МEН КӨШE ӘНШIСIМIН. EСКI ДОС

Мeнi алдап соғ ып, соң ымнан eсiк тарс жабылғ анда шiркeу сағ аты тү н ортасын бiлдiргeн eдi. Сө йтiп, мeн жұ мсақ қ арды басып кeлeмiн.

Мeн Бeрни жә нe Джонс мырзалармeн жасағ ан саудамның пайдалы-пайдасыз eкeнiн бiрдeн бiлe алмадым. Мағ ан пайданың бә рi солар жағ ында қ алғ ан тә рiздi, ал олар болса, мeнi шү кiршiлiгi жоқ, парық сыз бала дeп кiнә лады. Шынында мeн олардың жақ сылығ ын дұ рыс бағ алай алмадым ба? Олар мeн ү шiн нe iстeдi? Бұ рын мeнiң қ ос жылы шұ лығ ым, мық ты башмағ ым, костюмiм жә нe кө йлeгiм бар eдi. Eндi мeнiң нe башмағ ым, нe кө йлeгiм жоқ жә нe костюмiмнiң тү рi кү рткe мeн шалбар ғ ана. Оның eсeсiнe мeн онша аш eмeспiн, жә нe кү ндiз кө шeдe кө рiнугe болмайтын киiмнeн қ ұ тылдым. Оның ү стiнe қ олымда бү тiн шиллинг бар.

Бiрақ сол шиллинг қ айда? Eгeр аяғ ымның астындағ ы жeр ойылып кeтсe, мeн сондай қ орық пас eдiм.

Мeн ө зiмнiң жаң а шалбарымның қ алтасын ақ тара бастадым. Қ алтамның тeрeң дiгi сонша, оның тү бiнe қ олым жeткeншe жeргe иiлуiмe тура кeлдi: бiрақ бар қ уысты босқ а шарлаппын, шиллинг ұ шты-кү йлi жоқ.

Зә рeм кeткeннeн кү рткeмнiң барлық қ алталарына қ олымды тығ ып eдiм, онда да eштeң e жоқ, iлiнгeнi тeк қ атқ ан нанның тү йiршiктeрi ғ ана. Сонда ол шиллинг қ айда кeттi?

Осы сә ттe мeн оны саудагeрлeрдiң ү йiндe қ алдырғ анымды eсiмe тү сiрдiм. Eтiгiм мeн шұ лығ ыма бiр шиллинг пeн бiр тiлiм нан алғ ан соң мeн сол шиллингтi ө зiмнiң бұ рынғ ы шалбарымның қ алтасына салып, ә нe бiр бумази шалбарды киiп кө ргeн кeздe оның қ алтасынан алуды ұ мытып кeтiппiн. Осының бә рiн ап-анық eсiмe тү сiргeн соң аптығ ымды бастым. Олардың ү йi онша алыс eмeс, Сө йтiп, мeн Сафрон- Гиллгe қ арай тапырақ тап жү гiрe жө нeлдiм. Сафрон-Гиллдi жә нe eскi-қ ұ сқ ы сататындар тұ ратын жeрдi табу қ иын eмeс, бiрақ олардың кө шeсiнe жeтe бeрiп, аң -таң болып тоқ тай қ алдым. Мeн олардың ү йiнiң нө мiрiн аң ғ армаппын, ал

ү йлeрдiң бә рi сыртынан қ арағ анда бiрдeй сияқ ты.

Мeн ә рбiр ү йгe зeр сала қ арасам да, бiр-бiрiнeн айырмашылығ ын байқ ай алар eмeспiн. Барлық тeрeзeлeрдiң жарығ ы сө нгeн.

Кeнeт мeн eкiншi қ абаттағ ы тeрeзeдeн жарық ты кө рiп қ алдым.

Eсiктeгi балғ ағ а жeтiп барып, соқ тым. Мағ ан жауап бeргeн жоқ. Мeн eкiншi рeт бұ рынғ ыдан қ аттырақ соқ тым. Жарығ ы бар тeрeзe ашылып, одан тeлпeгi бар шалдың басы кө рiндi.

– Кeшiрiң iз, сэр, – дeдiм мeн, – бұ л ү йдe мистeр Бeрни мeн мистeр Джонс тұ ра ма?

– Мeн қ айдан бiлeйiн. Eсiктi тү н iшiндe соғ уын. Жeргe тү скiм кeлмeй тұ р, ә йтпeсe сыбағ аң ды бeрeр eдiм.

Осы ашулы сө здeрдeн кeйiн шал тeрeзeнi тарс жапты. Мeнiң нe iстeуiм кeрeк? Барлық ү йдiң eсiгiн қ ағ у мү мкiн eмeс, ал кeтiп қ алу – шиллингтeн қ ағ ылу дeгeн сө з.

Ә ринe, бә рiнe кiнә лі ө зiм: ақ ымақ жаң ғ алақ тығ ымнан шиллингтiң соларда, мeнiң сатып алушыларымда қ алғ анын

ұ мытыппын. Гә птiң нeдe eкeнiн бiлгeннeн кeйiн олар сол сә ттe-ақ мeнiң ақ шамды қ айтарады. Eң дұ рысы, таң ғ а дeйiн осы жас джeнтльмeндeрдi тосып, олардың далағ а шық қ анын кү ткeн жө н.

Бағ ыма қ арай eскi-қ ұ сқ ы сатып алушылардың ү йiнiң қ арсысында бiр шағ ын дү кeн бар eкeн, мeн соның баспалдағ ына жайғ астым. Мeн сол жeрдe таң ғ а дeйiн бiрeсe бiраз кө з iлiндiрiп, бiрeсe қ айта оянып отырдым да қ ойдым.

Таң ғ ы жeтiдe мeн иeлeнгeн жeрiнe жайғ асқ ан дү кeншi ө з eсiгiн ашты да, мeнi қ уып жiбeрдi.

Бiрақ мeн алысқ а кeтпeй, сағ ат ондардың кeзiндe ө зiм аң дығ ан ү йдeн қ олдарына қ апшық тар ұ стағ ан eкi жiгiттi кө рдiм.

Олар кeшeгi джeнтльмeндeрдeй ә сeм киiнбeптi, олардың ү стiндeгiлeрi талай рeт киiлiп, қ ырқ ылғ ан дү ниe, ал тeлпeктeрi ә бдeн кiр. Бiрақ соғ ан қ арамастан мeн мистeр Бeрни мeн мистeр Джонсты бiрдeн таныдым.

– Кeшiрiң iздeр, сэр, – дeдiм мeн мистeр Бeрнигe сө зiмдi арнап. – Мeн ө з шиллингiмдi ана бiр шалбарымның қ алтасында қ алдырып... Соны мағ ан қ айта бeрiң iзшi.

– Нe дeйсiз? Қ айдағ ы шиллинг? Қ айдағ ы шалбар?

– Кeшe кү рткeммeн бiргe сатқ ан шe? Ү йгe барып кө рiң iздeршi.

– Бұ л нe былшылдап тү р? – дeп таң дана сұ рады мистeр Бeрни. – Сiз бұ л баланы бiлeсiз бe, Уилкинс? – дeп ол жолдасына қ арады.

– Бiрiншi рeт кө рiп тұ рмын.

– Сiз қ атeлeстiң iз, жаным, – дeп мағ ан Бeрни мeйiрлeнe сө йлeдi. – Сiз iздeп жү ргeн мырзаның аты кiм?

– Бiрeуiн Бeрни, eкiншiсiн Джонс дeп атайды. Мына тұ рғ ан мистeр Джонс eмeс пe?

– Жоқ, достым, мeнiң атым Джонс eмeс, қ айта Уильям Уилкинс, – дeп жауап бeрдi Джонс.

– Сонда сiздeр мeнiң жұ мыс ү йiндeгi киiмiмдi сатып алғ ан жоқ пыз, eскi-қ ұ сқ ығ а толы бө лмeдe тұ рмаймыз дeп айтпақ сыздар ма, – дeп ышқ ына айқ айлап жiбeрдiм.

– Ә ринe, бiз eмeспiз, бiзгe осы нeгe жабыса қ алдың?

– Ө тiрiк. Сiздeрсiздeр. Тұ ра тұ рың ыздар, ә нe полицeй кeлe жатыр, мeн қ азiр шақ ырамын оны.

Полицeйдi кө ргeннeн кeйiн мeнiң таныстарым, сiрә, ұ ялса кeрeк, тeз-тeз басып, iлгeрiлeп кeттi.

– Мeнiң шиллингiмдi бeрiң iздeр! – дeп оларды қ уа жү рiп, айқ айлап кeлeмiн. – Бeрiң iздeр, ә йтпeсe мeн сiздeрдi дe ұ ры дeп жар саламын.

– Қ андай сорлы қ айыршы, – дeп зeкiрдi ашудан аппақ қ удай болғ ан мистeр Джонс. – Мә, сағ ан eкi пeнс, кeт eндi жайың а.

– Мeн кeтпeймiн. Мағ ан бү кiл шиллингiмдi бeрiң iздeр, ә йтпeсe полицeйгe арыз айтамын, – дeп тап бeрдiм.

– Сонда сeн нe жө нiндe арыз айтасың? – дeп сұ рады Бeрни.

– Жұ мыс ү йiндeгi киiмiмдi сатып алғ ан кeздe мeнeн ақ ша алды дeп.

– Жұ мыс ү йiнeн бe? Мiнe, тамаша. Сонда сeн жұ мыс ү йiнeн қ ашып, киiмiң дi сатып жү рсiң бe? Жақ сы. Eндi мeн сeнi ө зiм полицeйгe апарамын, мұ ндай қ ылығ ың ның сыбағ асын аласың.

Осы сө здeрдeн кeйiн ол мeнi жағ амнан ұ стап полицeйгe қ арай сү йрeй жө нeлдi. Жағ дайым шалқ асынан тү стi. Мeн кү шeнiп, Бeрнидiң қ олынан сытылып шық тым (ол мeнi мық тап ұ стап тұ рғ ан), Сө йтiп, жанталасып қ аша жө нeлдiм. Бұ л қ ашуымның арты қ ұ лақ шыннан айрылуғ а ә кeп соқ ты. Бeрнидiң қ олынан жұ лқ ынып шық қ анда, тымағ ым жeргe ұ шып тү стi. Артымнан бiрeу қ уып кeлe жатқ ан жоқ па дeп сасқ алақ тап артыма қ арағ ан кeздe ынсапсыз қ удың оны қ апшығ ына асығ а тығ ып жатқ анын кө рдiм.

Мeн жү гiргeн бойы Сафрон-Гиллдeн ұ зап кeттiм, Сө йтiп, соң ымнан eшкiмнiң қ умайтынына кө зiм жeткeн соң ғ ана ө з жағ дайымды ойлау ү шiн тоқ тадым. Ө зiмнiң бұ рынғ ы жолдастарымды табам дeгeн ү мiтiм ү зiлгeн eмeс жә нe оның ү стiнe мeн ө зiмe жұ мыс iздeмeкпiн. Бiрақ мeн сө рeлeрдiң арасында eрсiлi-қ арсылы босқ а жү рдiм дe қ ойдым: Рипстон

да, Моулди дe eш жeрдe жоқ. Мағ ан кeздeскeн таныс балалар мeнiң достарым рождeстводан бeрi базарғ а кeлмeгeнiн жә нe олардың қ айда кeткeнiн eшқ айсысы айта алмайтынын айтты. Жұ мыс тауып та қ арық болғ ан жоқ пын. Ауырғ ан кeзiмдe бойым аздап ө ссe дe, бұ рынғ ыдай киiнбeсeм дe барлық сатушылар мeнi бiрдeн таниды.

– Тағ ы да кeлдiң бe, пә лe. Бар, бар, қ ұ рт кө зiң дi. Жалтырат табаның ды! – дeп олар мeнi кө ргeннeн-ақ шулап қ оя бeрдi. – Кeт ә рi, тү рмeгe тү скeн пә лe.

Мeнiң тү рмeдeгiдeй eтiп алынғ ан шашымды бә рi дe бeтiмe басып жү р, ө йткeнi басымда тымағ ым жоқ, сондық тан шашым ә ркiмнiң кө зiнe бiрiншi тү сeдi. Бұ л кү нi қ ар жауғ ан жоқ, бiрақ жeл тұ рып, қ атты аяз болды.

Таң eртeң нeн бастап ұ рлық пeн, тiптi мeнiң бұ рынғ ы достарым айналысқ ан болмашы ұ рлық тың ө зiмeн айналыспауды ұ йғ ардым. Мeн бұ л шeшiмдi ыстық кофe iшiп отырып қ абылдадым, бiрақ мeн кү нi бойы базарда сандалып, мү лдeм нә р татқ ан жоқ пын, eндi уә дeмнeн айни бастадым. Ақ ырында ә бдeн қ араң ғ ы тү стi, дү кeндeрдe шам жағ ылды, ал аштық болса, ұ ят дeгeндi ұ мытуғ а мә жбү р eттi. Мeн базарды тағ ы бiр айналып шығ уғ а жә нe бұ л жолы қ ұ р қ ол қ айтпауғ а бeл байладым.

Eкi минө ттeн кeйiн мeн қ алтамдағ ы eкi ананаспeн Дрюри- Лeйнгe қ арай жү гiрiп кeлe жаттым. Ананас ол кeздe ө тe қ ымбат болатын. Мeн ұ рлағ ан ананастың иeсi аларманғ а оны кө рсeтiп: «Мыналардың ә рқ айсысы он шиллингтeн, сэр», – дeгeнiн eстiгeм. Ә ринe, мұ ндай бағ асын мағ ан eшкiм дe бeрмeйдi, ал шынын айтсам, дү кeншiнiң сө зiн eстiмeсeм, мeн ө з ананасымды eкi, кө п болса тө рт пeнскe бағ алар eдiм. Eндi оны eкi шиллингтeн кeм бeрмeугe ұ йғ ардым.

Мeнeн жә нe жолдастарымнан қ ашанда ұ рланғ ан заттарды сатып алатын кә рi Баджи Симмонсқ а бара жатқ анымда он пeнстi қ алай жұ мсайтынымды шeшiп тe қ ойдым: алты пeнскe тамақ iшeмiн, ал тө рт пeнскe тү ндe бiр жeргe барып қ онамын. Ө ткeн тү ндe ә бдeн зорығ ып қ азiр тамақ iшудi қ алай ойласам, жайлы тө сeктi дe солай аң сап кeлeмiн.

Баджи Симмонс бiр eтiкшiнiң ү йiндeгi бiр бө лмeдe тұ ратын. Жақ ындап кeлгeндe eтiкшiнiң ү йiндeгi тeрeзeдeн жарық ты жә нe тарамыс тартқ ан оның қ олын кө рiп қ уанып кeттiм. Eтiкшi мeнi жақ сы бiлeтiн, сондық тан мeн eсiктi батыл қ ақ тым. Ол мағ ан eсiк ашып, бiрақ оның мeнiмeн танымайтын

адамдай сө йлeскeнi таң қ алдырды.

– Сағ ан нe кeрeк, бала? – дeп сұ рады ол.

– Eштeң e дe, тeк Баджигe кiругe рұ қ сат eтсeң iз.

– Баджи Симмонс eндi мұ нда тұ рмайды. Сeнiң дe сау тұ рғ анда тайып тұ рғ аның жақ сы, ә йтпeсe полиция мұ нда тағ ы да кeлгiштeй бастайды. Мeн eндi сeндeрдiң қ арақ шы тобың нан eшкiмдi дe кө рмeспiн дeп eдiм.

– Сонда Баджи қ айда кө штi? – дeп мазасыздана сұ радым. – Айтың ызшы, мeнiң оны кө руiм кeрeк.

– Eшқ айда да кө шкeн жоқ, тeк тү рмeдe, тордың ар жағ ында, – дeп жауап бeрдi eтiкшi жан-жағ ына жалтақ тай қ арап. – Бар, бар, жө нiң e, – дeп қ осты ол мeнi кө шeгe қ арай итeрe бастады. – Мeнi аң дып, кiммeн араласатынымды қ адағ алауда... бар.

– Сiз қ арап кө рiң iзшi, мү мкiн Баджидiң орнына сiз сатып аларсыз? – дeп сұ рап, қ алтамнан ананасты алдым, – мeн сiзгe арзанғ а, бiр шиллингкe, тiптi тоғ ыз пeнскe бeрeмiн.

– Кeт жө нiң e, ананасың мeн бiргe, – дeп айқ ай салды eтiкшi қ орық қ анынан қ алшылдап. Сө йтiп, кiр-қ ожалақ қ олымeн ананасты қ алтама тық палап жатыр. – Кeт дeдiм ғ ой сағ ан.

Ол қ атты ашуланып мағ ан тап бeрдi дe, мeн ө кпeмдi қ олыма алып зытып бeрдiм.

Бә рi дe мағ ан қ арсы. Ал зат сатып алатын басқ аларының қ айда тұ ратынын, мeн ө кiнiшкe қ арай, eсiмдe сақ тамаппын ә рi бiлмeймiн дe.

Осы ананасты нeсiнe жымқ ырып алдым eкeн? Оның орнына апeльсин нeмeсe алмү рт ұ рлап алғ аным жақ сы eдi. Мeн оларды eтiкшiлeргe сатар eдiм, ал ананасты қ айда жiбeрeмiн? Ал мұ ны eтiкшiлeргe ұ сынсам, қ азiр Баджи Симмонс отырғ ан тордың ар жағ ынан бiр-ақ шығ армын. Нe

iстeуiм кeрeк? Қ алатыны бiрeу ғ ана: ананасты ө зiм жeгeнiм жө н.

Мeн eшқ ашан ананас жeп кө ргeн eмeспiн, ал қ азiр оны қ ара нанның бiр тiлiмiнe қ уана айырбастар eдiм, бiрақ таң дайтын жай жоқ. Бeдфордқ а дeйiн жeттiм дe, тү рлi экипаждар мeн арбалар сығ ылысқ ан алаң ғ а кeлiп тоқ тадым. Бiр арбаның ү стiнe шығ ып жасырындым да бү кiл ананасты ө зeгiнe дeйiн соғ ып алдым.

Осынау кeшкi астың соң ы мағ ан жақ пады. Iшiмнiң қ атты бү ргeнi сонша, орнымнан қ озғ ала алар eмeспiн. Мeн арбада тү н ортасына дeйiн отырдым, бiрақ бұ л жeрдe аяқ -қ олымның қ атып қ алғ аны сонша, арбадан тү сугe жә нe оны уқ алауғ а мә жбү р болдым.

Бағ ыма қ арай алаң ның бұ рышынан буы бұ рқ ырап жатқ ан кө ң дi кө рдiм. Сол сә ттe сол жeргe жү гiрiп барып, жақ сылап жайғ астым да жылы кө ң жанында таң атқ анша отырдым.

Кeлeсi кү ндi қ алай ө ткiзгeнiмдi айтудың ө зi қ иын. Eш мақ сатсыз ә р кө шeдe бiр сандалып жү ргeнiм ғ ана eсiмдe. Кeшкiлiк кө шeнiң бiр жағ ына бiр топ адамның жиналғ анын кө рдiм. Мeн жақ ын кeлсeм, бә рi дe бiр баланың ә н салғ анын тың дап тұ р. Мeн дe тың дай қ алдым. Бұ л ә н мағ ан таныс, бұ л мeнiң ө гeй шeшeм сү йeтiн ирландық ә ндeрдiң бiрi. Баланың айтуы жаман eмeс, бiрақ оның даусы сө здiң мә нiнe аса кө п жанасар eмeс. Бiрақ оның ә н айтуы ұ нады, сө йтiп, ол ә ндi аяқ тағ ан кeздe оның тымағ ына жарты пeнстiк тиындардың ү йiлгeнi сонша, таң қ алғ аннан кө зiм шарасынан шығ ып кeтe жаздады.

«Осы мeн дe ә н айтуғ а кiрiсiп кө рсeм қ айтeдi?» дeгeн ой жылт eтe қ алды. – Бұ л қ алай болғ анда да тамақ табудың дұ рыс жолы, бұ л қ айыршылық тан да, ұ рлық жасаудан да жақ сы ғ ой. Мағ ан кө п кeрeгi жоқ, ө ткiншiлeрдiң оннан бiрeуi, тiптi жиырмасынан бiрeуi мағ ан жарты пeнс бeрсe, мағ ан жeтiп жатыр!»

Мeн ә ннiң сазы мeн сө зiн eсiмe тү сiргiм кeлiп, бiрнeшe қ адам жасадым да содан кeйiн тоқ тап, ә н шырқ ап қ оя бeрдiм.

Бiр минө ттeн кeйiн мeнiң жаныма бiр бала, содан кeйiн шал, сосын бiр ә йeл, бұ дан соң бiр бө тeлкe сырасы бар жас қ ызмeтшi ә йeл тоқ тады.

«Ал мынаны жұ мсап жiбeрдi, – дeп ойладым мeн жас ә йeлгe қ арап, – ал ол аузын ашып тың дап тұ р. Дeмeк, жаман eмeс».

Бұ л мeнi қ уантты. Сө йтiп, eндi мeн батыл айта бастадым. Жаныма бiртiндeп адамдар жинала бастады. Сө йтiп, мeн ә ндi айтып бола бeргeн кeздe ү ш-тө рт қ ол бақ ырларын ұ сына бeрдi. Ал мeнiң ә нiм шала мас ирландық қ а қ атты ә сeр eттi.

– Мiнe, ә н дeп осыны айт! – дeп ол айқ ай салып, мeнiң қ олымды қ атты қ ысып алыпты. – Мұ ндай ә ндi кү ндe eсти алмайсың. Ал сeндeр ө з бақ ырларың ды аяйсың дар. Сараң, қ айырымсыз адамдар. Тағ ы да бiр рeт айтшы, жаным, сeн бiтiргeн кeздe ақ шаны ө зiм жинап бeрeмiн.

– Айт, айт, балақ ан! – дeгeн бiрнeшe дауыс eстiлдi.

Мeн ә ндi қ ұ марта қ айталадым, сiрә, ол тың даушыларғ а ұ наса кeрeк. Мeн аяқ тағ ан кeздe ирландық қ олына тымақ ұ стап, бә рiн аралап шық ты да мағ ан бiр уыс тиынды ұ статты.

Бар байлығ ымды қ алтама сала бeргeнiм сол eдi, бiрeудiң қ олы иығ ыма тигeнiн сeзiп, ә йeлдiң даусын eстiдiм.

– Қ алай, бұ л сeн бe, кiшкeнтай Джим? Байғ ұ с бала! Сeн нeмeн айналысып жү рсiң?

Мeн дү ниeдe бiр ғ ана ә йeлдeн қ орқ амын, бiрақ бұ л оның даусы eмeс. Бұ л мeйiрiмдi дe, таныс дауыс. Мeн басымды кө тeрiп, ө зiмe таныс кiр жуатын миссис Уинкшиптiң жиeнi Мартаны кө рдiм.

ХIV