Оқуға үйретудің психологиялық әдісінің негізі

Оқ у бұ л тілдік іс ә рекеттің бір тү рі, ол ә ріптік кодпен берілген қ абылданғ ан дыбыстық ақ параттың мағ ынасы.

Оқ ып ү йрену кө збен оқ у мен тілдік бірлікте(сө з, сө з тіркесі, сө йлем)жә не соң ғ ы оның мағ ынасын ү йрену болып табылады. Бұ л процесс оқ удың қ андай тү рі болса да мысалы дауыстап немесе іштей оқ ыса да дә л осы заң дылық сақ талады. Бірінші жағ дайда тілдік аппарат тілдің сырттық бейнеленуі топтастырылады. Екінші жағ дайда тілдің ішкі топтастырылуы.

Оқ удың кең ауқ ымды тә жірибесі жә не уақ ыт аралық тез оқ удың жетілдірілген біліктілік компоненті аз роль ойнайды, ал кө ру бейнесі тілдік бірлік ү лкен дең гейде мағ ынасына тікелей қ атысты. Бірақ психологтардың зерттеуі кө рсеткендей оқ у тә сілінің синтаксистік қ ұ рылу сатысында мына нә рсеге ө те ү лкен мә н беріледі: оқ ушының мағ ынасын тү сінуі, сыртқ ы артикулярлы ма ә лде жасырын екені. Оқ удың техникалық қ ұ рылуы азырақ болса, соғ ұ рлым дауыстап айту маң ыздырақ болады.

Енді оқ ып келе жатқ ан балағ а ә ріптің символы мен ауызша сө йлеу тілінің байланысын тү сіну дә л осы арқ ылы болады. Қ азіргі психологиялық заң дылық тамынадай нә рселерді қ олданады: бірінші балағ а сырттай оқ уды яғ ни дауыстап оқ уды ү йретеді, содан соң ғ ана іштей оқ уғ а дағ дыландырады. Бұ л тә сіл жазбаша ақ параттылық қ а дағ дыландыру. Ақ ыл есі кем балаларда ә сіресе пайдалы сө здік, есту тілдік жә не мағ ыналы компоненттің арасындағ ы байланыс жасырын мектептерін жетінші сынып оқ ушысының ө зі мә тіннің мазмұ нын іштей оқ ығ аннан гө рі дауыстап оқ ығ аннан жақ сы тү сінеді. Кино тү сірілімінің арқ асында дә лелдей алады, оқ ып отырғ ан адамның кө зі оқ ып жатқ ан оқ у жолымен бірге қ озғ алыста болады жә не арасында қ ысқ а ү зілісте болады екен. Ереже бойынша оқ и алатын адам (мә тіннің кү рделілігіне байланысты) бір жолда 3-6 рет ү зіліс жасайды. Бұ л уақ ытта мә тінді оқ ылғ анды тү сіну процесі жү реді. Егер сенсорлық қ абылдау тү сініксіз болса оқ ушының сө зі қ айталама ә рекет жасап оқ ығ ан жеріне қ айта барады. Жаң адан оқ ып келе жатқ ан бала ү шін қ айта оралу мақ саты болу немесе сө зді қ айталаумен анық талады.

Берілген психологиялық ерекшелікті ақ ыл есі кем балаларды оқ ытуды ескеру қ ажет. Кө п қ айталап оқ удың кө мегі ақ ыл есі кем балаларғ а тиімді болады, себебі олар сө з мағ ынасын тү сінуге сө з интеллектісі сақ талғ ан балаларғ а қ арағ анда оларда тө мен қ иынырақ жү реді. Сонымен бұ л қ айталау жө нсіз тек дағ дығ а айналып кетуіне жол бермеу керек.

Тә жірибелі оқ ығ ан адамдар синтагманы тү сінеді, яғ ни, сө з тіркесі «қ ас пен кө здің арасы» деген бір мағ ына беретінін біледі.

Психологтың анық тауы бойынша оқ у біліктілігінің ү ш этапын анық тайды: аналитикалық, синтаксистік жә не автоматты бірінші этапта бейнелік қ абылдаудың бірлігі ә ріп немесе буын оқ ушының кө ру аймағ ы ө те шектеулі. Оқ ылғ ан сө здің мағ ынасын тү сіну дауыстап оқ ылғ аннан қ алып жү реді, себебі уақ ыт керек бір буынды екінші буынғ а қ осуғ а дейін.

Осы этапта оқ ушы сө здің бірінші буынын оқ ығ ан соң ары қ арай сө зді ө зі тапқ ысы келеді, бірінші буынғ а сү йене отырып ойланады. Бірақ та буынның дең гейіне байланысты мағ ынасын ойластырады, бірақ ереже бойынша қ ателеседі.

Синтаксистік этапта оқ удың бірлігі сө з болады. Сө йлемді оқ у барысында сө здің ең соң ғ ы бірлігін айтуда іске асырылады. Оқ ылғ ан сө зге қ арап бұ л процесс қ олайлы болады бірақ қ ате болуы да мү мкін. Бірақ ереже бойынша қ ателер сө йлемнің жалпы мағ ынасын бұ зуғ а еш ә серін тигізбейді. Мысалы бала анасын кө ріп «жү гірді» соның орнына жү рді немесе қ ұ лап қ алды орнына қ ұ лап тү сті. Бірақ бұ л этаптың да егер осылай қ ателер болатын болса бір біріне ұ қ сас сө здер, сө з жә не сө йлем мағ ынасына ө з ә серін тигізеді. Бірақ бұ л жү ргізіп оқ у дағ дысының кепілі болып келеді.

Автоматты оқ удың бірлік этапы синтагма немесе сө йлем. Тү сіну процесі оқ ушының айтуынан бірінші тұ рады, себебі бейнелік тү сіну айтуғ а қ арағ анда тезірек жү реді. Бұ л этапта қ атесіз болуы да мү мкін себебі оқ ушы жү ргізіп оқ уғ а ү йренеді.

Ақ ыл есі кем оқ ушыларды оқ ытуда осы ү ш этапта қ адағ алап ө ткізеді, себебі оларда уақ ыт кө бірек созылың қ ы болады. Бір жыл бойы жә не соның жартыжылдығ ында екі сынып оқ ушылары аналитикалық этапта болады. Ү шінші сыныпта толық қ алыптаспағ ан синтаксистік этап. 4-5сыныпта синтаксистік этапты аяқ тау керек. Бірақ бұ л ақ ыл есі кем балаларда уақ ытаралық екінші жә не ү шінші этапта 6-7сыныпта автоматты оқ уды ү йрену керек. Бірақ та зерттеулер кө рсеткендей ақ ыл есі кем балалар автоматты оқ уғ а қ ол жеткізеді. Оқ удың жай дамуы балалардағ ы мағ ыналық тү сіну ә лсіз дамығ ан.

Ақ ыл есі кем балалар техникалық жағ ынан тез оқ и алса да бірақ мә тіннің мазмұ нын тү гелдей тү сіне алмайды.