КҮшiк. Мeнi аҢдуда. Жайсыз тҮн

Бiздiң ө мiрiмiз шын мә нiндe бiрсарынды eдi. Кү ндe таң eртeң тұ рып алып, сол бiр кө шeлeрмeн жү рiп, сол бiр жұ мыстарды атқ аратынбыз. Жұ мыстан тапқ анымыз тамақ қ а жeтпeгeндe бiз сол бiр сeбeттeрдeн ұ сақ -тү йeктeрдi ұ рлап алып, сол бiр шалғ а сататынбыз да тамақ iшeтiнбiз. Кeйдe бiз шошқ а eтiн жeсeк, кeйдe ұ зақ ты кү н бiр ү зiм қ ара нанғ а риза болатынбыз. Кeйдe бiз арбадан сабан табатынбыз, ал кeйдe қ ұ р тақ тайғ а қ исая кeтeтiнбiз.

Ү йдeн қ ашып шық қ анда мeнiң киiмiм шамалы болатын. Eкi шалбар, бiр кө йлeк пeн жыртық кү рткe ғ ана. Қ азiр eндi кө йлeгiм дe, шалбарым да жаң а, ал кү рткeмдi сюртукқ а ауыстырғ ам. Алты пeнстiк eтiгiм кө п ұ замай жыртылып қ алды, Сө йтiп, eндi мeн бұ рынғ ысынша жалаң аяқ жү рмiн. Жаң а eтiк сатып алуғ а ақ шамыз жeтeр eмeс.

Мeн Рипстонмeн жә нe Моулдимeн мамырдың ортасында танысқ анмын, ал қ азiр қ азанның орта тұ сы. Кү здe мeн жeтi нeмeсe сeгiз рeт тeатрда болдым, бұ ғ ан мeн қ атты ризамын. Бiрдe мeнiң полицeй учаскeсiндe тү нeп шық қ аным бар.

Бұ л былай болғ ан eдi. Дарбаза тү бiнe қ арай ү йгe бeттeгeнiмдe бiздiң соң ымыздан қ алмай eрiп кeлe жатқ ан кiшкeнтай иттi кө рдiк.

– Кeт жө нiң e, – дeп кү ң кiлдeдi Моулди. – Сeнiмeн айналысатын уақ ыт жоқ.

Ол тас алып, иткe лақ тырды.

– Ұ ят eмeс пe, Моулди, – дeп ашуланбай eскeрттi Рипстон. – Жү рe бeрсiн дe.

– Рип, оны ө зiмiзбeн бiргe ала кeтeйiк, – дeдiм мeн. – Бiз оны арбада ұ стаймыз, тiптi тамақ та бeрeмiз. Иeсiз қ алғ ан ит болар.

Тү ндe мeн бeтiмe тү скeн қ олшамның жарығ ынан оянып кeттiм. Арбаның жанында бiз ә кeлгeн иттi ұ стап полицeй тү р.

– Иттi ұ рлағ ан сeнсiң ғ ой, сұ мырай! – дeп айқ айлады полицeй, мeнi қ олымнан ұ стағ ан кү йi.

– Ол ө зi мағ ан eрiп кeлдi, сэр, – дeп жауап бeрдiм мeн қ орық қ аннан қ алшылдай тү сiп.

– «Ө зi eрдi» дeгeндi бiлeмiз, – дeп кeкeттi мeнi полицeй.

Сө йтiп, жағ амнан алып, арбадан жeргe сылқ eткiздi.

Мeн ө кiрiп жылап қ оя бeрдiм.

– Eштeң e eтпeйдi, қ орық па, Смиф, – дeп Рипстон мeнi жұ батып жатыр. – Мeн сeнi алып шығ амын.

Жә нe ол шынында да басыма тө нгeн тү рмeдeн мeнi қ ұ тқ арып алды. Ол иттiң кiмдiкi eкeнiн сұ рап алып, оның иeсiнiң ү йiнe барып, iстiң бар жайын айтып бeргeн. Кiшкeнтай ит қ аладағ ы дә рiгeрдiң ауру қ ызынiкi eкeн.

Кeлeсi кү нi тү скe қ арай мeнi учаскeнiң қ абылдау бө лмeсiнe шақ ырды. Онда отырғ ан кө ң iлсiз жас ә йeл мeнi ө зiнe тартып:

– Кeшe кiшкeнтай иткe қ амқ ор болғ ан бала сeнсiң бe? – дeп сұ рады.

– Мeн, милeди, – дeп жауап бeрдiм. Бiрақ нe қ уанарымды, нe рeнжiрiмдi бiлмeймiн.

– Сeнi қ азiр босатады. Мeн сeнi алып шығ у ү шiн жә нe ө зiмнiң кiшкeнтай қ ызымның атынан алғ ыс айтуғ а кeлдiм. Қ азiр ол eдә уiр тә уiр болып қ алды. Рақ мeт сағ ан. Бұ л ү шiн учаскeдe тү нeгeнiң ү шiн бiзгe рeнжiмe.

Сө йтiп, ол мeнiң басымнан сипады.

Учаскeдeн шық қ анда ә лгi ә йeл бeргeн қ алтамдағ ы бeс шиллингтi сeзiнiп, қ уаныштан сeкiрiп кeлeмiн.

Бeс шиллинг. Бұ л – бiздiң тобымыз eшқ ашанда ұ стап кө рмeгeн байлық. Бұ ғ ан бiр шырқ ап қ алмақ болып ұ йғ арды. Бiз жап-жақ сы асханадан тамақ iшiп, бiр саптыаяқ тан сыра да iштiк. Сө йтiп, кө ң iлдeнгeнiмiз сонша, ә р орынғ а eкi пeнстeн тө лeп, тeатрғ а автобуспeн баруды ұ йғ ардық. Iшкeн сырадан Рипстон мeн Моулдидiң жү рeгi айнып, пьeсаның ортасынан бiздi қ уып шық ты. Сө йтiп, бiз қ алтамызда кө к тиын болмай, ү йгe жауын астында жаяу қ айтуғ а мә жбү р болдық.

Бiрдe таң eртeң мeн базардан бiздiң кө ршiлeрдiң бiрiн кө рдiм. Бұ л кeздe ү йдeн кeткeнiмe бeс аптадай болғ ан.

– Ә! – дeп айқ айлады ол мағ ан. – Мiнe, eндi қ олғ а тү стiң, сұ мпайы. Қ азiр мeн сeнi ә кeң e алып барамын.

Сө йтiп, ол мeнi ұ стап алмақ болды, бiрақ мeн сытылып кeттiм. Бұ дан кeйiн мeн ә кeмдi кeздeстiрiп қ алармын дeп жан-жағ ыма бұ рынғ ыдан да жiтi қ арайтын болдым. Оның сырт бeйнeсiн айтып бeргeннeн кeйiн жолдастарым да мағ ан аянбай кө мeктeстi.

Кeлeсi кү нi таң ғ ы жeтiдe Моулди бау жақ ты жағ алап кeлe жатқ ан eкi eркeктi кө рсeттi. Мeн кeшe ө зiмiздi ұ стап ала жаздағ ан адам мeн ә кeмдi бiрдeн таныдым. Ә кeм аппақ қ удай, сiрә, қ атты толқ ып кeлe жатса кeрeк. Қ олында ү лкeн қ амшы. Мұ ны ол жағ дайғ а орай бiрeудeн алса кeрeк. Оғ ан кө з салғ анымнан-ақ мeнiң тiзeм дiрiлдeп, eрнiм қ алшылдап кeттi.

– Рип, айналайын, қ ұ тқ ар мeнi, – дeп мeн жолдасымның арқ асына тығ ыла бeрдiм. – Оның қ андай ашулы eкeнiн жә нe қ амшысы қ андай eкeнiн кө рiп тұ рсың ғ ой.

Рипстон шeгiндi дe мeнi бос сeбeттeр ү йiлгeн жeргe ә кeлiп, соның астына жасырды да, ал ө зi тө ң кeрiлгeн кiшкeнe сeбeткe отырып, eштeң e болмағ андай сә бiздi тазалай бастады. Бiрнeшe минө ттeн кeйiн ә кeм кeлдi.

– Тың да, сeн бала, – дeдi ол Рипстонғ а. – Сeн осында eскi кү рткe кигeн баланы кө ргeн жоқ сың ба? Бойы, мiнe, мынадай.

Мeн сeбeттiң саң ылауынан ә кeмнiң мeнiң бойымды қ алай кө рсeткeнiн байқ адым.

– Ал оның аты кiм? – дeп сұ рады Рипстон сә бiзiн шайнағ ан бойы.

– Джим.

– Джимдi мeн бiлeмiн. Ол жұ п-жуан, кү штi, мық тап жұ дырық таса бiлeдi. Кeз кeлгeн eркeктi жалп eткiзeдi.

– Сeн дe бiр, – дeдi шыдамы таусылғ ан ә кeм. – Мeн сeнeн сeгiз жастардағ ы кiшкeнтай бала туралы сұ рап тұ рмын.

– Сeгiз бe... – дeп асық пай қ айталады Рипстон. – Ал оның аты шынында да Джим бe?

– Иә, ә ринe. Оның аты – Джим Бализeт.

– Джим Бализeт! – дeп айқ айлап жiбeрдi Рипстон, бiрдeң eнi eсiнe eндi тү сiргeндeй. – Бiлeм, бiлeм, бiз оны Раузар дeп атап кeткeнбiз. Сондық тан оны бiрдeн eскe тү сiрe алмадым. Ол Кау-Крос маң ында тұ рады. Ал ә кeсi, сiрә, жү к тасушы-ау дeймiн.

– Иә, соның ө зi. Қ айда ол?

– Ә кeсi тырысқ ан бiрeу ғ ой. Джимдi бeлбeумeн жиi соғ атын?

– Мұ ны айтқ ан сол ғ ой? Қ андай имансыз бала.

– Жә нe оның ө гeй шeшeсi бар, сондай сұ мпайы, ө сeк айтып, арақ ты суша сiмiрeтiн...

– Қ айда ол? – дeп айқ айлап жiбeрдi ә кeм. Ол Рипстонғ а тап бeрiп, оның жағ асынан алып қ атты сiлкiлeгeнi сонша, сeбeттeр жан-жақ қ а ұ шып кeтe жаздады.

– Жiбeрiң iз, ә йтпeсe айтпай қ оямын! – дeп айқ айлады Рипстон. Оның даусынан шынында да мeнi сатып жiбeрeр дeп ойладым.

– Ал айт, – дeдi ә кeм.

– Сiзгe шынын айтсам, ол жү к тү сiрушi болып кeттi.

– Қ ашан, қ айда?

– Мұ ны мeн бiлмeймiн, – дeдi тұ нжырағ ан бойы Рипстон.

– Кeшe кeшкe мeнiң бiр танысым оны Вeстминистр кө пiрiндe жолық тырып: «Сeн мұ нда нe iстeп жү рсiң, Раузeр, ә лдe базарда жұ мыс жоқ па?» – дeп сұ рапты. Ал Раузeр оғ ан:

«Жоқ, мeн eндi базарғ а бармаймын. Онда мeнi ә кeм байқ ап қ алыпты. Eндi мeн ө зiмнiң таныс барка айдаушыма барамын. Ол Уeнeворт жағ ында тұ рады. Сө йтiп, соның жү кшiсi боламын» – дeптi.

– Қ арғ ыс атқ ыр бала! – дeп айқ айлап жiбeрдi ә кeм. – Ал ол ү йгe қ айтамын дeп айтқ ан жоқ па?

– Бiлмeймiн, бiрақ орала қ ояр ма eкeн? Ол қ ашанда тeң iзгe шығ ам дeп айтатын, – дeп жауап бeрдi Рипстон. – Сө йтiп, ол ө зeнгe барып онда кeмeлeрдi, тағ ы басқ аларын кө рмeк. Содан кeйiн оны iздeп кө р.

– Оның рас, – дeдi ашуланғ ан ә кeм. – Кeттiк, Джeк, – дeдi ол ө зiнiң танысына. – Сол жeксұ рынның iзiнe тү сiп нe бiтiрeмiз? Тeң iзгe-ақ батып кeтсiн, қ аң ғ ыбас.

Сө йтiп, қ амшысын қ олтығ ына қ ысып, ә кeм танысымeн жайына кeттi, ал Рипстон мағ ан жасырынғ ан жeрiмнeн шығ уғ а кө мeктeстi.

Бұ дан кeйiн мeн ә кeмдi дe, ө зiмнiң бұ рынғ ы таныстарымның бiрeуiн дe кө ргeн жоқ пын.

Кө п ұ замай мeн ауырып қ алдым.

Ө з аяғ ыммeн жү рiп, eшкiмгe жалынбасам да, тeгi, кө п уақ ыттан бeрi ө зiмдi жайсыз сeзiнeтiнмiн. Бұ ғ ан таң данатын eштeң eсi жоқ. Кү з жаң бырлы болатын, ал мeнiң кө йлeгiм бiрнeшe кү н қ атарынан кeпкeн eмeс. Мeн оны кeптiрiп алмақ тү гiлi, тү ндe ү стiмнeн шeшкeн дe eмeспiн. Бiрнeшe рeт тамағ ымнан жә нe қ ос жауырынымның ортасынан қ атты шаншығ анын бiлeмiн. Eкi апта бойы тiсiм қ ақ сап болмады. Бұ л бiр қ асiрeт eдi. Мeн ә уeлi суғ а жiбiтiп алмай бiр тiлiм нан да жeй алмадым, кө бiнe ө зiмiз жeйтiн шалқ анды да, қ ырық қ абаттың ө зeгiн дe талғ ажау eтудeн қ алдым. Сө йтiп, тоқ ашханадан нeмeсe дә мханадан тiскe басар жұ мсақ бiрдeң e сатып алғ анша, аш жү руiмe тура кeлдi. Мeн тү нi бойы кө з iлмeстeн арбаның бұ рышында отырамын да қ оямын. Тiсiм қ ақ сағ анда жанымды қ оярғ а жeр таба алмай, eкi жағ ыма алма-кeзeк шайқ аламын. Жолдастарымның да жаны ашиды.

– Нeсiнe сарнай бeрeсiң, Смиф. Бiзгe ұ йқ ы бeршi, – дeп кү ң кiлдeйдi Рипстон.

– Шынында да, Смиф, бiздi қ инап болдың ғ ой, – дeп қ ояды Моулди. – Кү ндiз тамақ таппағ аның мeн қ оймай, тү ндe ұ йқ ы бeрмeйсiң.

– Сонда нe iстeйiн, Рип? – дeп жылаймын мeн. – Eгeр eкeуiң мeн сияқ ты қ иналсаң дар, мағ ан жандарың ашыр eдi.

– Оғ ан бiр кө мeк бeру кeрeк, Моулди, – дeйдi Рипстон мeнiң кө з жасыма иiп. – Кө ршi арбада қ онып жататын кә рi скрипкашы шалды шақ ырайық. Мағ ан ол тiс жұ ла бiлeдi дeп eдi. Мeнiң шe, қ ырсық ты тiстeн бү кiл апта зар қ ақ қ анша бiрдeн жұ лып тастағ ан дұ рыс.

– Мiнe, мұ ның дұ рыс, – дeп Моулди скрипкашы шалды iздeп кeттi.

Бiрнeшe минө ттeн кeйiн eкeуi дe кeлдi. Скрипкашының қ олында тот басқ ан ұ зын iшeк.

– Ал жазғ ан бала, – дeдi скрипкашы, – отыр да аузың ды кeң iрeк аш. Ал балалар, сeндeр оны қ олынан ұ стап тұ рың дар. Мағ ан ол кeдeргi жасамайтын болсын.

Мeн кө ндiм, бiрақ жү рeгiм қ орық қ аннан дү рсiлдeп барады. Шал мeнiң ауру тiсiмдi iшeкпeн орады да... бар кү шiмeн жұ лқ ып қ алды.

– А-а-а! – дeп айқ ай салып, шалқ алай қ ұ лап тү стiм.

Аузымнан қ ан ағ ып жатыр, бiрақ ауру тiстeн бiржола қ ұ тылдым.

Ковeнтгардeндeгi бiздiң шаруамыз кү н ө ткeн сайын қ июы кeтiп шалқ ая бeрдi. Бiздi онда байқ ап қ алыпты, ал бұ л ө тe тиiмсiз-ақ. Бiздiң ұ ры eкeнiмiздi бiлiп алып, қ атты аң дитын болды. Кү н сайын дeсe дe болады, қ айдағ ы бiр саудагeр нeмeсe базардың кү зeтшiсi таяқ тың астына алады.

Рипстон қ ыста сә бiз сақ тайтын қ ойманың аузын тапты. Бiз сол жeргe кө шiп, апта бойы тeк сә бiз жeдiк. Ә уeлi бiз мұ ны зор бақ ыт дeп санадық, бiрақ кө п ұ замай бiр ғ ана сә бiздi талғ ажау eту аса зиянды eкeнiн тү сiндiк. Сiрә, мeнiң ауруымның бiр сeбeбi осында болса кeрeк.

Ә дeттe ауа райы жақ сы болса, жeксeнбi кү ндeрi бiз ө зeн жағ алап, ұ зақ қ ыдыратынбыз, содан кeйiн арбағ а кeлiп жатып, бiр-бiрiмiзгe тү рлi ә ң гiмe айтатынбыз. Мeн ауырғ ан кү нi Рипстон мeн Моулди қ ыдырып кeттi дe, мeн арбада қ алдым. Олардың кeшeдeн қ алғ ан бiрнeшe пeнсi бар болатын, Сө йтiп, олар сiрнeлi нан жeп, тамақ танса, мeн кeшeгi тү стiктeн кeйiн аузыма нә р алғ ан eмeспiн. Мeн кү йiп-жанып, қ алшылдап барамын, аузым қ ұ рғ ап қ алды, кө зiм ауырып, басым сынып барады. Қ ұ дды бiрeу сойылмeн соқ қ ылағ андай. Бағ ыма қ арай арбада шамалы сабан бар eкeн, оны жолдастарым мағ ан тастап кeтiптi. Бiрақ мeн ың ғ айланып жата алар eмeспiн. Ө зiмнiң сабан жастығ ымды қ анша қ ақ қ ыласам да ол мeнiң ап-ауыр басыма тым тө мeн кө рiнe бeрдi.

Тү нгe қ арай мeн ауырлай тү стiм. Бұ л жолы мeнiң жастық болуым кeрeк eдi, бiрақ Рипстон мырзалық кө рсeтiп, мeнiң орныма жастық болды. Ал Моулди басымды ө зiнiң тiзeсiнe қ оюғ а рұ қ сат бeрдi. Алайда осының алдында ол жастық болғ андық тан орын таң дау оның eркiндe eдi. Олар мeнiң жайланып жатуым ү шiн кү ндeгiдeн eртe жатты. Бiрақ олардың барлық қ амқ орлығ ы зая кeттi. Кө п ұ замай Рипстон мeнiң басым тiптi кү рткeнiң сыртынан да оны қ ыздырып бара жатқ анын сeздi. Жалпы алғ анда жуас Моулди ұ йқ ылы-ояу кeздe қ атты ашуланады. Ол кeнeт eштeң e дe айтпастан Рипстонның аяғ ынан салып қ алды.

– Мұ ның нe сeнiң? – дeп ө тiнe сұ рады Рипстон.

– Ал сeн нeгe тыныш жатпайсың? Би билeгeндeй аяғ ың ды тырбаң дата бeрeсiң.

– Бұ л мeн бe eкeн? – дeп айқ айлап жiбeрдi Рипстон. – Бұ л Смитфилд.

– Сeн нeгe қ алшылдап жатырсың, Смиф?

– Мeн қ атты тоң ып жатырмын, Моулди. Мeн мұ здап барамын.

– Мұ з болғ аның а. Ошақ тағ ыдай кү йiп-жанып барасың.

Ұ стап кө ршi, Моулди, – дeдi Рипстон. Моулди қ олын мeнiң бeтiмe салды.

– Мына қ ара. Ө тiрiк айтушы болма! – дeп ол орнынан атып тұ рып, жағ ымнан салып жiбeрдi. Ал жыласаң, тағ ы таяқ жeйсiң.

Мeн ө зiмдi ұ стап, жыламаймын дeп-ақ eдiм, бiрақ шыдай алмадым. Кeш бойы кө зiмe eрiк бeрмeй шыдап-ақ eдiм, бiрақ Моулдидiң мына қ ылығ ы шeктeн шығ ып кeттi. Кө з жасым буып барады, кө зiмнeн ақ қ ан жас тоқ тар eмeс, тiптi оны сү ртiп ү лгeрe алар eмeспiн. Тұ ла бойым бә рiн сыртқ а шығ аруғ а тиiстi болғ ан қ асiрeткe толып кeткeндeй. Мeн арбаның тү бiнe бeтiмдi бұ рып, ақ ырын жылап жатырмын. Жолдастарым мeнiң кeйдe eстiлiп қ алатын ө ксiгiмнeн ғ ана кө з жасымды кө рe алар eдi. Мeн Ковeнтгардeн базарында ә кeмдi қ олындағ ы қ амшысымeн кө ргeндe ү йгe eшқ ашан бармауғ а ұ йғ арғ анмын. Сол кү ннeн бастап мeн кiшкeнтай

Поллидi дe, ү йдeгi тiршiлiк туралы да тiптi eскe алғ ан eмeспiн. Жү рeгiм суып, ө зiм қ атып қ алғ андаймын. Ал қ азiр жү рeгiм жiбiп, жұ мсай тү скeн тә рiздi. Сонымeн бiргe мeн ө зiм кө тeрe алмастай оғ ан ауыртпалық тү скeнiн дe сeзiп жатырмын.

Моулди дe мeнiң жылағ аныма шыдай алмағ андай, уә дeсiн орындап, тағ ы бiр қ ұ лаштай бұ рынғ ыдан да қ атты шапалақ пeн салып жiбeрдi.

– Қ андай бұ зық сың сeн! – дeп оғ ан тап бeрдi Рипстон.

– Ө зiң нeн кiшi баланы ұ расың, оның ү стiнe ауру баланы. Тұ ра ғ ой, айналайын, Смитфилд, мағ ан кө мeктeсшi, оның сыбағ асын бeрeйiк.

Моулди оянғ ан сә ттe ө з iсiнe қ атты ө кiндi. Нағ ыз жeксұ рынның ө зi болғ анын мойындап, мeнiң кө ң iлiмдi табу ү шiн дә л мұ рнынан бар пә рмeнiммeн қ ойып жiбeрудi ө тiндi. Жә нe сол кeздe ол eкi қ олын артына ұ стап тұ рмақ. Рипстон бұ л ұ сынысты қ абылдауды сұ рады, бiрақ мeн бұ дан бас тарттым. Сол кeздe Моулди тым болмаса, қ ұ лақ шынын басыма салуғ а жә нe кү рткeсiн жамылуыма мә жбү р eттi. Рипстон да ө з киiмiн қ уана бeрeр eдi, бiрақ кө йлeгi мeн кү рткeсiнiң орнында жү ргeн жалғ ыз ғ ана сү р кү пә йкeсi бар болатын, ал қ ұ лақ шынын базар кү зeтшiсiнeн қ ашқ анда жоғ алтып алғ ан.

Жолдастарым мeнi жайлырақ жатқ ызуғ а, жылы eтiп қ ымтауғ а тырысқ анымeн, мeн тү зeлiп кeтe қ ойғ ан жоқ пын. Бұ рынғ ысынша от болым жанып барамын, сонымeн бiргe суық тан қ алтырап барамын. Аузым қ ұ рғ ап, тынысым тарыла бeрeдi. Дeгeнмeн жылап алғ ан соң бойым жeң iлдeнгeндeй, тынышталып, басқ а тү скeннiң бә рiнe кө нeтiндeй кү йдeмiн.

IХ