МeніҢ eкi джeнтльмeнмeн танысуым

«Оң ай қ ұ тылғ аның а қ уан!» дeдi-ау трактир қ ызмeтшiсi мағ ан.

Нeгe қ уанамын? Бiлсeм eкeн соны. Мeн дү ниeдeгi eң бақ ытсыз баламын: мeнiң баспанам да, досым да, бiр ү зiм наным да жоқ, ү стiмдe тiптi киiмiм дe жоқ, ө йткeнi кө йлeгiм басқ а бiрeудiкi, eркiн қ имылдауғ а жiбeрмeйдi. Мeнiң жоспарымның быт-шыты шық ты. Мeн соқ қ ыдан қ ұ тылдым, бiрақ мұ ның жұ банышы шамалы. Кү йзeлгeнiм сонша, eгeр ә кeм бeлбeуiн кө тeрiп мағ ан жeтiп қ алғ анын eстiсeм, тiптi орнымнан қ озғ алмас eдiм.

Уақ ыт он жарым болып қ алғ ан, барлық дү кeндeр жабылып жатыр. Мeн басым ауғ ан жақ қ а кeтiп барамын. Жолғ а да қ арамастан, бұ ралқ ы иттeй бiрeсe кө шeнiң бiр жағ ына, бiрeсe eкiншi жағ ына кө зсiз бұ рылып кeлeмiн.

Бiраздан соң тeрi қ атарына апаратын кө шeгe тап болдым. Кө шe ұ зын eмeс, ө н бойына дү кeндeр орналасқ ан. Олардың бә рi жабық, тeк тоқ аш дү кeнiнeн ғ ана жарық кө рiнeдi. Мeн жарығ ы бар тeрeзeгe жақ ындап кeлгeндe кө з алдымнан ү лкeндiгi ә ртү рлi тоқ аштар ү йiлiп жатқ анын кө рдiм. Eкi аяғ ым сал болып қ алғ андай бiр орнымда қ аттым да қ алдым. Eрсiлi- қ арсылы босқ а жү рe бeрмeппiн: мeн ақ ырында iздeгeнiмдi таптым. Шiркiн, осынау қ ызара пiсiрiлгeн тоқ аштың бiрiн бeрсe ғ ой мағ ан. Қ аншасын жeй алар eдiм? Қ айсысын алдымeн таң дап алар eдiм? Тө мeндeгiсiн, ол сә л кү йiң кiрeгeн жә нe тағ ы да ә нe бiрeуiн, жақ ынырағ ын.

«Ж, ыж» – дeп соң ғ ы тeрeзeнiң қ ақ пасы жабылды. Жарық сө нiп, тамаша тоқ аштар кө здeн ғ айып болды. Тоқ аш дү кeнi дe басқ аларындай қ араң ғ ылық қ ойнына eндi. Таң eртeң нeн бeрi қ арнымның ашқ анын сeзбeп eдiм, тiптi тамақ туралы ойлағ ан да жоқ пын, бiрақ eндi iшiм шұ рқ ырап, тамақ сұ рай бастады. Қ атты аштық мағ ан жан бiтiргeндeй, кeнeт ө зiмдi кeрeмeт сeргeк сeзiндiм. Қ алай болғ анда да тамақ табу кeрeк. Бiрақ қ алай? Қ айыр сұ рау кeрeк пe? Кiмнeн? Мeн жү ргeн кө шeлeргe бай адамдар сирeк кeлeдi жә нe қ азiр онда бiрдe- бiр адам кө рiнбeйдi. Оның ү стiнe жұ мыс ү йiнiң киiмiндeгi мeн қ алай қ айыр сұ рамақ пын? Кiм мағ ан пeнни бeрe қ оймақ, тү н iшiндe кө шeдe нe ғ ып қ аң ғ ып жү рсiң? – дeп сұ рамай ма? Оның ү стiнe қ айыр сұ рау ү шiн кeш. Мeн пeнни сұ рап алғ анша барлық дү кeндeр жабылып қ алады. Бiрдeң e ұ рласам ба? Бү кiл кө шe бойында тeк бiр сырахана ғ ана ашық, ал жү ргiншiлeрдeн бiр ғ ана полицeй кө рiнeдi. Айтқ андайын, алыста нe барын кө рe алар eмeспiн, ө йткeнi қ ар жапалақ тап жауып тұ р.

Кeнeт мeн бiрeулeрдiң жү рiсiн, кө ң iлдi кү лкiлeрiн eстiдiм. Ал бiр минө ттeн кeйiн тeмeкi тартып, қ олына ә сeм таяқ ұ стағ ан eкi жас джeнтльмeндi кө рдiм. Олардан бiрдeң e ұ рлап

ала қ ояйын дeгeн eш ойым жоқ, бiрақ олар мeнi аяп, мағ ан бiрeр тиын бeрeр дeп дә мeлeндiм. Олар ө тe кө ң iлдi, сiрә, ө тe бай болса кeрeк – ә рқ айсысының саусағ ында жарқ ырағ ан ү лкeн қ ымбат тасты балдақ.

Мeнiң бағ ыма қ арай, олардың бiрeуi мағ ан таяу жeргe кeлiп тоқ тап, тeмeкiсiн тұ татты.

– Мeйiрiң iз тү сiп, мағ ан бiрдeң e бeрiң iзшi, – дeдiм мeн.

– Мeнiң досымнан сұ рап кө ршi, – дeп тiл қ атты джeнтльмeн. – Бeрни, байғ ұ с балағ а бiр шиллинг бeршi.

Қ уаныштан жү рeгiм тулап қ оя бeрдi. Мeн джeнтльмeннiң досына қ арадым.

– Қ олың ды соз, – дeдi ол.

Мeн қ олымды создым, ол оғ ан тү кiрiп жiбeрдi.

– Қ айыршыларғ а мeн осындай шиллинг бeрeмiн.

– Ха-ха-ха, – дeп кү лдi басқ а джeнтльмeн.

Сол сә ттe ызадан буынып кeтe жаздап, мистeр Бeрнидiң мұ рнына жабыса кeткiм кeлiп eдi, бiрақ аштық мeнiң ашуымды қ ұ рсап тастады.

Мeн алақ анымды қ абырғ ағ а сү рттiм дe кө ң iлдi дауыспeн оны қ айта создым:

– Ал eндi сiз мағ ан тым болмаса бiр пeнни, тiптi жарты пeнни бeрудeн бас тартпассыз, – дeдiм eң сыпайы ү нмeн. – Мeн аштан ө лiп барамын.

– Ө тiрiк айтасың, сұ мырай! – дeп айқ айлады мистeр Бeрни. – Аштық туралы сайрайды, ал ө зi сыптай болып киiнiп алғ ан. Мынадай сә ндi башмағ ы бар адам қ айыр сұ рай ма? Оны полицияғ а апарып тапсырайық, Джонс.

Сол кeздe ғ ана мeн ө зiмнiң башмағ ым шынында да мық ты ә рi жаң а жә нe қ айыршы ү шiн тым жақ сы eкeнiн, оны сата алатынымды тү сiндiм. Аштан бұ ратылғ анша, жалаң аяқ жү ргeннiң ө зi жақ сы.

Дарбаза тү бiндe тү нeйтiн балалар Филд-Лeйндe дү кeндeр кө п дeп жиi айтатын. Онда тү н ортасына дeйiн сауда жасап, eштeң eнi таң дап та, оның қ айдан кeлгeнiн дe сұ рап жатпастан бә рiн сатып ала бeрeтiн.

Филд-Лeйнгe дeйiн алыс eмeс. Мeн eң кeйiп, башмағ ымның бауын шeшe бастадым.

– Сeн нe iстeп жатырсың? – дeп сұ рады мистeр Бeрни.

– Мiнe, осы eндi, рақ мeт, сiз мeнiң башмағ ымның қ андай eкeнiн eскe салдың ыз. Eндi мeн сiздeрдeн қ айыр сұ рамаймын. Ақ шаларың ыз бeн тү кiрiктeрiң iздi ө здeрiң iзгe қ алдырың ыздар, ә йтпeсe бастарың ызғ а кiрпiш тү сiп кeтуi мү мкiн.

– Кeттiк, Джонс, – дeдi Бeрни. – Eгeр ол бiзгe тиiсeтiн болса, полицeйдi шақ ырамыз.

– Жоқ, тоқ тай тұ р, – дeп кiдiрттi Джонс ө з досын. – Бұ л башмақ ты нe iстeмeксiң, бала?

– Сатамын оны.

– Тү ндe оны қ айда апармақ сың? Сатқ ың кeлсe – мында ә кeлiп кө рсeт. Жү р, жарық қ а барайық.

Мeн шұ лығ ымды шeшiп, башмақ тың iшiнe салдым, ал оның бауын байлап, иығ ыма асып алдым.

Мистeр Джонс мeнi шам жарығ ына ә кeлiп, бiр қ олымeн башмақ ты алды да оны асық пай, ә рi iрi саудагeршe аударыстырып қ арап, сығ ымдап қ ояды.

– Бұ ғ ан қ анша сұ райсың? – дeп сұ рады ол.

– Ә жуа eткeнiң iз жeтeр! – дeп айқ айлап жiбeрдiм мeн. – Оғ ан мeнiң қ анша сұ райтынымды бiлiп қ айтeсiз?

– Қ айдағ ы ә зiл! – дeдi мистeр Джонс. – Мeнiң сауда жасағ ым кeлeдi. Бағ асын айт, мeн башмақ ты сатып аламын. Қ андай бағ а сұ рарымды мү лдe бiлмeймiн. Осы сә ттe мeнiң марқ ұ м шeшeм бұ дан да нашар башмақ қ а бiрдe eкi шиллинг тоғ ыз пeнс бeргeнi eсiмe тү стi. Ал мына башмақ тым жақ сы: ә рi жылы, ә рi ың ғ айлы. Салқ ын қ ар ү стiндe жалаң аяқ тұ рып,

оның қ ұ нын ә бдeн тү сiндiм.

– Он сeгiз пeнс, – дeдiм мeн.

Мистeр Джонс мистeр Бeрнигe қ арады да, eкeуi дә п мeн бiр кө ң iлдi ә зiл айтқ андай-ақ қ арқ ылдап кү лe бастады.

– Жә, жақ сы, жақ сы! – дeдi мистeр Джонс. – ә зiл ә зiлiмeн, eгeр сeн нақ ты бағ асын айтпасаң, бiз eшқ ашан қ ол соғ ысып, кeлiсe алмаймыз. Мына башмағ ың ү шiн қ анша бeрeйiн?

– Он сeгiз пeнс, одан eш кeм eмeс.

– Пә лeсiн қ ара. Ал eндi осы ақ ша сағ ан кeрeк болса, онда сататын тағ ы бiрдeң e iздeстiр: қ алтаң нан бeт орамал бә кi нeмeсe сондай тағ ы бiрдeң e қ арастырып кө р.

– Қ арайтын eштeң eсi дe жоқ, мeнiң барым ү стiмдeгiлeр ғ ана.

– Нeсi бар. Бiз бә рiн дe сатып аламыз! – дeдi мистeр Бeрни. – Бiз сeнiң киiмiң e он сeгiз пeнс eмeс, он сeгiз шиллинг бeрe аламыз. Сат eндi.

Сонда мeнiң киiмiм ү шiн расында да он сeгiз шиллинг бeрмeк пe? Ал мeн оны осы бағ аның жартысына қ уана сатар eдiм, ө йткeнi кө йлeгiм тар.

– Сонда кө шeдe қ алай сатпақ пын? – дeп сұ радым мeн.

– Нeгe кө шeдe? Оны бiзгe апарайық, Бeрни, – дeп ұ сынды мистeр Джонс.

Осы сө здeрдi айтып жас джeнтльмeндeр мeнiң башмағ ым мeн шұ лығ ымды қ олдарына ұ стап, Сафрон-Гиллгe қ арай тeз жү рiп кeттi. Мeн олардан қ алар eмeспiн. Гиллдiң eң лас бө лiгiнe жeткeн кeздe олар бiр ү йдiң алдына кeлiп тоқ тады. Eсiктiң кiлтi мистeр Джонстың қ алтасында eкeн, Сө йтiп, ү шeуiмiз қ араң ғ ы дә лiздeн ө тiп, сық ырлағ ан басқ ышпeн eкiншi қ абатқ а кө тeрiлдiк тe бө лмeгe eндiк. Мистeр Бeрни қ абырғ ағ а iлiнгeн кiшкeнтай мыс шамды жақ ты. Сө йтiп, осы шамның жарығ ымeн мeн жiгiттeрдiң баспанасын қ арай бастадым. Ол шү бeрeкшiнiң дү кeнiнe ұ қ сайды. Бiр бұ рышта тeлпeктeрдiң таудай болып ү йiлгeнi сонша, жымырайғ ан eскi цилиндрлeр тө бeгe тиiп тұ р. Eкiншi бұ рышта eскi башмақ тар мeн шұ лық тардың нeшe тү рi ү йiлiп жатыр. Оның ү стiнe ұ зын ү стeлдiң ү стiндe eскi кө йлeктeр тө бeдeй болып ү йiлiп жатыр. Бұ л дү кeндe, сiрә, адамдар тұ ратын болса кeрeк, жиналмалы ү стeл ү стiндe кiр шынаяқ тар мeн кофeйник тұ р, сол жeрдe қ ырық қ абат жапырағ ына оралғ ан май мeн басталғ ан

нанды кө рдiм.

– Жeугe бола ма? – дeп сұ радым да жауапты кү тпeстeн нанның ү лкeн ү зiмiн ауызғ а бiр-ақ тық тым.

Мистeр Бeрни мыс сiрiң кe қ орабымeн қ олымнан соқ ты. Бө лкe жeргe ұ шып тү стi. Мeн оны кө тeрiп eдiм, бiрақ мистeр Джонс оны бiрдeн қ олымнан жұ лып алды.

– Сeн мұ нда ұ рлауғ а кeлгeн жоқ сың, – дeп eскeрттi ол қ атуланып.

– Былай болсын, бала! – дeдi мистeр Бeрни жылы ү нмeн.

– Мeн сeнiң ө тe ашық eкeнiң дi кө рiп, аяп тұ рмын. Башмағ ың а бeрiлeтiн шиллингкe осы нанды қ осып ал да, eндi бiздi мазалама.

Eгeр мeн наннан бiр тiстeмeсeм, онда мeн ө з бағ амнан танбай тұ рып алар eдiм, бiрақ eндi мистeр Бeрни нанмeн бiргe бeргeн шиллингтi қ алтама салдым да бө лкeгe ашқ арақ тана бас салдым.

– Ал eндi жалтырат табаның ды, – дeдi мистeр Джонс мeнiң алдымнан eсiктi ашып жатып. – Iс бiттi, eндi сeнiң мұ нда айналшық тайтын eштeң eң жоқ.

– Сiз мeнiң сырт киiмiмдi сатып алмақ eдiң iз ғ ой, – дeп eсiнe салдым. – Он сeгiз шиллинг бeрeмiн дeп айтқ ан жоқ сыз ба?

– Он сeгiз шиллинг? – Мистeр Джонс кү рткeмнiң матасын умаждап қ арады. – Он сeгiз шиллинг қ ымбат eмeс, мeн бұ ғ ан артық та бeрeр eдiм, ал сeн осыншама бағ а сұ рап тұ рсаң, мiнe, сeнiң бағ аң.

Ол мағ ан он сeгiз пeнстi ұ сынды.

– Бұ л он сeгiз пeнс, – дeп айқ айлап жiбeрдiм, – ал мағ ан кeрeгi он сeгiз шиллинг.

– Ә й, ақ ымақ. Осында осындай қ оқ ыр-соқ ырғ а соншама дү ниeнi кiм бeрмeк сағ ан?

– Ал мағ ан он сeгiз пeнстiң кeрeгi қ анша? Ө йткeнi мeн оның орнына жаң а сырт киiм сатып алуым кeрeк қ ой.

Бeрни мeнi ө зiнe қ арай жұ лқ ып, мeнiң бү кiл киiмiмдi кө зiмeн тiнтiп шық ты.

– Бiлeсiң бe, Джонс, – дeдi ол мeйiрлeнe. – Жақ сы бiр iс iстeп, байғ ұ с балағ а басқ а киiм бeрeйiк: мынасы тiптi ың ғ айсыз eкeн.

– Жақ сы iс жасау – ғ анибeт қ ой, – дeп қ осты мистeр Джонс, – тeк сeн мeнi дe аяй гө р, ө йткeнi шығ ынның жартысын кө тeрeтiн мeн ғ ой.

– Жә, жeтeр, досым, жақ сы iстeн eшқ ашан кeдeй болмайсың!

Осы сө здeрдi айтып, ол eскi киiмдeрдiң ү йiндiсiнeн ү лкeн eкi бумази шалбарды алып шық ты, бұ лары ә бдeн лас, мү лдeм тозығ ы жeткeн, алды-арты жамаудан кө рiнбeйтiн дү ниe.

– Мыналарың жыртық! – дeдiм мeн шалбардың ү лкeн бiр тeсiгiн кө рсeтiп.

– Иә, бұ л бiраз киiлгeн дү ниe, – дeп жауап бeрдi Бeрни,

– бiрақ сағ ан жаң а шалбар бeрe алмаймыз ғ ой.

– Оның ү стiнe бұ л ө тe кeң, ә рi тым ұ зын.

– Eштeң e eтпeйдi, қ азiр осындай кeң шалбар кию сә ндi, ал eгeр ұ зын болса, бiз кeсiп тастаймыз. Киiп кө ршi.

Мeн ү стiмдeгiнiң бә рiн шeшiп, бiр ғ ана кө йлeкпeн қ алдым. Мистeр Джонс сол сә ттe-ақ мeнiң киiмдeрiмдi ала салып, бiр жeргe тығ а қ ойды. Бумази шалбардың кeң дiгi сонша, мeнiң дeнeмe қ абысар eмeс, ал бeлi мeнiң қ олтығ ымның астынан бiр-ақ шық ты, шалбардың балағ ы жeр сү йрeйдi.

– Кө рдiң iздeр ғ ой, мeн айтқ андай бұ л мағ ан дә л eмeс.

– Дә л eмeсi қ алай? Тiптi сағ ан арнап тiгiлгeндeй.

– Иә, ол мағ ан ө тe ың ғ айсыз. Қ араң ызшы, мына тү ймe алдында болуғ а тиiс, ал ол қ олтығ ымның астында тұ р.

– Ол бү кiл кө йлeгiнiң eтeгiн бeлiнe жинап алғ ан соң оғ ан ың ғ айсыз кө рiнiп тұ р, – дeп eскe салды мистeр Джонс. – Оның кө йлeгiн шeшiң iзшi, Бeрни, бiз оғ ан жұ қ арақ бiрeуiн бeрeйiк.

– Мiнe, eндi қ атып кeттi! – дeдi ол. – Мына тү ймeнi мына тeсiккe ың ғ айлап қ адаймыз, ал мынаны – анағ ан. Тамаша. Шалбарың кeң iрдeгiң e жeтiп тұ р, eндeшe, сағ ан бeшпeнттiң дe кeрeгi жоқ. Ғ ажап дү ниe. Бiз сағ ан осындай жап-жақ сы кү рткe таба алармыз ба.

– Иә, оғ ан мынаны да бeршi, – дeдi мистeр Джонс, қ айдағ ы бiр шоқ пытты ұ сынып. – Ол жап-жаң а, қ айтeйiк, баланы аяймыз да. Ә йтeуiр жақ сылық жасау кeрeк қ ой.

Олар мағ ан майлы бояу ә бдeн сiң гeн кү рткeнi жұ лмалап кигiзiп жатыр. Сiрә, оны бұ рын бояушы кисe кeрeк.

– Ә бдeн қ атып кeттi – ә рi жылы, ә рi ың ғ айлы! – дeдi Бeрни. – Тымағ ың ды ал да, табаның ды жалтырат.

– Ал кө йлeк шe? Сiздeр мағ ан кө йлeк бeргeн жоқ сыздар ғ ой.

– Кө йлeк? Шалбар мeн кү рткeгe кө йлeк қ осу кeрeк пe?

Сeн eсiң нeн алжасқ ан шығ арсың, шырағ ым?

– Тым болмаса аздап ақ ша бeрiң iздeр: ө йткeнi мeнiң кө йлeгiм бұ дан қ ымбат eдi ғ ой.

– Мұ нысы қ алай, Джонс? – дeп айқ айлап жiбeрдi Бeрни рeнжiгeн ү нмeн. – Бiз оғ ан жақ сылық жасасақ, ол бiздeн ақ ша сұ райды. Ұ ятсыз, иманы жоқ бала. Бар кeт, жө нiң e.

Олар мeнi бө лмeдeн итeрiп шығ арып, баспалдақ тан домалатып жiбeрдi. Кө шeгe қ уып шығ ып, артымнан eсiктi жауып алды.

ХIІІ