аяқ тағ анмен де, ол соғ ыстың ө зін тудырғ ан қ айшылық тарды жоя алмады. Дү ние жү зілік ірі мемлекеттер арасындағ ы қ айшылық тар уақ ыт ө те келе екінші дү ниежү зілік соғ ыс ө ртінің тұ татуына ә келіп соқ тырды.

Екінші дү ниежү зілік соғ ыстың 1-ші кезең і – 1939 ж. 1 қ ыркү йек - 1941 ж. 21 маусым аралығ ын қ амтыса, 2-ші кезең і 1941 ж. 22 маусым - 1945 ж. 2 қ ыркү йекке дейінгі аралық ты қ амтыды. Оның ішінде 1941 ж. 22 маусым - 1945 ж. 9 мамыр аралығ ы Ұ лы Отан соғ ысы кезең і болып табылды.

Екінші дү ниежү зілік соғ ыс 1939 ж. 1 қ ыркү йекте фашистік Германияның Польшағ а шабуылынан басталды. Польша мемлекеті жең іле бастағ анда Герман-Кең ес қ ұ пия хаттамасына сә йкес 1939 жылы 17 қ ыркү йек кү ні Кең ес ә скерлері Польша қ ұ рамында болғ ан Батыс Белоруссия мен Батыс Украина жерлеріне енгізілді. Кең ес шекарасын Германия шекарасымен шектестіріп, Буг жә не Висла ө зендерінің жағ алауымен шең берледі, КСРО қ ұ рамына 200 мың шаршы шақ ырым жер кө лемі жә не 12 млн адам қ осылды.

Батыс майданда соғ ыс қ имылдары 1940 жылдың кө ктеміне дейін тоқ тап қ алды. Польша, Франция жә не Ұ лыбритания арасындағ ы ә скери ө зара кө мек туралы келісімге қ арамастан, Батыс елдері жойылуғ а жақ ын қ алғ ан Польшағ а ә скери кө мек кө рсетпеді. Батыстағ ы неміс шекарасына тө ніп тұ рғ ан Франция армиясының қ ұ рамында 85 дивизия, 7000 зең бірек, 1400 ұ шақ, 2200 танк бар еді. Жауғ а тұ тқ иылдан соқ қ ы берудің орнына, батыс майданда француз солдаттары немістерге қ онақ қ а барып, футбол жарыстарын ұ йымдастурыдың соң ына тү сті

1939 жылдың 27 қ ыркү йегінде Гитлердің кең сесінде батыс елдерге соқ қ ы беру жоспарының жобасы талқ ыланды. 9 қ азанда Бельгия мен Голландия арқ ылы Францияғ а шабуыл жасау жө ніндегі «№6 нұ сқ ауы» дайындалды. Немістердің батыстағ ы шабуылы Дания жә не Норвегия сияқ ты бейтарап елдерді басып алудан басталатын болды. Бұ л ү шін 140 мың ә скер, 1000 ұ шақ тар жә не соғ ыс-тең із флотының кемелері дайындалды. 1940 жылы 9 сә уірінде неміс ә скерлері Данияғ а басып кірді. Сол кү ні немістер Копенгаген қ аласын басып алды. Дания ү кіметі мен патшасы қ ол кө теріп, тізе бү кті.

Бұ л соғ ыстың қ орытындылары мен зардаптары ө те ауыр болды. Екінші дү ниежү зілік соғ ыс ө зінің кө лемі мен шиеленісуі жағ ынан, оғ ан қ атысқ ан адамдардың саны жағ ынан, соғ ыс техникасының саны мен сапасы жағ ынан, сансыз кө п адамдардың қ азағ а ұ шырап, орасан зор материалдық шығ ыны жағ ынан бұ рынғ ы болғ ан соғ ыстардың бә рінен асып тү сті. Егер І д.ж. соғ ысқ а 1 млрд-тан астам халқ ы бар 36 мемлекет қ атысқ ан болса, 1939-1945 жж соғ ысқ а, жоғ арыда атап кө рсеткендей 1 млрд 700 млн халқ ы бар 61 мемлекет, яғ ни бү кіл адам баласының? бө лігі қ атысты. Ең кө п адам шығ ынына ұ шырағ ан Кең ес Одағ ы болды. Ол бұ л соғ ыста 27 млн ұ лы мен қ ызынан айырылды, шамаменн оның 410 мың ы қ азақ стандық тар болды. Халық шаруашылығ ына орасан зор нұ қ сан келтірілді. Ө неркә сіп, ауыл шаруашылығ ы кү йзеліске ұ шырады. Ғ ылым мен мә дениеттің дамуына да аса зор кедергі жасалды.

Басқ ыншылар 1710 қ ала мен кентті, 70 мың нан астам селолар мен деревняларды, 32 мың ө неркә сіп орнын, 98 мың колхоздар мен 1876 мың совхоздарды бү лдіріп, қ иратты. Олар 65 мың шақ ырым темір жолды бұ зды, 16 мың паровоз бен 428 мың вагонды істен шығ арды жә не алып кетті. Еліміздің ұ лттық байлығ ы 30 пайызғ а азайды. Тұ тас алғ анда КСРО-ның шығ ыны 2 триллион 600 млн сомдай деп бағ аланды. Осылайша екінші дү ниежү зілік соғ ыс соғ ыстардың ішіндегі ең ауыр соғ ыс болса, бұ л оғ ыстағ ы жең іс ең Ұ лы жең іс болып табылды.

3.Тарих сабағ ында ө лкетану материалдарын қ олдану ә діс-тә сілдері мен оның маң ызы. Ө лкетану саяхаттары - қ оршағ ан ортаны, табиғ атты, туғ ан ө лкенің тарихын зерттеп білу мақ сатында жү ргізіледі. Саяхат сабақ тары ө зінің алдына қ ойғ ан мақ сатына байланысты 2 тү рге бө лінеді: 1) оқ ушыларғ а жаң а материалды тү сіндіру, мең герту мақ сатында болса; 2) алдын-ала сыныптық сабақ та ө тілген тақ ырыпты бекіту мақ саты алғ а қ ойылады.

Саяхат сабақ ты жү ргізу барысында жаң а материалды оқ ушыларғ а терең тү сіндіру жә не мең герту аса маң ызды мә селе болып табылады. Бұ л мә селені шешуде саяхат сабағ ын ұ йымдастыру ә дістемесі маң ызды рө л атқ арады. Ол тө мендегі мә селелерді қ амтиды:

-саяхат сабағ ына дайындық жұ мыстарын жү ргізу;

-оқ ушылардың қ ажетті зерттеу орындарына баруы жә не сабақ тың тақ ырыбы бойынша оқ у материалын мең геруі жә не бекітуі;

-саяхат барысында жинақ талғ ан материалды ө ң деу жә не оның нә тижесі бойынша қ орытынды жасау.

Саяхат сабағ ы барысында оқ ушылардың ойлау қ абілетінің белсенділігін арттыру жә не оның ғ ылыми, танымдық қ ызығ ушылығ ын тудыруғ а баса назар аударылады.

Тарихи-ә деби саяхаттарды ұ йымдастыруда соғ ыс ардагерлерімен, жазушылармен кездесулер ө ткізіледі. Саяхат сабақ тарын қ орытындылау жазбаша тү рде есеп беру, шығ арма жазу, сонымен қ атар конференция ө ткізу, кө рме ұ йымдастыру арқ ылы да жү зеге асырылады.