Тақырып. Сталин және сталинизм

1. Саяси бюро Ленин ө лімінен кейін. «Съезге хат» («Завещание Ленина»).

2. И.Сталиннің билік басына келуі.

3. Қ азақ стандағ ы қ оғ амдық -саяси ахуал. Ф.Голощекиннің Қ азақ станғ а келуі.

РКП(б) –ның ХІ съезі (1922 жыл, 27 наурыз, 2сә уір) В.Ленин қ атысқ ан жә не ол басшылық еткен соң ғ ы съезд болды. Съезд сайланғ ан Орталық Комитеттің бірінші мә жілісінде Саяси бюро, ұ йымдастыру бюросы жә не Секретариат сайланды. Орталық Комитеттің Бас Хатшысы болып И.В.Сталин сайланды.

1924 жылы 21 қ аң тарда В.Ленин қ айтыс болды. 1924 жылы 23-31 мамыр аралығ анда ө ткен РКП(б) ХІІІ съезі В.Лениннің ө сиеті деген атпен мә лім болғ ан «Съезге хатты» жария етті.Бұ л хатта партияның бірлігін сақ тау қ ажеттігі, партияның жікке бө лінуіне жол бермеу қ олынан келетін Орталық Комитетқ ұ ру керектігі айтылды. Лениннің хатын съезд делегаттары талқ ылады. Съезд делегаттары Сталиннің ө ткен кезең дерге троцкизмге жә не троцкийшілдерге қ арсы кү ресін жә не Лениннің хатында кө рсетілген кемшіліктерді тү зеймін деп берген уә десін ескеріп, оның партияның орталық комитетінің бас хатшысы қ ызметінде қ алдыруды мақ ұ лдады.

Сталин (Джугашвили) И.В. (1879-1953) – кә сіби революционер. Ресей компартиясы жә не кең ес мемлекет қ айраткері. РСДРП-ғ а 1898 жылы кірді, партияның ІІ съезінен кейін большевик.Ол «кең ес елінің тә уелсіздігі жолында» деген жалғ ан ұ ранды жамылып, партияның «троцкийшілдерге», «оң шыл ағ ымғ а», «буржуазияшыл ұ лтшылдарғ а» қ арсы кү ресін басқ арды.

1925 жылдың ортасында РКП(б) Орталық Комитеті Қ азақ станғ а партиялық басшылық қ а Ф.Голощекинді тағ айындадаы. Бұ л кезде Қ азақ станада кө птеген кү рделі ә леуметтік-экономикалық жә не саяси мә селелер ө з шешімін тауып ү лгермегенмен алғ а жылжулар бар болатын. Осы жылдары республика ө мірінде кө птеген маң ызды оқ иғ алар болды. 1925 жылдың 19 ақ панында РК(б)П Орталық Комитеті Қ азақ обкомын Қ азақ Ө лкелік Комитеті деп атау туралы қ аулы қ абылдады. Республика астанасы Қ ызылордағ а кө шірілді. 1925 жылдың 15-19 сә уірінде болып ө ткен Қ азақ АКСР-нің Ү съезі осығ ан дейін «қ ырғ ыз» аталып келген халық тың тарихи есімін қ алпына келтірді.

Республикадағ ы жұ мысшы табының қ атары қ азақ тармен толығ а бастады. Мұ най ө неркә сібіндегі жұ мысшылардың кө пшілігі қ азақ тар болды.

Ф.И.Голощекин (Шая Ицкович) Қ азақ Ө лкелік Комитетінің жауапты хатшысы болып тамыз айында бекітілгенімен, Қ ызылордағ а 13 қ ыркү йекте келді. Қ азақ станда бұ рын істемеген, республика ө мірімен, жергілікті халық тың тарих, салт-дә стү рінен мү лдем хабарсыз адамның басшылық қ а келуін ұ лттық интеллигенцияның алдығ ы қ атарлы белсенді тобы қ ұ птамады. ғ асырлар бойы отарлық егіде келе жатқ ан елде революция жең ісінен кейін, оғ ан бірінші басшы ретінде басқ а ұ лт ө кілінің жіберілуі жә не ол басшының жергілікті халық тың ық тиярынсыз орталық тан бекітілуі одақ та тоталитарлық жү йенің теориядан шын мә ніндегі тә жірибеге асырыла бастағ анын кө рсетті.

1920-жылдары КСРО – да социализм орнату доктринасын іс жү зінде асыру басталды. Ол негізгі ү ш бағ ытты қ амтыды: индустриаландыру, ұ жымдастыру жә не мә дени тө ң керіс.

1920 жылы халық шаруашлығ ының барлық саласын машиналы техникағ а енгізудің кшенді бағ дарламасын жасау ойластырылды. И.Сталин ВКП(б) – нің 1925 жылы желтоқ сан айында ө ткен ХІҮ съезінде партияның басты бағ ыты елді индустриаландыру деп жариялады. Шет елдерден алынатын машина жә не қ ұ рал-жабдық тар орнына ө з ө німдерін шығ ару, ауыр жә не жең іл ө неркә сіп дең гейін кө теру, қ ала мен ауылда қ ол ең бегінің орнына ө з ө німдерін шығ ару, ауыр жә не жең іл ө неркә сіп дең гейін кө теру, қ ала мен ауылда қ ол ең бегінің орнына техниканы пайдалану жайы қ арастырыла бастады.

Қ азақ стандағ ы ең ірі қ ұ рылыс Тү ркістан-Сібір темір жолы болды. Сібір мен Орта Азияны байланыстыратын 1445 км-ге созылатын темір жол қ ұ рылысы 1927 жылы сә уірде басталып, 1930 жылы сә уірде жоспарланғ ан мерзімнен 17 ай бұ рын бітті. Бұ л кезең нің ірі қ ұ рылысытары: Шымкент қ орғ асын заводы, балқ аш мыс қ ортыу жә не Ащысай полиметалл комбинатары, сондай-ақ Текелі полиметалл жә не Жезқ азғ ан мыс қ ортыу комбинаттарының т.б. ө неркә сіп орындарының қ ұ рылыстары басталды. Электр қ уатын ө ндіру ұ лғ айтылды: Қ арағ анды ЦЭС-і, УЛьба ГЭС-і, Балқ аш мыс қ орыту ТЭЦ-і – осы кезең нің екпінді қ ұ рылыстары саналды. Ембі мұ най ауданы ө ркендеді. Қ арағ анды Одақ тағ ы ү шінші кө мір базасына айналды.

Индустриаландыру жылдары тамақ ө неркә сібі орталық тары ашылды: СЕмей ет комбинаты, Гурьев балық консервілеу заводы. Бірқ атар елді мекендер қ ала дең гейіне кө терілді. Олар: Қ арағ анды, Риддер, Балқ аш т.б. Соғ ан сә йкес халық саны да 8, 2 ден 27, 7 пайызғ а ө сті.

Индустриаландырудың келең сіз жақ тары да кездесті. Индустриаландыру ө те ү лкен қ аражатты қ ажет етті. Қ азақ стан одақ тағ ы шикізат ө ндіруге бағ ытталғ ан ресублика болды. Дайын ө нім шығ ару жағ ы ескерілмеді. Қ азақ станғ а миграциялық тасқ ын ұ лғ айды. қ азақ стандағ ы индустриаландыру ө зінің ұ тымды пікірлерін ортағ а салғ ан С.Сә дуақ асовтың «Большевик» журналындағ ы «Ұ лттар жә не ұ лт адамдары» мақ аласындағ ы ой-пікірлер ескерусіз қ алдырылды. С.Сә дуақ асовтың бағ ыты бірінші хатшы Ф.Голощекинге ұ намады. Сондық тан да оны сынғ а алып, Сә дуақ асовтың ө зін саяси қ уғ ын-сү ргінге ұ шыратты.

Ф.Голощекин ө зінің теориялық жә не іс-тжірибесінде Сталиннің теориялық тұ жырымдарын басшылық қ а алып, Қ азақ станда тоталитарлық жү йенің орнығ уын қ аматамасыз етті.