Түсініп оқу

Тү сініп оқ у- ақ параттарды толық тү сіну кезіндегі мә тіннің мағ ыналық жә не саналы жағ ын мең герудің басты кө рсеткіші. Бұ л білімді дамыту кезінде басты орынды мектепте ө тетін сабақ тың тү рлері: оқ ушыларды мә тінді қ абылдауғ а дайындау, балалар немесе мұ ғ алімнің алғ ашқ ы оқ уды айту, қ айталап оқ у кезіндегі талдау, жоспар қ ұ ру, мазмұ н айту, ә деби туындылармен жұ мыс, ө тілген тапсырмаларды қ орытындылау.

Бірақ, бұ л жұ мыс тү рлері арнайы мектепте бірнеше спецификалық тү рді ұ сынады. Оқ ушыларды мә тінді қ абылдауғ а дайындау алдын ала берілген ә ң гімемен шектелмейді. Ол кө птеген ә діс тә сілдер арқ ылы терең ірек қ олданылады. Кіші сыныпта дайындық сабағ ындағ ы тақ ырыпты толық тү сіндіру ү шін кө рнекіліктер арқ ылы нақ ты жағ дай қ ұ руды талап етеді. Дайындық кезең ін ә ң гіме тү рінде ө ткізуге болады.

Жоғ арғ ы сыныптардардағ ы оқ ушыларды ә деби туындыларды оқ ытуғ а дайындау біршама ө згеше болып келеді. Себебі, олардың жас ерекшеліктеріне сай қ абылдау қ абілеті жоғ ары жә не оларғ а берілген тақ ырыпты, ерекшеліктеріне байланысты болып келеді. Ә дебиеттердегі жағ дайлар балаларда қ оршағ ан ортаны тү сіну қ иын болады. Бұ л жағ дайларды тү сіндіру ү шін мұ ғ ә лім кө рнекі қ ұ ралдар арқ ылы сабақ тың мазмұ нын нақ ты кө рсету керек.

Жоғ арғ ы сыныптардағ ы дайындық процесстердің басты кө рнекі қ ұ ралдарына картиналар, кино, бейнебаян, музейге экскурсия жә не т.б жатады.

Сө здік жұ мыс- тү сініп оқ у дағ дысын ә ртү рлі дең гейде сабақ ты ө ткізу. Ә р дең гейде 2 немесе 4 сө здерді алады, ал керісінше жағ дайда балалар олардың семантикасына ү лгермейді. Сө здің мағ насын мә тіндегі кө п мағ налы жә не таныс емес сө здерді мұ ғ алім дайындық жұ мыс процесінде тү сіндіреді. Сө здердің дең гейлерін дұ рыс оқ у кезіндегі дайындық жаттығ уларда немесе сө здік жұ мыс барысындағ ы арнайы дең гейде мұ ғ аліммен бірге тақ ырыпты қ ортындылау. Тү сіндіру кезінде мұ ғ алім балалардың назарын ө зіне аударады. Сонымен қ атар балаларды тақ ырыптың ішінен таныс емес сө здерді табуғ а жә не оларды мұ ғ алімнен немесе сыныптастарынан сұ рауғ а ү йрету керек. Бұ л білімді қ алыптастыру ү шін мұ ғ алімнен шыдамды болуды талап етеді, себебі ақ ыл есі кем балалар кө п жағ дайда таныс емес сө здерді байқ амайды.

Арнайы мектепте басты қ иындық ә деби туындыдағ ы бейнелеу ә дістерін талдау. Бұ л кезең дегі басты қ иындық тар образдық ойлаудың жетіспеушілігі балалардағ ы сезімдік қ абілеттің тө мендігінен туындыны суреттей алмауы, абстартілі ойлаудың дамымауынан бір ойдан екінші ойлау пройесі кезінде қ иындық туғ ызады.

Алғ ашқ ы оқ у кезіндегі басты орынды туындыдағ ы мә тінді толық қ абылдау алады. Ә деби туындыны кіші сыныптарда мұ ғ алім оқ иды, ал балалар оқ улық ты жауып, тың дап отырады. Ашық тұ рғ ан оқ улық баланың назарын аударады. Бала мұ ғ алімнің оқ ып жатқ ан сқ здерін оқ улық тан іздейді, сосын бала тақ ырыптың мазмұ нын жоғ алтады, оқ ылғ ан кездегі мимикамен жесті байқ амайды.

Жоғ арғ аа сыныптарда оқ ушыларғ а мә тінді ө здеріне оқ ытуғ а болады. Бірақ эмоционалды кө ң іл кү йді білдіретін іс-ә ректтерді туындының басты ойын мұ ғ алім оқ иды. Оқ у іс-ә рекеті оқ ушыларда жақ сы дамығ ан болса, онда мұ ғ алім оқ ып жатқ анда оқ улық ты ашып мұ ғ алімнің артынан еріп оқ ып отыруларына болады.

Тақ ырыпты талдау- қ айталап оқ у процесін немесе мұ ғ алімнің оқ ып қ ойғ ан туындысын қ айталау. Кіші сыныптарда мә тін индуктивті ә діс арқ ылы талданады. Бұ л ә діс балаларғ а жең іл болады.

Жоғ арғ ы сынып оқ ушыларында мә тіннің кө лемі жоғ арғ ы дең гейде болуы керек. Бұ л кезде баланың қ абылдау, ойлау қ абілеттері жақ сы жұ мыс істейтін болады.

Мә тіннің мазмұ нын бекіту оқ удың таң далғ ан тү рінде ғ ана емес сонымен қ атар мә ліметті басқ а мә тінмен салыстыру, сол мә тінге арналғ ан бенебаян, кинофильмдерді кө рсету басқ а да ә дістердің кө мегімен: мә тінің иллюстрация мен байланысын жеке орны, оқ улық тағ ы орны ү лгілерді дайындау, кейіпкерлердің суретін салу жә не мү сіндеу, ө мірде болғ ан жағ дайлармен туындыда оқ ылғ ан жағ дай арасындағ ы ұ қ састық пен айырмашылық ты ажырату. Осындай жұ мыс тү рі жоғ арғ ы сынып оқ ушыларына сжжетті образғ а кіріп ә ң гімелеуге кө мектеседі.

Жоғ арғ ы сынып оқ ушылары кө лемі жағ ынан ү лкен туындыларды оқ итын болғ андық тан (олар барін сыныпта оқ ып ү лгермейді) мұ ғ алім бірнеше бө лімін ү йге тапсырма ретінде береді, мұ ндай жағ дайда мұ ғ алім оқ удан соң жауап беретін сұ рақ тарды айтып жаздырады. Сұ рақ тар оқ ушыларғ а туындының негізгі мағ насынан ауытқ ып кетпеуіне кө мектеседі.

Жоғ арғ ы сыныптарда оқ ушылыр туындының бә рін оқ ып болғ ан соң, оғ ан талдау жасалады. Оқ ушылыр мә тінің бірнеше тілдік ерекшеліктеріне жә не кейіпкерлердің мінезін талдауғ а кіріседі. Ескерерлік жағ дай, туындыдағ ы батырдың образымен мінезін кө мекші мектебінде ең қ арапайым болуы керек. Балалар батырдың ө здеріне ұ нағ ан образын жеке-жеке талқ ылап, бекітеді.

Оқ удың жоспарын қ ұ растыру жұ мысы арнайы мектептерде 3-сыныпта басталады. Мұ ғ алімнің кө мегімен кіші сыныпта бейнелік жә не сө здік жоспар ұ жымдық тү рде қ ұ рылады.

Жоғ арғ ы сыныптарда бұ л жұ мыс кү рделене тү седі, балалардың ө з бетінше жұ мыс істеу қ абілеттері артады.

Оқ ығ ан мә тінге мазмұ ндама айтуды оқ ушылар оқ у жылының екінші жартысынан бастайды, ал 1-ші жә не 2-ші сыныптарда мә тінің мазмұ нын сұ рақ қ а жауап беру арқ ылы жеткізеді. Ақ ыл-есі кем балалар ү шін бұ л жұ мыс қ иындық туғ ызатынын ескере отырып, олардың жұ мысқ а деген қ ызығ ушылық тарын жоғ алтап алмау ү шін қ осымша ә дістерді қ олдана отырып қ ызығ ушылық тарын арттыру қ ажет. Оқ ушылардың сө йлеу тілдерін белсендендіру жә не қ ызығ ушылық тарын ояту.

181-197бет

Ә ртү рлі жанрдағ ы шығ армалардың оқ у ә дістемесі.

Жалпы методикалық ұ станымнан басқ а, ә р тү рлі кө ркем шығ армаларды ү йрету ә рбір ә деби шығ армаларда ә діс кө лемін оқ у ү лкен орын алады.